Чӑваш Ен экономаталануминӗ наци кухнин историйӗпе, йӑлипе тата уйрӑмлӑхӗпе паллаштарас тӗллевсемпе вырӑс тата акӑлчан чӗлхипе «Чӑваш апат-ҫимӗҫӗ» ятарлӑ брошюра кӑларнӑ.

Кӗнекере Чӑваш Республикин обществӑлла апатлану организацийӗсем сӗннӗ чӑваш халӑхӗн тата паянхи кунсенчи кухньӑн рецепчӗсене илсе панӑ, сӑнӳкерчӗкесемпе илемлетнӗ. Уйрӑмах унта ҫӗрулмирен, хӑй тӗллен ӳсекен ӳсентӑранран, сӗт-ҫу таврашӗсенчен тата чустаран пӗҫернӗ апат-ҫимӗҫ ҫине тимлӗх уйӑрнӑ. Вӗсенчен хӑшӗ-пӗрисем пирӗн республикӑра ҫеҫ мар ытти ҫӗршывсенче те паллӑ. Ҫакӑн пек апат-ҫимӗҫ шутне — какай шӳрпи, шӑрттан, хуплу, чӑкӑт, хуран кукли тата ытти кӗреҫҫӗ. Унсӑр пуҫне брошюрӑра Чӑваш Республики ҫинчен, чӑваш кулинарийӗ тӗрлӗ шайри фестивальсенче, чемпионатсенче, олимпиадӑсенче тунӑ ҫитӗнӳсем ҫинчен тата «Чӑваш биопродукт» тавар палли ҫинчен калакан хыпарлав пур.

Кӑҫал Чӑваш Ен правительстви выльӑх-чӗрлӗхе ерчетекенсене ятарлӑ пулӑшу кӳрес тет. Республика Элтеперӗн администраци пресс-службинче пӗлтернӗ тӑрӑх ҫак ӗҫ валли 106 миллион уйӑрма палӑртнӑ.

Ятарлӑ йышӑнупа килешӳллӗн 2012 ҫулхи тӑваттӑмӗш кварталӑн кӑтартӑвӗсем тӑрӑх туяннӑ выльӑх апачӗ хакланнӑ май укҫана сысна, чӑх-чӗп какайне тата ҫӑмарта туса илекенсене тӳлеме йышӑннӑ. Тӳлевсӗр субсиди ставкин вӑтам кӑтартӑвӗ тӑрӑх 10 ҫӑмарта ҫине 2,9 тенкӗ, 1 тонна чӑх-чӗп какайӗн чӗрӗ йывӑрӗшӗ ҫине — 4 124 тенкӗ, 1 тоннӑ сысна какайӗн чӗрӗ йывӑрӑшӗ ҫине — 10 479 тенкӗ тухать.

Выльӑх-чӗрлӗх ерчетекенсене валли уйӑрнӑ 100,7 миллион тенкӗ федераллӑ хыснаран лекӗ, ытти 5,3 миллионӗ вара — республика хыснинчен.

Карачай-Черкиессин ИӖМ управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх ӗнер, авӑнӑн 11-мӗшӗнче, Домбай шырав-ҫӑлав отрячӗ Горалыкол ту каҫҫин 3 670 ҫӳлӗшӗнче Шупашкар ҫулҫӳревҫӗн виллине тупнӑ. Тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, арҫын сӑрт хысакӗнчен йӑтӑнса аннӑ иккен.

Аса илтеретпӗр, чӑваш ҫулҫӗревҫине авӑнӑн 3-мӗшӗнче шырама пуҫланӑ. Ҫурлан 24–31-мӗшсенче ҫулҫӳревҫӗн Домбай посёлок — Джамагат ту хушӑкӗ маршрут тӑрӑх иртмелле пулнӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн палӑртса хунӑ вӑхӑтра турист ҫыхӑнӑва тухман.

Авӑнӑн 6-мӗшӗнче вӑйлӑ юр ҫунине пула шырав-ҫӑлав ӗҫне вӑхӑтлӑха чарма тивнӗ. Авӑнӑн 10-мӗшӗнче 15 ҫын тата Ми-8 вертолет шырава ҫӗнӗрен пуҫарӑннӑ. 49 ҫулхи арҫына шырассипе Раҫҫей ИӖМ службинчен пурӗ 18 ҫын тата 2 техника единици хутшӑннӑ.

Шупашкарта пурӑнакан 23 ҫулхи хӗрарӑм саккуна улталаса хӑйне валли тупӑш кӳрессишӗн чее план шутласа кӑларнӑ. Вӑл пӗр паллакан 17 ҫулхи хӗре ача ҫуратма ыйтнӑ, анчах та ҫуратакан хӗрен докуменчӗпе мар, хӑйӗннипе. Хайхи 23 ҫулхи хӗрарӑмӑн вара пӗр ача пулнӑ, тепӗр ача пулни ӑна амӑшсен капиталне илме май панӑ. Республикӑри СКР йӗрлев управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх чее хӗрарӑм ҫав ҫавах социаллӑ тӳлеве ала илме пултарнӑ.

Ултавӗ вара ҫиеле ӑнсӑртран тухнӑ. Хайхи хӗрарӑм хӑйӗн 17 тата 18 ҫулхи юлташӗсемпе ачан тӑван амӑшне тапӑнса ватнӑ хыҫҫӑн ҫаратнӑ пулнӑ имӗш. Шар курнӑ 17 ҫулхи хӗр вара полици управление кайса ӳпкелев хутне ҫырнӑ.

Паянхи кун виҫӗ хӗрарӑма та ҫынна хӗнесе ун пурлӑхне вӑрланӑ тесе айӑплаҫҫӗ. Унсӑр пуҫне 23 ҫулхи хӗрарӑмӑн 18 ҫула ҫитмен хӗре йывӑр айӑплӑ ӗҫӗ хутшӑнтарнишӗн те явап тыттарӗҫ. Амӑшсен капиталне ултавлӑ майпа илнӗшӗн пуҫарӑннӑ ӗҫе суда яма хатӗрлеҫҫӗ.

Ҫак кунсенче Канаш районӗнчен тухнӑ ҫынсене пӗрлештерекен «Канашсем» ентешлӗхӗн президиум ларӑвӗ иртнӗ — унта тӗрлӗ ыйтусем сӳтсе явнӑ, ҫав шутра Чӑваш наци конгресӗн ҫитес Аслӑ пухӑвне кама ямаллине те.

Лару хыҫҫӑн хатӗрленӗ протоколта (шел те, ӑна вырӑсла ҫырнӑ: е Анатолий Кипеч протокол ҫырма чӑваш чӗлхине кирлӗ шайра пӗлмест тесе шутлать, е ҫыруҫи, Юрий Тарасов, чӑвашла лайӑх пӗлмест — калама ҫук) ЧНК хӑйӗн ӗҫне япӑх пурнӑҫлани пирки асӑннӑ. Халӑхра та имӗш, чӑваш наци конгресӗн ӗҫӗ-хӗлӗпе кӑмӑллах мар. Чӑваш халӑхӗн интересӗсене хӳтӗлеме йӗркеленӗ организаци ларӑва хутшӑннисен шухӑшӗпе концертсемпе илемлӗх конкурсӗсене ирттерекенсен шайне анса ларнӑ. Конгресӑн чаплӑ ятне тавӑрас тесен ӑна малашне тивӗҫлӗ ҫын ертсе пымалла — «Канашсем» ентешлӗх вӑл ҫын вырӑнӗнче ЧАП партийӗн ертӳҫи пулнӑ Лукианов Николай Егоровича курать. Ҫак кандидатурӑпа вӗсем ытти ентешлӗхсене килӗшме сӗннӗ.

Аса илтеретпӗр, ЧНК Аслӑ пухӑвӗ юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче иртмелле. Унта, сас-хура пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗнӗ Президента суйламалла.

Малалла...

Авӑнӑн 10-мӗшӗнче Шупашкарти Ашмарин урамӗнчи 2 хутлӑ 29-мӗш ҫуртри пӗр хваттерте ҫулӑм тухнӑ. Пушар тухни ҫинчен вара 27 ҫулхи хваттер хуҫи хӑй пӗлтернӗ. Ҫулӑмпа газ плити тивсе илнӗ иккен.

Вут-ҫулӑмпа кӗрешекенсем пушара 5 минут хушшинчи сӳнтерме пултарнӑ. Ҫулӑм тухнӑ сӑлтавне те вара тӳрех тӗпчесе пӗлнӗ. Кивелнӗ ҫурт тӑрринчен ҫумӑр шывӗ хӳме тӑрӑх юхса розеткӑна лекнӗ имӗш. Ҫакӑнтан кӗске тӗкӗнчӗк (замыкани) пулса иртсен пушарӗ те тухнӑ.

Республикӑри ИӖМ службинче пӗлтернӗ тӑрӑх пушара сӳнтерекенсем хваттере тата пурлӑха сыхласа хӑварнӑ, ҫапах та кил хуҫин юрӑхсӑрланнӑ тӗпелте юсав ӗҫӗсене ирттермеллех пулӗ.

Ӗнер, авӑнӑн 10-мӗшӗнче, Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков Мускав кӗперне реконструкци тӑвас ыйтусемпе вырӑна тухса канашлу ирттернӗ. ЧТФ «Мостоотряд — 41» тӗп инженерӗ Алексей Ладыкова кӗпере малалла усӑ курас тесен ӑна юсамалли пирки каланӑ — кӗпер усӑ курма юрӑхсӑррине палӑртакан кӑлтӑкӗсене те кӑтартнӑ. Инженер шухӑшӗпе кӗпере туллин улӑштарас умӗн маларах ирттермелли ӗҫсен планне пӑхса тухмалла.

Вӑл кӑтартнӑ планпа килӗшӳллӗн хӗл лариччен кӗпер ҫинчи тротуара тата ҫӗвӗ ҫийӗнчи ҫул хуплавне «шӑратнӑ» асфальтпа юсамалла.

Хыҫҫӑнхи этап — ҫӗвӗсене хӑйсене юсаси. Вӗсем юрӑхсӑрланӑ, ҫавӑнпа та канашлӑвӗн пайташӗсем кӗпере тӗпрен юсама пуҫличчен ҫӗвӗсене йӗркене кӗртме йышӑннӑ. Ҫак ӗҫӗн планне проект институтне йӗркелеме шанса панӑ — ҫак институт хӑй вӑхӑтӗнче 2014 ҫулта ҫуркунне е ҫулла кӗпере реконструкцилес ӗҫӗн сметине хатӗрленӗ пулнӑ.

Аса илтеретпӗр, Мускав кӗперен тулли юсавне пӗрре куҫараҫҫӗ ӗнтӗ. Кӑҫал ҫуркунне вара хула администрацийӗ кӗпере реконструкцилес ӗҫсене 2014 ҫулта пуҫарӑнасси ҫинчен каланӑ. Ҫирӗплетмен хыпарсемпе килешӳллӗн ҫӗнӗлне кӗперӗн сарлакӑшӗ 35 метр пулӗ, урапасем ҫӳремелӗх 6 йӗр таранах пулӗ, ҫуран утмалли пайсене 2,2 метр таран сарма планланӑ.

Малалла...

Комсомольски районӗнчи Хырхӗрри ял тӑрӑхӗнче «Палан» фольклор ансамблӗ ҫинчен пӗлмен, илтмен ҫын та ҫук пуль тейӗн. Ҫак пултаруллӑ ансамбль ушкӑнне нумай ҫул хушши Александр Порфирьев ертсе пырать. «Палан» юрӑҫисем вара — Анфиса Емельянова, Галина Яковлева, Мария Малышева, Луиза Петрова тата ыттисем.

Нумаях пулмасть асӑннӑ фольклор ансамблӗн юрӑҫи Мария Яковлевна Малышева хӑйӗн 60 ҫулхи юбилейне паллӑ турӗ. Кӗрекене вара тӑвансемпе юбилярӑн ҫывӑх ҫыннисем пуҫтарӑннӑ. Ҫакӑн пек пӗлтерӗшлӗ датӑпа Мария Малышевӑна саламлама культура ӗҫенӗсемпе ансамблӗн юрӑҫисем те килсе ҫитнӗ. Вӗсем вара чуна пырса тивекен сӑвӑсене вуланӑ тата юрӑсем шӑрантарнӑ.

Мария Яковлевна пурнӑҫ тӑршшӗпе «Восток» ЯХПК ферминче пӑрусене пӑхакан пулса ӗҫленӗ. Хастарлӑхшӑн ӑна пӗрре мар хисеп хучӗсемпе парнесемпе чысланӑ. Мария Яковлевнӑн икӗ хӗрпе икӗ ывӑла пӑхса ӳстернӗ, вӗсем паянхи кун пурте ҫемьелле. Юбилярӑн 5 мӑнук ӳсет. Эпир те Мария Малышева саламлатпӑр, пурнӑҫ ҫулӗ юрӑ шӑрантарӑвӗ пекех яка та тухӑҫлӑ пултӑр.

Авӑнӑн 12–14-мӗшсенче Тутарстанра тутар фольклорӗн Пӗтӗм Раҫҫей фестивалӗ иртӗ. Тутар Республикин тӗп хулинче — Хусанта — хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарма Раҫҫей Федерацийӗн чи лайӑх фольклор ушкӑнӗсене чӗннӗ. Вӗсем шутне Комсомольски районӗнчи Урмайри информаципе культура центрӗн «Мишар» фольклорпа эстрада халӑх ансамблӗ те кӗме тивӗҫлӗ пулнӑ.

Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗсен фольклор ушкӑнӗсем хушшинче фестиваль ирттерни тутар халӑхӑн йӑла культурине сыхласа хӑварма пулӑшӗ.

Асӑннӑ фестивале «Мишар» фольклорпа эстрада халӑх ансамблӗн 20 хутшӑнаканӗ кайӗ, вӗсем шутне Комсомольскинчи ачасен ӳнер шкулӗнчи тутар фольклорӗн, вокал, театр уйрӑмӗнче вӗренекенсем те кӗнӗ.

«Мишар» халӑх юррисене шӑрантарӗ тата тутар-мишар ташшисене ҫаптарӗ. Унсӑр пуҫне вӗсем Чӑваш Республикӑри тутарсем пурӑнакан вырӑнсенчи чӑн этнос материалӗн программипе паллаштарӗҫ.

«Мишар» фольклорпа эстрада халӑх ушкӑнне ӑнӑҫу сунатпӑр.

Нумаях пулмасть Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗн тӗп залӗнче Пётр Кипарисов 85 ҫул тултарнӑ тӗлнӗ ятарлӑ юбилейлӑ курав уҫӑлнӑ.

Музей директорӗ Геннадий Васильевич Козлов курав уҫӑлнӑ ҫӗре пынӑ хӑнасене саламланӑ тата Пётр Гариловичӑн пултаруллӑ ӗҫӗ-хӗлӗ ҫинчен каласа панӑ.

Профессор, искусствоведени кандидачӗ тата «Петр Кипарисов: ӳкеревҫӗ тата педагог» монографи авторӗ Юрий Васильевич Викторов курав хӑнисене художникӑн биографипе ҫыхӑннӑ хӑйӗн асаилӗвӗсемпе паллаштарнӑ, Кипарисова «шурӑ тӗсен патши тата хуран хуҫи» тесе ӳкеревҫӗн ӗҫӗсен тулли тишкерӗвне тунӑ.

Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Николай Иванович Садюков Петр Кипарисовпа пӗрремӗш хут Чӑваш ӳнер училищинче диплом ӗҫӗсен эскизне пӑхса тухнӑ чухне тӗл пулни ҫинчен каласа панӑ. Унсӑр пуҫне ӳкеревҫӗ вилнӗ хыҫҫӑн ҫеҫ ҫутӑ курнӑ персоналлӑ курава (1988) йӗркеленипе ҫыхӑннӑ асаилӳсемпе паллаштарнӑ, «Чувашские ковровщицы» ӗҫе мӗнле майпа туянни ҫинчен каласа панӑ.

Анастасия Александровна Григорьева искусствовед «Питер ӳкеревҫисем» журналта «Чӑвашпа чӗрере.

Малалла...