Алена Иванов тунӑ сӑн

Икӗ уйӑх каялла Германири Филипп Риталер Ҫӗнӗ Шупашкарти хӗвел модулӗсен савутне командировкӑна килнӗ. Вӑл ун чухне «баханкӑна» — «УАЗ Комби» маркӑллӑ машинӑна — килӗштернӗ.

Нумаях пулмасть Филипп каллех Чӑваш Ене килнӗ. Хальхинче вӑл ҫав машинӑна туянма самолетпа вӗҫсе ҫитнӗ. Вӑл ӑна 650 пин тенкӗпе туяннӑ. Германире кунашкал класлӑ машинӑсем икӗ хут хаклӑрах-мӗн.

Филипп Риталер Германие самолетпа мар, «буханкӑпа» каясшӑн. Унта ҫитмешкӗн — 3 пин ытла ҫухрӑм. Анчах ку нимӗҫе шиклентермест. Унта вӑл машинӑна сӑрласшӑн, хӑтлӑлатасшӑн. Кайран тусӗсемпе Европӑна ҫулҫӳреве каясшӑн.

Филипп Чӑваш Ене тек килмӗ. Кунта туяннӑ «баханка» ӑна пирӗн республика пирки аса илтерӗ.

Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Шупашкарта тутарсем Сапантуйра саванӗҫ. Уяв Лакрей вӑрманӗнче иртӗ.

Сапантуйра яланхи пекех наци вӑййисене тата ӑмӑртӑвӗсене ирттерӗҫ: шӑчӑ ҫине хӑпарӗҫ, михӗсемпе кӗрешӗҫ, куршак ҫӗмӗрӗҫ, йывӑр япаласене ҫӗклӗҫ, кӗвенте йӑтса чупӗҫ, тутар-пушкӑрт кӗрешӗвӗнче (кэряш) вӑй виҫӗҫ.

Ҫавӑн пекех Тутар Республикинчи, Чӑваш Енри ал ӑстисен куравне йӗркелӗҫ, вӗсене сутӗҫ. Уява килнисем тутарсен наци апат-ҫимӗҫне тутанса курӗҫ.

Паллах, уяв юрӑ-ташӑсӑр иртмест. Сапантуйра фолькор ушкӑнӗсем сцена ҫине тухса халӑха савӑнтарӗҫ.

«Ирӗклӗх» хастарӗсем ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев, Иван Моторин, Владимир Филимонов ячӗпе сӗнӳсем янӑ. Вӗсем чӗлхе тытӑмӗнчи ыйтусене уҫӑмлатма сӗннӗ.

Хастарсем Михаил Игнатьевран патшалӑх тата муниципалитет служащийӗсен хушшинче чӑваш чӗлхине пӗлнипе пӗлменнине мониторинг тума ыйтнӑ. Кун валли диктант е тест ҫырмалла.

Кунсӑр пуҫне общество хастарӗсем тӳре-шарана чӑвашла та, вырӑсла та пӗлмеллине каланӑ. Ҫакна саккунра ҫирӗплетме сӗннӗ.

ЧР Министрсен Кабинечӗпе ЧР Вӗренӳ министерствине шкулсенче «Чӑваш Ен историйӗ» предмета кӗртме, 10-11-мӗш классенче чӑваш литературине чӑвашла вӗрентме, 9-мӗш тата 11-мӗш классене чӑваш чӗлхипе экзамен тыттарма сӗннӗ. «Ирӗклӗх» каллех ППЭне тата тӗрӗслев ӗҫӗсене патшалӑх чӗлхипе ҫырма ирӗк пама ыйтнӑ. Унччен вӗсем кунашкал ыйтупа РФ вӗренӳ министрӗ Ольга Васильева патне тухнӑ пулнӑ.

«Ирӗклӗх» ҫакнашкал пуҫарусем сӗнни Чӑваш чӗлхи кунӗпе ҫыхӑннӑ.

Ҫӗрпӳ районӗнче пурӑнакан 26 ҫулти каччӑ ултавҫӑсенчен шар курнӑ. Ӑна «сиплевҫӗ» шӑнман пӑр ҫине лартса хӑварнӑ.

Арҫын ача полицие ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче килнӗ. ЧР ШӖМӗн пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, каччӑ «сиплевҫе» халӑх тетелӗнче тупнӑ. Хайхискер пӑснине сирме шантарнӑ, куншӑн, паллах, укҫа ыйтнӑ. Сахал мар. Каччӑ унӑн счечӗ ҫине 23900 тенкӗ куҫарсан лешӗ телефонне тӑрук тытма пӑрахнӑ. «Сиплевҫӗ» ӑна «хура списока» кӗртнӗ.

Паллӑ ӗнтӗ: ултавҫӑ пӑснине сирес тесе пӗр йӑла-йӗрке те туман. Халӗ полици ҫав «сиплевҫе» тупас тӗллевпе оперативлӑ шырав мероприятийӗсем ирттерет.

Хӗрарӑм ачине пульницӑра хӑварнӑ. Хӑй килсе те курмасть. Пациентсем ача шӑпишӗн пӑшӑрханаҫҫӗ.

Ултӑ уйӑхри ача пульницӑра виҫӗ уйӑх выртать ӗнтӗ. Унӑн амӑшӗ тухса тарнӑ та килсе те курӑнман. Пульницӑра выртакан хӗрарӑмсем пӗчӗкскер ҫине пӑхса шеллеҫҫӗ. Вӗсен чунӗ ыратать.

Пульница ӗҫченӗсем ачана пӑхаҫҫӗ, ҫитереҫҫӗ. Амӑшӗ килсе курӑнмасан пӗчӗкскере урӑх ҫемье хӑйӗн хӳттине илӗ. Ҫакна тума хатӗр ҫемьесем хулара пур.

Хӗрарӑма амӑшӗн правинчен хӑтарас ыйтӑва судра пӑхса тухмалла. Хальлӗхе ача пульницӑрах юлать, ӑна унта лайӑх пӑхаҫҫӗ.

«Комсомольская правда» хаҫатра пичетленӗ сӑнӳкерчӗк

Мускаври супермаркетсенчен пӗринче сахӑр миххинче: «Помогите мы в рабстве» (орфографине ылмаштармарӑмӑр. Чӑв. Пулӑшӑр! Эпир чуралӑхра), — тесе ҫырнӑ хут тупнӑ. Лавккарисем малтан пӗрле ӗҫлекенсем ҫапла шӳтленӗ пуль тенӗ. Анчах апла маррине ӑнланнӑ хыҫӑн правӑна сыхлакан органсене пӗлтернӗ.

Сахӑра Курск тӑрӑхӗнчи савутсенчен пӗринчен кӳрсе килнӗ иккен. Правӑна сыхлакансем унта ака уйӑхӗн 12-мӗшӗнче пулнӑ. Вӗҫем складсене тӗрӗсленӗ, территорие пӑхса ҫаврӑннӑ, анчах чурасене асӑрхаман. Тӗпчев малалла пырать-мӗн.

Маларах эпир Иркутск облаҫӗнчи полицейскисем унти вӑрман касакан предприятисенчен пӗринче чурасене тытнине тӗрӗсленине пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, Мускав облаҫӗнчи Серпухов хулинче пӗр арҫын Братск хулинчен илсе килнӗ строительство материалӗ хушшинче записка тупнӑ. Унта: «Пулӑшӑр! Пире шывсӑр тата паспортсемсӗр тытаҫҫӗ. Эпир кунта нумайӑн. Албек», — тесе ҫырнӑ тенӗччӗ.

Ятарлӑ программа афиши

Ака уйӑхӗн 20–28-мӗшӗсенче Шупашкарти «Ҫеҫпӗл» кинотеатрта «Кино возвращается» (чӑв. Кино таврӑнать) ятарлӑ программӑпа тӗрлӗ кино кӑтартассине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. «Ну, погоди!», «Мальчик-с-пальчик», «Муха-цокотуха», «Лиса и Заяц», «Шапокляк», «Про собаку Розу» анимацилле кинопа пӗрлех Чӑваш чӗлхи кунӗ ҫывхарнине те шута илнӗ. Аса илтерер, кӗҫнерни кун, ака уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, 18 сехет те 30 минутра И.С. Максимов-Кошкинский 1930 ҫулта ӳкернӗ «Киремет кати» илемлӗ фильма пӑхма май пур.

«Чӑваш Енри пӗр ялти колхозра ӗҫлекенсем ҫӗр ҫителӗксӗр пулнипе асапланаҫҫӗ, комсомолецсем ҫавна пула киремет катине касса-кӑкласа усӑ курмалли ҫӗр фондне ӳстерме сӗнеҫҫӗ. Колхозниксем хушшинче Турра ӗненекенсем те пур, вӗсем ҫак шухӑшпа килӗшмеҫҫӗ, анчах та ҫӗр ҫителӗксӗр пулни ҫӗнтерет...» — паллаштарать фильм содержанийӗпе халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче Чӑваш наци вулавӑшӗн ӗҫченӗ Ольга Тимофеева.

Чӑваш ӳнер музейӗнче Иван Дмитриевӑн «Эрос в творчестве Ивана Дмитриева: истоки, поиски, открытия» (чӑв. Иван Дмитриевӑн пултарулӑхӗнчи эрос: ҫӑлкуҫ, шырав, открыти) куравӗ уҫӑлнине Фейсбукри хӑйсен страницисенче Геннадий Иванов-Орков искусствовед та, «Советская Чувашия» хаҫатра культура тематикине ҫутатакан Рита Кириллова та пӗлтернӗччӗ.

Чӑваш ӳнер музейӗнче Иван Дмитриевӑн куравӗсем унччен те ӗҫленӗ. Рита Кириллова хыпарланӑ тӑрӑх, юбилея халалланисем, тематикӑллисем (пейзаж, натюрморт, автопортрет).

Чӑваш Патшалӑх Канашӗн депутатне Александр Андреева (унта вӑл Шупашкар районӗнчен суйланнӑ) художникӑн эрос теми аптӑратнӑ. Вӑл музейри курава кайса курнӑ та ачасен ҫара ӳкерчӗкӗсем ӑна педофилие аса илтернӗн туйӑннӑ. Ҫавна май депутат республикӑн культура министрӗ Константин Яковлев ячӗпе ҫыру ҫырнӑ, курава хаклама ыйтнӑ.

Эльмек Иванӗ 1902 ҫулта Чӗмпӗр кӗпӗрнинче ҫуралнӑ. Пачӑшкӑ пулнӑ ашшӗ 1933 ҫулта тӗрмерен таврӑнсан ӑна Елчӗк районӗнчи Лащ Таяпари ял вӗҫӗнче пӳрт лартма ирӗк панӑ. Художник ӗҫӗсемпе ҫӗршыври тӗрлӗ музейре паллашма пулать.

Малалла...

Ҫуркуннен иккӗмӗш уйӑхӗ пырать. Анчах синоптиксем водительсене машина урапин шинине улӑштарма сӗнмеҫҫӗ. Ҫынсене те ӑшӑ япаласене шкапа чикме хушмаҫҫӗ.

Синоптиксем каланӑ тӑрӑх, Чӑваш Ене хӗл таврӑнать. Ку — вӑхӑтлӑха. Ыран, ака уйӑхӗн 18-мӗшӗнче, каҫхине юр ҫума пуҫлать. Сывлӑш температури 2–7 градус ӑшӑ пулӗ.

Чӑваш гидрометцентрӗ хыпарланӑ тӑрӑх, Чӑваш Енре ҫӗрлесерен 6 градус сивӗ пулӗ. Юнкун, ака уйӑхӗн 19-мӗшӗнче, йӗпе юр ҫӑвӗ, ҫил-тӑман вӗҫтерӗ. Ҫил те вӑйланӗ: ҫеккунтра 10-15 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрӗ. Ҫӗрле термометр 1-6 градус сивӗ кӑтартӗ. Кӑнтӑрла та ӑшах мар: 1 градус сивӗрен пуҫласа 4 градус ӑшӑ пулӗ.

Ҫуллен республикӑри кӑнтӑр районӗсем ҫуракине иртерех тухаҫҫӗ. Унта, ҫурҫӗр районӗсемпе танлаштарсан, юр часрах ирӗлсе пӗтет.

Ҫак кунсенче Елчӗк районӗнче ҫуракине тухнӑ. Унти «Кобмайн» хуҫалӑх 13 гектар ҫӗр ҫинче курӑк акнӑ. Пӗтӗмпе районти ултӑ предприяти ҫуракине тухнӑ.

Елчӗк районӗнче пӗтӗмпе 40 пин гектар ҫинче ҫурхи ӗҫсене тумалла. Район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Николай Миллин ҫанталӑк лайӑх тӑрсан ҫуракине кӗске вӑхӑтра вӗҫлеме палӑртнине каланӑ.

Сӑмах май, кӑҫал республикӑра 585 пин гектар ҫӗр ҫинче тыр-пул акмалла. Ку, пӗлтӗрхипе танлаштарсан, 1,5 процент нумайрах. Паянхи кун тӗлне 4 пин гектар ҫинчи кӗрхи культурӑна апатлантарнӑ.