Ку цифрӑна социологи ыйтӑмӗ ирттерни ҫине таянса калаҫҫӗ. Раҫҫейӗн Ҫыхӑну тата массӑллӑ коммуникацисен министрӗ Николай Никифоров «Россия 24» телеканала пӗлтернӗ тӑрӑх, маларах 2 миллион ҫын урӑх компание куҫасшӑн тесе тӗшмӗртнӗ пулсан, соцыйтӑм ҫурри урӑх оператор пирки ӗмӗтленнине ҫирӗплетнӗ иккен.

Аса илтеретпӗр, карас ҫыхӑнӑвӗн «чуринчен» тухма ирӗк паракан саккуна Раҫҫей Президенчӗ Владимир Путин пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗн вӗҫӗнче алӑ пуснӑччӗ. Унта ҫынсене пӗр оператортан теприн патне унччен илнӗ телефон номерӗпех куҫма май парасси ҫинчен сӑмах пырать.

Карас ҫыхӑнӑвӗпе тивӗҫтерекен компанисен ҫӗнӗ пулӑшӑва кӑҫалхи раштавӑн 1-мӗшӗччен вӗҫлемелле. Анчах ку вӗсене питех тивӗҫтермест иккен. Ҫӗнӗлле ӗҫлеме май пуррине «Теле-2» тата «Мегафон» компанисем кӑна хальлӗхе тӗрӗслесе пӑхнӑ иккен. Ҫӳлерех асӑннӑ ведомство ертӳҫи каланӑ тӑрӑх, пурте хатӗрленсе ҫитессе кӗтмесен те юрать, хатӗррисем патне кӑна куҫма ирӗк парсан та аван. Пӗр оператор патӗнчен теприн патне куҫнишӗн ҫынсен 100 тенкӗ кӑна тӳлемелле пулать теҫҫӗ.

2013 ҫулта пирӗн ҫӗршывра миллиардерсен шучӗ унчченхи ҫулхинчен 12 процент чакнӑ. Ку вӑл вӗсен 422 ҫынтан 371 ҫын таран юлнӑ. Ҫапла пӗтӗмлетнӗ кӑҫалхи деклараци кампанине пӗтӗмлетнӗ хыҫҫӑн Федерацин налук служби.

361 ҫын ҫулталӑкри тупӑш 1 миллиардран пуҫласа 10 миллиард тенкӗ тесе кӑтратнӑ. Унчченхи ҫул ҫавӑн йышшисем 409-ӑн пулнӑ иккен. Ҫав вӑхӑтрах 10 миллиард тенкӗрен ытла тупӑш илнисен шучӗ те чакнӑ. Унччен вӗсем 13-ӗн пулнӑ, халӗ — 10-ӑн.

Ҫулталӑкра 1 миллион тенкӗрен пуҫласа 10 миллион тенкӗ тупӑш илнисен йышӗ вара 21,3 процент хушӑннӑ. Ун пеккисем ҫӗршывӗпе пурӗ 443 196 ҫын. 10–100 миллионлисем — 25,3 пин ҫын (хайхисен йышӗ 0,8 процент чакнӑ); 100–500 миллионлисем — 3,8 пин ҫын (5,12 процент сахалрах); 500 миллион тенкӗрен пуҫласа 1 миллиард таран тупӑш илнисем — 528-ӑн (14,84 процент чакнӑ).

Сергей Шойгу

Мускавра Патшалӑхӑн хӳтӗлев наци центрне тума палӑртаҫҫӗ. Ӑна ҫитес ҫул вӗҫне туса пӗтерме шухӑшлаҫҫӗ. Асӑннӑ центра вӑрҫӑ тухас-тӑвас пулсан валли тесе хатӗрлесшӗн иккен. Кун пирки ҫӗршывӑн ҫар хӳтӗлевӗн министрӗ Сергей Шойгу журналистсене пӗлтернӗ.

Центра тӗп хулари Фрунзе ҫырма хӗрри ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ Сухопутнӑй ҫарсен тӗп командованийӗн ҫуртӗнче йӗркелӗҫ. «Унта эпир Оборона министерствин тӗп офисене тӑвасшӑн. Анчах вӑл пӳлӗмсен шучӗшӗн тата вӗсен пахалӑхӗшӗн тӗп шутланмӗ, хӑйӗн ӗҫ тӑвас енӗпе тӗп пулса тӑрӗ», — тенӗ Шойгу. Унта ядерлӑ вӑй-хӑват управленине, ҫар управленине тата хӗҫпӑшаллӑ ҫарсен кулленхи ӗҫне йӗркелесе тӑракан ценртсем вырнаҫмалла-мӗн.

Патшалӑхӑн хӳтӗлев наци центрӗ ҫӗршывӑн ытти хӑҫ-пӑшаллӑ вӑйсен центрсен ӗҫне те йӗркелесе тӑмалла. Центра хальхи вӑхӑтри компьютер оборудованийӗпе тата программӑсемпе тивӗҫтермелле. Кунсӑр пуҫне унта вертолет лартмалли вырӑн та пулӗ.

«Сӑвар» пӗрлешӗвӗн элемӗ

Тепӗр уйӑхран, юпан 26-мӗшӗнче, Чӑваш наци конгресӗн черетлӗ Аслӑ пухӑвӗ иртмелле. Унта Раҫҫейӗн тӗрлӗ тӑрӑхӗсенчи пӗрлешӳсем пухӑнмалла, конгресс умӗнче тӑракан ыйтусене сӳтсе явмалла.

Анчах, сасӑлава пурне те кӗртесшӗн мар иккен. Пӗтӗм чӑваш халӑхне пӗрлештерме йӗркеленӗ Чӑваш наци конгресӗн Аслӑ пухӑвӗнче депутат вырӑнӗсене «Сӑвар» чӑваш ҫамрӑкӗсен пӗрлешӗвне (элтеперӗ Арӑслан Наумов; хисеплӗ элтеперӗ Ультиар Цыпленков) парасшӑн мар. Ҫапларах ЧНК президиум пайташӗ Михаил Краснов хуравланӑ. Хӑйӗн хуравне вӑл «Сӑвар» пӗрлешӳ юстици министерствинче перерегистраци урлӑ тухманнипе тата депутатсене тӑратма пултаракан пӗрлешӳсен йышӗнче «сӑварсем» ҫуккипе сӑлтавланӑ.

Олег Михайлович каланӑ тӑрӑх депутатсем пулма ҫав-ҫавах чылай регистрациленмен пӗрлешӳсене кӗртнӗ, ҫавӑнпа Михаил Николаевич вӑл йӗркеленӗ организацие сӑлтавсӑр пӑрса хӑварни туйӑнать. Пирӗн шутпа та пӗтӗм халӑх интересӗсене хӳтӗлекен конгресс обществӑри пур ене сӑнлакан организацисене — чӑвашлӑхшӑн тӑрӑшаканнисене пушшех те —кӗртме тивӗҫ. Унсӑрӑн конгрес ӗҫӗ халӑхӑн пӗр пайне кӑна ҫутатнӑн туйӑнӗ.

Малалла...

Фонтан таврашне ытларах хула-посёлоксенче курма пулать. Анчах кунашкал ӗскер хӑш-пӗр ялсене те ҫук мар — сӑмахран, Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Атнар ялӗнче пур. Ӑна 2007 ҫулта ялӑн тӗп тӳремӗнче ӑсталаса лартнӑ.

Кӑҫаллӑха вара Атнарти фонтан хӑйӗн ӗҫне вӗҫлерӗ темелле. Ял тӑрӑхӗн администрацийӗнче ӗҫлекенсем ытларикун, авӑнӑн 24-мӗшӗнче, ун таврашне тирпейлерӗҫ, фонтана хӗле хатӗрлерӗҫ. «Хӗвел пайӑркисемпе ҫиҫекен фонтан ҫитес ҫул та пӗрӗхтерсе тӑрӗ», — шантарнӑ ял тӑрӑхӗн ӗҫченӗсем.

Кемӗр облаҫӗн пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх Прокопьевск районӗнчи Михайловка ялӗнче чӑваш культурин паркӗ уҫӑлнӑ-мӗн. Ҫак ӗҫ валли вырӑнти хыснаран виҫӗ миллион ытла тенкӗ уйӑрнӑ пулать.

Паркӑн тӗп вырӑнӗнче чӑваш пурнӑҫ йывӑҫне сӑнлакан кӳлепе тӑрать. Кунтах — саксем, вӑйӑ вырӑнӗ, спорт лапамӗ. Ҫулсене те асфальтланӑ, чечек йӑранӗсем юнашар. Пӗр сӑмахпа каласан кунти чӑвашсем хӑйсене валли илемлӗ вырӑн йӗркеленӗ.

Парка Кузбасса пӗлтештерекен чӑваш культурин VI фестивалӗн кунӗсенче (ӑна 1995 ҫултанпа ирттереҫҫӗ) уҫнӑ. Пирӗн тӑрӑхран унта Чӑваш наци конгресӗн президента пулӑшаканӗ Александр Иванов кайнӑ.

2010 ҫулхи ҫырав тӑрӑх Кемӗр облаҫӗнче 9,3 пин чӑваш пурӑнать — вӗсем унта облаҫӗн кашни кӗтесӗнче йӑва ҫавӑрнӑ теме пулать. Ҫав шутрах чӑвашсем йышлӑ пурӑнакан вырӑнсем те пур. Пушкино посёлокра, сӑмахран, чӑвашсем — ытларах пайӗ. Михайловка ялӗ вара Кемӗр облаҫӗнчи чӑваш культурин центрӗсенчен пӗри шутланать. Каласа хӑварас пулать: кӑҫал вӑл 105 ҫулне паллӑ тунӑ.

Кӑҫалхи кӑрлач-ҫурла уйӑхӗсенче Чӑваш Енре пӗтӗмпе 11 пин те 574 ача ҫуралнӑ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан, ҫут тӗнчене тин ҫеҫ килнӗ «ҫӗн кайӑксен» йышӗ 0,5 процент хушӑннӑ.

Пепкесенчен 43,2 проценчӗ — ҫемьери пӗрремӗш ачасем, 40,7 проценчӗ — иккӗмӗш, 12,6 проценчӗ — виҫҫӗмӗшсем. Юлнӑ тепӗр 3,5 проценчӗ — тӑваттӑмӗш тата ун хыҫҫӑнхи ачасем.

Шел те, ҫуралсанах вилекенсем те пур. Сакӑр уйӑхра ҫулталӑка ҫитмен 56 ача вилнӗ. Лӑпланмалли цифра мар пулӗ те, ҫапах та пӗлтӗр ун пеккисен хисепӗ пысӑкрах пулнине палӑртмалла: ун чухнехи ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчи сакӑр уйӑхра 60 пепке куҫ хупнӑ. Вилнисенчен 42,7 проценчӗ юн ҫаврӑннин чирӗсене пула пӗчӗклех куҫ хупнӑ, тулаш текен сӑлтавпа (кунта, эпир пӗлнӗ тӑрӑх, ашшӗ-амӑшӗ пӑхса ҫитерейменнипе вилнисене кӗртеҫҫӗ) — 12,4 проценчӗ, усал шыҫӑ йышши амаксене пула — 11,4 проценчӗ, ӳпке чирӗпе — 7,4 проценчӗ.

Темле пурнӑҫ пулса кайрӗ-ҫке — халӗ хӑш-пӗр хӗрарӑм тепӗр артан ирттерет. Ӗҫпе кӑна-и, тытӑҫас-ҫапӑҫассипе те. Акӑ, ҫакна ҫирӗплетекен пӗр тӗслӗх.

Улатӑрти Пирогов урамӗнчи пӗр ҫуртра пурӑнакан 26-ри хӗрарӑм ирхи тӑватӑ сехетре кӗвӗ-ҫемӗ хыттӑн янӑратнӑ. Кӳршӗсем унпа пӗрле ҫӗр хута юрӑ тӗнчипе киленме килӗшмен паллах. Унтан та ытларах — йӗрке хуралҫисене пӗлтернӗ. Кӗҫех полицейскисем вырӑна персе ҫитнӗ. Кӗвӗ сассине пӗчӗклетме ыйтнине хӗрарӑм тивӗҫтерме килӗшмен. Ҫавна кура участокри уполномоченнӑй шала кӗрсе сасса хулленлетнӗ. Ҫакӑншӑн тарӑхса кайнӑ хӗрарӑм полицейские темиҫе хутчен ҫапнӑ. Хуллен кӑна мар — чӗрмелесе пӗтермеллех тата кӑвак кӑлармаллах. Йӗрке хуралҫин кӗпин тӳмисене татса салатнӑ, вӑчӑрине те татнӑ. Унтан алӑкран тӗксе кӑларса янӑ та алӑка питӗрсе лартнӑ. Йӗрке хуралҫин пушмакӗ те шалтах тӑрса юлнӑ. Ӑна тавӑрса пама ыйтсан хӗрарӑм хутлӑ-хутлӑ сӑмахсемпе вӑрҫса пӗтернӗ. Пушмака вӑл тепӗр икӗ кунтан кӑна тавӑрса панӑ, чунтан ӳкӗннине палӑртнӑ.

Йӗрке хуралҫипе тытӑҫакан чӑрсӑр хӗрарӑма нумаях пулмасть суд пуҫиле статьяпах айӑплама йышӑннӑ, 25 пин тенкӗлӗх штрафланӑ.

Малалла...

Паян Шупашкара икӗ кунлӑх визитпа Китайри Гуйчжоу провинцийӗн элчисем килсе ҫитнӗ. Вӗсем Шупашкар хула администрацийӗнче влаҫ ҫыннисемпе тӗл пулнӑ. Гуйчжоу провинцийӗ Чӑваш Енпе тӗрлӗ енпе килӗштерсе ӗҫлес шухӑшлине палӑртнӑ. Сӑмахран, аслӑ шкулсем хушшинче. Вӗренӳ отрасльне илсен, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗпе асӑннӑ провинцинчи университет килӗштерсе ӗҫлесси пирки Китай элчисем пӗлтӗр пирӗн патра пулнӑ чухнех алӑ пуссах калаҫса татӑлнӑ. Хайхисен Шупашкарта маларах асӑннӑ университетӑн филиалне уҫасси пирки те шухӑш пур-мӗн.

Тепӗр шухӑш та пур Китай ҫыннисен — вӗсем пирӗн республикӑри сӑра-эрех кӑларакан савутсемпе пӗр чӗлхе тупасшӑн. Китайра рисран эрех тӑваҫҫӗ-мӗн. Ҫавна пирӗн патра тултарас тата сарас (ҫапла ӑнланма май панӑ хӑнасем калани) ӗмӗт пур-мӗн. Анчах Шупашкар влаҫӗсем ку ыйтӑва епле татасси пирки хальӗхе калама иртерех. Пурӑнсан курӑпӑр теҫҫӗ-и-ха?..

Ҫак уйӑхӑн пуҫламӑшӗ тӗлне Чӑваш Енре ӗҫ укҫи парӑмӗ 3,4 миллион тенкӗпе танлашнӑ. Чӑвашстат уйӑх каяллахи ҫав кунпа танлаштарса пӑхнӑ та парӑм виҫи ҫав тапхӑртинчен 51,7 процент чакнине асӑрханӑ. Федерацин Атӑлҫи регионӗнчипе те виҫсе хакланӑ. Пирӗн патри ӗҫ укҫи парӑмӗ чи пӗчӗкки иккен.

Ӗҫ укҫипе парӑмлисене отрасльсем тӑрӑх та тишкерсе тухнӑ. Пӗтӗмӗшле ӗҫ укҫи парӑмӗнчен пысӑк пайӗ — 2,3 миллионӗ — ял хуҫалӑх предприятийӗсене пырса тивет иккен. Тепӗр тесен, кунтан тӗлӗнмелле мар та пулӗ — ку енпе лару-тӑру яланах ҫавӑн пек пулнӑ-тӑр.

Ҫитменнине халӗ ял хуҫалӑх отарслӗшӗн ӗҫҫи тапхӑрӗ пулнине шута илсен ӳпкелеме те йывӑр тейӗн. Анчах, мӗн тӑвӑн, ҫынсем айӑплӑ мар — вӗсене шалӑва вӑхӑтра тӳлемелле. Хӑш-пӗр чухне пуҫлӑхсене судпа айӑпласа та ӗҫ укҫине тӳллетерме тивет. Ав, Улатар районӗнчи, Аверьев фермера ҫапла айӑпланӑ хыҫҫӑн вӑл шӑкӑрттин кӑна хӑйӗн ӗҫченӗсене 2,2 миллион тенкӗ тӳлесе татнӑ.