Паллӑ фольклорист Иван Анисимович Патмар ывӑлӗ Эдисон Патмар ашшӗнчен те иртсе кайрӗ теме пулать. Иртнӗ кунсенче вӑл хӑйӗн 132-мӗш кӗнекине пичетрен кӑларчӗ. Кӗнекене тав сӑмахӗсене, туйра каламалли пилсене, ача ҫуралсан ӑна ҫунӑ чух каламалли сӑмахсене, ҫар хӗсметне ӑсатнӑ чух каламалли пилсене, ваттисене асӑнса каламалли сӑмахсене, йӑла-йӗркери ытти савӑнӑҫлӑ уявсенче каламалли ырӑ сӑмахсемпе саламсене кӗртнӗ. Кӗнеке «Ҫӗнӗ вӑхӑт» типографире 1000 экземплярпа пичетленнӗ.

Кам вӑл Эдисон Патмар? Нумайӑшӗ ун ҫинчен пӗлеҫҫӗ. Вӑл Чӑваш Енри ялсенче пуринче те пулса курнӑ, тен, кашни ҫемьенех ҫитме тӗллев тытнӑ. Ҫапах та унӑн тӗп тӗллевӗ — республикӑмӑр тулашӗнчи кашни чӑваш ялне ҫитсе курасси.

Вӑл 1972-1976 ҫулсенче Оренбург хулинче аслӑ ҫар пӗлӗвӗ илнӗ. 1979 ҫулта Кейӳ хулинче 10-мӗш ЦК УПСра вӗреннӗ. 2003 ҫулта ЧПУра Чӑваш филологи факультетне вӗренсе пӗтерне. 1997 ҫултанпа Раҫҫей пӗрлешӗвӗн ҫыравҫи, пӗтӗм тӗнчери баталистсемпе маринистсен пӗрлешӗвӗн членӗ, Нестр Янкаспа Алексей Талвир ячӗллӗ премисен лауреачӗ.

Малалла...

Республика тӳремӗ

Чӳкӗн 7-мӗшӗнче Шупашкарти Ленин проспекчӗпе К.Маркс урамне коммунистсем хупласа хурӗҫ — вӗсем демонстраци ирттерӗҫ. Троллейбуссене ҫеҫ ҫӳреме ирӗк пулӗ — ыттисен Энгельспа Ярославль урамӗсем урлӑ кайма тивӗ. Урамсене демонстрантсем 10-11 сехет хушшинче хупласа хурӗҫ. Сирӗн вӑл вӑхӑтра ҫула тухмалла пулсан мартшутӑра улӑштарма тивӗ.

Демонстрацие ирттерме хула пуҫлӑхӗн ӗҫӗсене туса пыракан Юрий Шилов ирӗк панӑ.

Халӑх пухӑвне Аслӑ Октябрь Пӑлхавӑрӗ кунне халалласа ирттереҫҫӗ. Асилтеретпӗр — малтан, 1991 ҫулччен, чӳкӗн 7-мӗшӗ уяв кунӗ шутланнӑччӗ. Хальхи вӑхӑтра чӳкӗн 4-мӗшӗнче Халӑх пӗрлӗхӗн кунне уявлатпӑр.

Чӑваш Республикинче пурӑнакан халӑхӑн 94 проценчӗ Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх ҫыравне хастар хутшӑннӑ. Пӗтӗмпе 1 миллион та 239 пин ҫынна шута илнӗ. Ку кӑтарту, иртнӗ ҫыраврипе (2002) танлаштарсан, республикӑмӑрта 20-25 пин ҫын сахалтарах пурӑннине ҫирӗплетет. Regnum информаци агентстви пӗлтернӗ тӑрӑх ҫакӑн ҫинчен Президент куллен ирттерекен планеркӑра Чӑвашстат пуҫлӑхӗ Эльвира Максимова пӗлтернӗ. Президент администрацийӗн пресса-хӗсмечӗ те ҫакна ҫирӗплетнӗ.

Малтан Regnum-Хыпар пӗлтернӗ тӑрӑх, 2010 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне Чӑваш Енри халӑх йышӗ 1278,4 пин ҫынпа танлашнӑ. Ҫак йышран 58 проценчӗ (741,8 пин ҫын) хулара пурӑнать, 42 проценчӗ (536,6 пин ҫын) — ялта. Ҫулталӑк хушшинче халӑх йышӗ 1.007 ҫынна чакнӑ (0,1%).

Халӑх йышӗ чакасси, тӗпрен илсен, вилнисем ҫуралнисенчен нумайрах пулнипе ҫыхӑннӑ (уйрӑмлӑх — 1.389 ҫын шучӗ). Миграципе куҫса килнисен йышӗ ҫак ҫухатӑва 27,5 процент таран ҫеҫ сахаллатма пултарнӑ.

Чӑваш литературин электронлӑ вулавӑшӗ ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче кӑна 3 пин хайлавлӑччӗ, паян ак вӗсен шучӗ 4 пинрен иртрӗ! Ҫак 7 уйӑх хушшинче кӗртнӗ хайлавсен шутӗнче асӑнса хӑвармалла: Л. Агаковӑн «Юманлӑхра ҫапла пулнӑ» повеҫне, Николай Максимовӑн «Шурӑ акӑш ҫулӗ» роман-халапне, Денис Гордеевӑн «Каҫма» повеҫне, Валентина Элпин повеҫӗсене, Иван Мучин кулӑшла калавӗсене, тата ытти-ытти тӗслӗ сӑвӑ-калавсене.

Хайлавсен ытларах пайӗ — сӑвӑсем. Вӗсен шучӗ 3 пине яхӑн. Ытти тӗслӗ хайлавсем: калав (422 ытла, 100 яхӑн хушӑннӑ), юрӑ (80 ытла), юмах (170, 50 хушӑннӑ), шӳтлӗ сӑвӑ (67), кулӑшла калав (70), поэма (23), халап (25), новелла (19), юптару (37, 20-мӗшӗ ҫурҫул хушшинче хушӑннӑ), сӑвӑллӑ юмах (8). Пысӑк калӑпӑшлисене илес пулсан, халӗ 21 повесть (малтан 12 кӑначчӗ), 7 роман (вӗсен шутӗнче 1 историллӗ роман, 1 роман-халап тата 1 сӑвӑллӑ роман).

Пирӗн порталти электронлӑ вулавӑша 2008 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче уҫса. Кашни ҫур ҫул хушшинче вӑл вӑтамран пӗр пин хайлавпа пуянланса пырать.

Малалла...

Чӑваш халӑх сайчӗпе Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ ирттерекен «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» ятлӑ тӗнче тетелӗнчи фантастикӑллӑ хайлавсен литература ӑмартӑвӗн I тапхӑрӗ вӗҫленчӗ. Эрне каярах хайлавсен шучӗ пӗлтӗрхинчен самай сахалтарах пулассинчен шикленеттӗмӗр («Йышӑнас тапхӑра тата тепӗр 10 куна тӑсмалла мар-ши?» — шутлаттӑмӑр), анчах та юлашки виҫӗ-тӑватӑ кун хушшинче хутшӑнакансен йышӗ самай ӳсрӗ — кунне вуншар-ҫирӗмшер ҫыру илтӗмӗр. Ку пире, паллах, самай чӑрмав кӳрет — халӗ пирӗн кунне-ҫӗрне пӑхмасӑр ӗҫлеме тивӗ (хайлавсене вырнаҫтармалла-ҫке!). Ҫавӑнпа та ыйтасшӑн — тархасшӑн, тепӗр ӑмартусене хутшӑннӑ чухне ӗҫе юлашки кунсене ан хӑварӑр! Эсир нумайӑн... эпир вара, хаклакансем, пӗрре-иккӗн ҫеҫ. :)

Малалла иккӗмӗш тапхӑр пуҫланать — ярса панӑ хайлавсене тишкересси тата вулакансен кӑмӑлне кайнӑ хайлава палӑртасси. Ку ӗҫе сирӗнсӗр тума май ҫук — эсир сасӑламасӑр вулакансен кӑмӑлне кайнӑ хайлава пӗлеймӗпӗр. Вулӑр! Сасӑлӑр! Чӳкӗн 26-мӗшӗччен вӑхӑт чылай (сасӑлавӑн юлашки кунӗ).

«Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» интернет конкурса ачасемпе ҫамрӑксене тата чӑваш чӗлхипе литературине, културине вӗрентекенсене литература пултарулӑхне аталантарас, ҫутҫанталӑкри, тӑван тавралӑхра пулса иртекен чи кӑсӑк енсене илемлӗ литература мелӗсемпе уҫса пама хавхалантарас тӗллевпе йӗркеленӗ, вӗрентекен ҫулталӑкне халалланӑ.

Малалла...

Яманакри (Красноармейски районӗ) сӗт-ҫу фермин коллективӗ кӑҫал кашни ӗнерен вӑтамран 5000 килограмм сӗт суса илессишӗн кӗрешӗве тухнӑ. Иртнӗ виҫӗ кварталта ку кӑтартӑва 4291 килограма ҫитерме пултарнӑ.

«Хӗрлӗ Сурӑм» (Красное Сормово) пӗрлешӳ сӗт пахалӑхӗ енӗпе республикӑра Тӑвай районӗнчи «Акконд» пӗрлешӳ хыҫҫӑн иккӗмӗш вырӑн йышӑнать. «Шурӑ ылтӑн» кунтан патшалӑха чи лайӑх (высший) сортпа ӑсанать. Сӗтри белок хисепӗ 3,23-3,20 (ку республикӑра чи пысӑк кӑтарту), ҫу хисепӗ 3,4-пе танлашать. Яманаксем ҫак кунсенче ӗне пуҫне пӗр пӑт ытла сӗт сӑваҫҫӗ. Ку вӗсене тулӑх тӑрантарнипе ҫыхӑннӑ паллах. Рацион тӑрӑх кашнин пуҫне сенаж 20, фураж 6, салат пӑтти 5, чӗрӗ вӗтӗ ҫӗрулми 5, утӑпа улӑм 2—3-шер килограмм тивет.

Ферма заведующийӗ Е. Алексеева каланӑ тӑрӑх витесене хӗле лайӑх хатӗрленӗ. Выльӑх апачӗ ҫителӗклех. Ӗҫ условийӗсем аван. Ӗҫ укҫи вӑхӑтра тӳлеҫҫӗ тата унӑн хисепӗ те пӗчӗк мар, вӑтамран 10 пин тенкӗ ытла.

— Канма та лайӑх условисем туса панӑ. Выльӑх пӑхакансен пӳлӗмне ҫӗнӗ сӗтел-пуканпа тивӗҫтернӗ. Чей вӗретсе ӗҫме пулать.

Малалла...

Пухун 2-мӗш пайӗнче

Юпа уйӑхӗ вӗҫленес умӗн, 30-мӗш кунне, Шупашкарти Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче чӑваш халӑх академикӗсемпе таврапӗлӳҫӗсем пухӑнчӗҫ — ҫулсенренхи пуху иртрӗ. Ҫак шӑматкунхи ир Мускав проспектӗнче ЧПУн экономика факультечӗ ҫурчӗ хыҫӗнче пытанса ларакан институтра халӑх чылай пулчӗ — Чӑваш Енрен кӑна мар, ун тулашӗнчен те хӑнасем ҫитрӗҫ — Пушкӑртстан, Тутарстан, Чӗмпӗр тата ытти тӑрӑхсенчен. Вӗсенчен чылайӑшӗ парнесемпе — кӗнекесемпе — килнӗччӗ. Пӗрисем хур какайӗпе те сӑйлама пултарчӗҫ.

Пухун тӗп ыйтӑвӗсем шутӗнче чӑваш халӑх ӑсчахӗсен президентне, таврапӗлӳҫӗсен председательне суйласси пулчӗ. Ҫавӑн пекех укҫа-тенкӗпе ӗҫлекенсене (Димитриева Алевтинӑна), ваттисен хуралӗн ертӳҫине (Денис Гордеев ҫыравҫа) палӑртрӗҫ. Пухӑннисем килӗшнипе таврапӗлӳҫӗсен ертӳҫине паллӑ музейҫӑна Эдуард Бахмисова суйларӗҫ. Халӑх ӑҫчахӗсем хӑйсен пуҫӗ пума Евгений (Ешентей) Ерагина шантарчӗҫ.

Малалла...

Ю.А. Зорин уяв хӑнисене саламлать

Паян, юпан 30-мӗшӗнче, Шупашкарти патшалӑх филармонире Куславккасем пухӑнчӗҫ — ентешлӗх уявӗ иртрӗ. Вӗсен уявне чаплӑ хӑнасем чылай пынӑччӗ — ЧР сывлӑха упрассипе социаллӑ аталану министрӗ Муллина В.П., ЧР Патшалӑх Канашӗн Разумов А.В., тата ыттисем. Малтанах «Куславккасем» ентешлӗхӗн президенчӗ Ю.А. Зорин зала пухӑннӑ хӑнасене уява килнӗшӗн тав сӑмахӗ каларӗ. Шупашкарта тӗпленнӗ ытти ентешлӗх представителӗсем те салам сӑмахӗ каларӗҫ: Канаш, Элӗк, Елчӗк, Патӑрьел, Шупашкар, Ҫӗрпӳ тӑрӑхӗнчи пӗрлешӳсен ертӳҫисем Куславкка тӑрӑхӗнчи чӑвашсене чунтан-чӗререн уяв ячӗпе саламларӗҫ.

Уяв савӑнӑҫлӑ иртрӗ, сцена ҫинче юрӑпа ташӑ улшӑнсах тӑчӗҫ. Хӑйӗн пултарулӑхне кӑтартма Хурамалти (Куславкка районӗ) пултарулӑх ушкӑнӗ (сӑмах май, савӑнӑҫлӑ уява вӑл уҫрӗ), Алена Тереньтева хӗр-упраҫ (вӑл Елчӗкрен, 9-мӗш класра вӗренет), «Хӗвелҫаврӑнӑш» ташӑ ушкӑнӗ (Куславкка хулинчен), чӑваш халӑх артистки Людмила Семёнова, Александр Белов тата ыттисем килнӗччӗ. Куракансем вӗсен юрри-ташшине тӑвӑллӑн алӑ ҫупса йышӑнчӗҫ.

Малалла...

Савӑнӑҫлӑ каҫра

Вырсарникун, юпан 24-мӗшӗнче, Шупашкарти кӳлмек хӗрринче ларакан «Кивӗ тӳрем» («Старая площадь») кафере Чӑваш Республики патшалӑх суверенитечӗ пирки калакан декларацине йышӑннӑранпа 20 ҫул ҫитнине палӑртса савӑнӑҫлӑ каҫ ирттерчӗҫ.

Пухӑва Атӑлпа Урал тӑрӑхӗнчи халӑхсен ассамблейин председателӗ Н. Лукианов, ҫамрӑксен «Сӑвар» пӗрлешӗвӗш элтепӗрӗ О. Цыпленков, ЧНК представителӗ В.Абрамов, ЧНК ваттисен канашӗн ертӳҫи А. Кипеч, тӗнчере паллӑ ӳнерҫӗ Праски Витти, ҫамрӑксен «Хастар» пӗрлешӗвӗн представителӗсем тата ыттисем хутшӑнчӗҫ. Раҫҫейӗн ытти регионӗсенчи тата чикӗ леш енчи хӑнасем те пухӑва пынӑччӗ.

Мероприятие пухӑннисем иртнине аса илчӗҫ — республика суверинитечӗн пӗрремӗш утӑмӗсене, малтанхи ҫулӗсенчи лару-тӑрӑва. Хальхи вӑхӑтра пулса иртекен пулӑмсене те асӑнмасӑр хӑвармарӗҫ. Калаҫусем хыҫҫӑн «Шуҫӑм» ансамбль пуҫтарӑннисене хӑйӗн пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗ — юрӑсем юрларӗҫ, ташларӗҫ те.

Чӑваш Республики патшалӑх суверенитечӗ пирки калакан декларацине 20 ҫул каялла, 1990 ҫулхи юпан 24-мӗшӗнче, Чӑваш АССРӗн Аслӑ Канашӗ йышӑннӑ.

Малалла...

Юпан 25-мӗшӗнче чӑваш филологийӗпе культура факультечӗн васкавлӑ майпа вӗренкенӗсем патшалӑх экзаменӗ тытрӗҫ. Тӗрлӗ республика чӑвашӗсем пухӑнчӗҫ ҫак кун. Пушкӑрт республикинчен килнӗ студентсем «Культура теорийӗ тата историйӗ» специализаципе тӗрӗсленчӗҫ. Пулас филологсем Чӑваш, Тутар, Чӗмпӗр тӑрӑхӗсенчен пуҫтарӑннӑ.

Чӑваш студенчӗсене патшалӑх экзаменне ӑнӑҫлӑ тытнӑ ятпа эпир те чунтан саламлатпӑр, ӑнӑҫусем сунатпӑр. Чӑваш ене килсе ҫӳреме ҫулӗ такӑр пултӑр, кӑмӑлӗ тулсах тӑтӑр!

Сӑнсем