Ефремов купсасен династине пуҫарса янӑ Прокопий Ефремов ҫуралнӑранпа кӑҫал 195 ҫул ҫитет. Ҫавна май ҫурла уйӑхӗн 30-мӗшӗнче 16 сехетре Чӑваш наци музейӗнче курав уҫӑлать. Ӑна «Не дремли, не плошай, не обижай: Прокопий Ефремов и сыновья» ят панӑ.

Куравра купсасем XIX ӗмӗр вӗҫӗнчен пуҫласа XX ӗмӗр пуҫламӑшӗччен хатӗрленӗ йӑлапа паллашма май пур. Унта килекенсем хӑна пӳлӗмӗпе, ӗҫ пӳлӗмӗпе тата хӗрарӑмсен пӳлӗмӗпе паллашӗҫ. Йӑлтах ҫав вӑхӑтри сӗтел-пукан, япала, сӑнӳкерчӗксем пулӗҫ. Кивӗ кӗнекесемпе укҫа та ҫав тапхӑртиех.

Курава килнисене XIX ӗмӗрти Шупашкарпа та паллаштарӗҫ. 100 ҫула яхӑн каялла купсасем суту-илӳ тунӑ тавар та ҫавӑнтах пулӗ.

Ефремовсен ҫуртӗнчи картинӑсене курас килсен курава каймалла. Вӗсемпе Чӑваш ӳнер музейӗ паллаштарӗ.

ЧР Сывлӑх сыхлавӗн министерствинче кӑҫалхи ҫичӗ уйӑхра диспансеризаци мӗнле иртнине пӗтӗмлетнӗ. Ҫак тапхӑрта 13 пин ытла ҫынна тӗрӗсленӗ. Вӗсенчен пӗрре виҫҫӗмӗш пайне диагноза тӗрӗс лартмашкӑн тӗплӗнрех тӗрӗслеме янӑ.

Республикӑри ҫынсем ытларах мӗнле чирпе тертленеҫҫӗ-ха? Ведомство ЧР Элтеперне Михаил Игнатьева диспансеризаци пирки доклад тунӑ чухне тӳрех палӑртнӑ: ҫынсем сахалрах чирлеме тытӑннӑ.

Пӗлтӗрхи ҫак тапхӑрпа танлаштарсан, вӑраха кайнӑ чирсене сахалрах тупнӑ. Пӗлтӗр 22275 ҫынна шута илнӗ пулсан кӑҫал – 16276. Ытларах чухне ҫынсем чӗрепе юн тымарӗсен чирӗсемпе, вар-хырӑм чирӗсемпе нушаланаҫҫӗ.

Ӗҫлеме пултаракан 9 пине яхӑн ҫыннӑн вӑраха кайнӑ чирне тӳрех тупса палӑртнӑ. Ведомство пӗлтернӗ тӑрӑх, ытларах чухне чир-чӗр пирус туртсан, эрех-сӑра ӗҫсен, хускану сахал тусан ҫыпӑҫать.

Халӑхӑн 32,3 проценчӗн юн пусӑмӗ пысӑк, 7,1 проценчӗн юнри сахӑр шайӗ нумай, 14 проценчӗн холестерин шайӗ ытлашшипех.

Ҫак кунсенче Чӑваш Енри тепӗр ҫын 100 ҫулхи юбилейне паллӑ тунӑ. Елчӗк районӗнчи Кивӗ Арланкасси ялӗнче пурӑнакан Раиса Богданова хӑйне РФ Президенчӗ саламласа открытка янӑшӑн питӗ хӗпӗртенӗ.

Юбилее кинемей тӑванӗсемпе, ял тӑрӑхӗн администрацийӗн ӗҫченӗсемпе, культура ӗҫченӗсемпе пӗрле уявланӑ. Раиса Богдановӑна саламламашкӑн ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Георгий Зайцев та килнӗ. Шӑпах Путин янӑ открыткӑна юбиляра вӑл тыттарнӑ. Пуҫлӑх кинемее шурӑ тӗслӗ кӗлчечек те парнеленӗ.

Пултарулӑх ушкӑнӗ вара илемлӗ тумсем тӑхӑнса Раиса Богдановӑна ҫепӗҫ юрӑсемпе савӑнтарнӑ.

Ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулӗ пуҫланиччен республикӑри пур шкулӑн та алӑк уҫма хатӗрленмелле. Анчах кӑҫал икӗ пӗлӳ ҫурчӗ ачасене йышӑнма хатӗр мар.

Чӑваш Енре 999 вӗренӳ учрежденийӗ ӗҫлет. Вӗсенчен 99 проценчӗ юсав ӗҫӗсене вӗҫленӗ. Икӗ шкулта вара – Шӑмӑршӑ районӗнчи Пӑчӑрлӑ Пашьелти пӗлӳ ҫурчӗ тата Ҫӗмӗрлери 2-мӗш шкул – ачасене йышӑнма хатӗр мар. Ҫавна май ачасене ҫывӑхри шкулсене автобуспа илсе ҫӳрӗҫ.

ЧР Правительствинче иртнӗ канашлура ачасен апатланӑвӗ пирки те калаҫнӑ. Пур шкулта та апатлану пур. Ялсенчи шкулсенче апатланнӑшӑн нумай тӳлемелле мар – 16-25 тенкӗ. Хулара вара ачан ҫинӗшӗн 40-60 тенкӗ кӑларса хумалла. Хальлӗхе хаксене ӳстересси пирки калаҫмаҫҫӗ.

Республикӑри пур шкулта та ачасене тӳлевсӗр учебниксемпе тата пособисемпе тивӗҫтернӗ.

Айхи Юмарта парнеленӗ чӳлмек

ЧР Наци вулавӑшӗн Г.Айхи залӗ тӗлӗнмелле хаклӑ парнене тивӗҫнӗ. Геннадий Юмарт Айхин ҫуралнӑ кунӗнче вулавӑша тӑм чӳлмек парнеленӗ. Ӑна, Дагестанран илсе килнӗскере, хӑй вӑхӑтӗнче Айхи Юмарта панӑ. Чӳлмек ҫине поэт хӑйӗн аллипе экспромт сӑвӑ, эпиграфика ҫырнӑ.

Ку парне 45 ҫул каяллахи. Халӗ вӑл вулавӑшра вырӑн тупнӑ. Чӳлмек ҫине ҫапла ҫырнӑ:

Эп – пурнӑҫ япали. Эп – вилӗмӗн тупри.

Ман хӗрлӗ тӑмӑмра – аслаҫӑрсен тӑпри!

Чӑвашӑн ҫӗрӗнче юласчӗ, аркансан,

Сас-чӳсӗр салам пек! Эп – хамӑр Пӑлхартан.

Пӑлхар ялӗ, Тутартстан

1972, авӑн.

Чӳлмек 16,5 сантиметр тӑршшӗ. Ӑна йӑла-йӗркепе килӗшӳллӗн илемлетнӗ. Пӗррехинче вӑл ӳксен кӑштах катӑлнӑ. Анчах пайне тупса ҫыпӑҫтарнӑ. Чӳлмеке вулавӑша Геннадий Юмартӑн хӗрӗ Ирина Трофимова илсе килнӗ.

Вулавӑш тата Геннадий Юмарт Айхин ниҫта та пичетленмен хайлавӗсене уйрӑммӑн кӑларасшӑн. Ҫавӑнпа чӳлмек евӗр парнесем пур тӑк вӗсене вулавӑшра хаваспах йышӑнаҫҫӗ.

Александр Дымич кинооператор

Чӑваш Енӗн кинематографисчӗсем тата культурӑра ӗҫлекенсем ыран Александр Дымич кинооператорпа сывпуллашӗҫ. СССР кинематографистсен пӗрлешӗвӗн пайташӗ, Чӑваш АССР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, РСФСР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ ӗнер, ҫурла уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Вӑл 77-мӗш ҫула кайнӑ.

Чӑваш Енӗн Культура министерстви Александр Дымич пирки республикӑн тӗп летопиҫҫи тесе хаклать. Пурнӑҫӑн тӗп пайне вӑл оператор ӗҫне халалланӑ. Тӗрлӗ студире тӑрӑшнӑскер 1956—1962 ҫулсенче Иркутскри киностудире, Норильскри, Иркутскри, Якутскри телестудисенче оператор пулӑшуҫинче тимленӗ. 1962 ҫулта вӑл Хусанти кинохроника студийӗнче тӑрӑшма тытӑнать. Унта тимленӗ чух вӑл пуҫарнипе Хусанти кинохроника студин Шупашкарти корреспондент пунктне йӗркеленӗ. Унти ӗҫленӗ ҫулсенче Александр Дымич "На Волге широкой" киножурнал валли Чӑваш Ен ҫинчен документлӑ фильмсем нумай ӳкернӗ.

Александр Дымичпе ыран, ҫурла уйӑхӗн 24-мӗшӗнче, Шупашкарти "Ритуальные услуги" (чӑв. Ритуаллӑ пулӑшу) МУПра 12 сехетрен пуҫласа 13 сехетчен сывпуллашӗҫ.

Юрӑпа ташӑ ансамблӗн труппин пухӑвӗ

Чӑваш патшалӑх академи юрӑпа ташӑ ансамблӗ черетлӗ сезона юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче уҫӗ. Паян вара труппа пухӑнса черетлӗ сезонти плансене сӳтсе явнӑ. Юрӑпа ташӑ ӑстисемпе Чӑваш Енӗн культура, наци ӗҫӗсен, тата архив ӗҫӗсен министрӗн ҫумӗ Вячеслав Оринов тӗл пулнӑ.

Министр ҫумӗ коллектива 92-мӗш сезонти ӗҫшӗн тав тунӑ май юрӑпа ташӑ ансамбльне халӑхра хисепленине тата паллине палӑртса хӑварнӑ.

Плансем пирки калаҫнӑ май ушкӑнӑн художество ертӳҫи Юрий Васильев ҫӗнетнӗ программӑсем, премьерӑсем, пултарулӑх каҫӗсем пулассине пӗлтернӗ.

Сӑмах май, ушкӑн ытти чухне те ҫулсерен 6—7 концерт программи йӗркеленӗ. Мероприятисен шучӗ 100-тен, куракансен шучӗ 40 пинрен иртет. Миҫе ҫӗршыва ҫак ҫулсенче ҫитнине каласа та пӗтереймӗн: списокра Африкӑри, Европӑри, Азири ҫӗршывсем тата Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсемпе Мексика та пур.

Александр Жуков (сулахайри) Йӗпреҫ районӗнчи "Красный партизан" хуҫалӑхра. Кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 3-мӗшӗ

Паян Чӑваш Енӗн ял хуҫалӑх министрӗн ҫумне Александр Жукова ӗҫрен хӑтарнӑ. 578-р номерлӗ йышӑнӑва республикӑн Министрсен Кабинечӗн Председателӗ Иван Моторин алӑ пуснӑ. Министр ҫумӗнче тӑрӑшнӑ ҫынна мӗншӗн ӗҫрен хӑтарассине йышӑнура каламан.

Министр ҫумӗнче Александр Георгиевич кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗн вӗҫӗнче ӗҫлеме тытӑннӑччӗ.

Шупашкар хулинче ҫуралнӑ Александр Жуков 1991 ҫулта республикӑмӑрӑн тӗп хулинчи электромеханика колледжне вӗренсе пӗтернӗ. Унта вӑл программа управлениллӗ станоксене йӗркелеме тата ӗҫлеттерме хӑнӑхнӑ май техник-электромеханик специальноҫне алла илнӗ. Мал ӗмӗтлӗ ҫамрӑк кунпах ҫырлахман — И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне вӗренме кӗнӗ. Унтан вӑл 1996 ҫулта вӗренсе тухнӑ. Хальхинче экономист-менеджер профессине алла илнӗ.

Чӑваш Енре пурӑнакансенчен кашни пиллӗкмӗш ҫыннӑн урапа пур. Раҫҫейри регионсемпе танлаштарсан, ку кӑтартупа пирӗн тӑрӑх 75-мӗш вырӑн йышӑнать.

"АВТОСТАТ" аналитика агентстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫалхи утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне пирӗн республикӑра 1000 ҫын пуҫне 212 урапа лекет.

Ҫӗршывра 1000 ҫын пуҫне вӑтамран 285 машина лекет. Урапа питӗ туянма юратакан (тата майӗ пур темелле-ши) регионсен шутне Камчатка тата Тинӗсҫум крайӗсем кӗреҫҫӗ. Камчатка тӑрӑхӗнче 1000 ҫын пуҫне 472 урапа тивет, Тинӗсҫум тӑрӑхӗнче — 437.

Маларах эпӗ вӑл тӑрӑхсенче урапаллисем нумаййине пурнӑҫ шайӗпе танлаштарма сӑлтавлама пӑхрӑм та, экспертсем Японири урапасене Инҫет Хӗвелтухӑҫӗнчен кӳрсе килнипе сӑлтавлаҫҫӗ иккен.

Чукотка автономи округӗнче 1000 ҫын пуҫне 88 урапа ҫеҫ лекет.

Ҫӗнӗ Сала патӗнчи юртӑсенчен пӗри

Куславкка тӑрӑхӗнче Монголи ҫынни юртӑсем тума тытӑннӑ. Куҫса ҫӳрекен халӑхсем пукрӑнакан ҫав ҫурт-йӗре Ҫӗнӗ Сала патӗнче хӑпартма шут тытнӑ. Пӑхсан вӑл вырӑна кирек епле художник та юратса пӑрахӗ: ял патӗнчен Атӑлӑн кивӗ варакӗ тата Энӗшӗн ҫырма кӑкӗ курӑнса ларать.

Юрта тума Монголи усламҫи туристсем валли база йӗркелес шухӑшпа пуҫӑннӑ. Ун валли вӑл ҫӗре тара илнӗ. Халӑхра "Птичий полет" (чӑв. Кайӑк вӗҫевӗ) текен вырӑна ҫӗнӗ хуҫа ҫав ятах парса тулли мар общество туса хунӑ.

Рита Кириллова журналист халӑх сечӗсенчен пӗринче ҫырнӑ тӑрӑх, вырӑнти хуҫасем лаптӑка апла та пулин усӑ курни аван тесе калаҫҫӗ иккен. Унччен ҫав вырӑна ялта пурӑнакансем ҫӳп-ҫап кӑна туха-туха пенӗ-мӗн. Ҫыранӑн пӗр пайне карта тытса ҫавӑрнӑран унта пырса ҫутҫанталӑкпа тӳлевсӗр киленме пӗр пайӗ кӑна уҫӑ юлать.