Музейри стендсенчен пӗри

Митта Ваҫлей ячӗлле преми лауриачӗсем ӗнер, паллӑ сӑвӑҫ ҫуралнӑ кун, Патӑрьел тӑрӑхне ҫитнӗ — ун вил тӑпри ҫине чечек хунӑ.

Ҫула фонд ертӳҫи Илле Иванов, Тольяттири чӑвашсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи Глухов Алексей Петрович (лауриат), Чӑваш Республикин вӗренӳ институчӗн доценчӗ Надежда Григорьевна Иванова (лауриат), районти «Авангард» хаҫатӑн (лауриат) редактор ҫумӗ Николай Дмитриевич Ларионов, ЧППУ студенчӗ Алина Егорова тухнӑ. Вӗсем районӑн администраци пуҫлӑхӗн ӗҫне туса пыракан Мансур Калмоковпа тӗл пулнӑ, Патӑрьел районӗнчи «Ҫӑкӑр» музее ҫитсе курнӑ. Музейра ҫак кунсенче паллӑ сӑвӑҫа асӑнса ятарлӑ курав ӗҫлет — унта Митта Ваҫлейӗпе тӗплӗн паллашма май пур.

Ҫавӑн пекех вӗсем АСлӑ Арапуҫри шкула та ҫитсе курнӑ — кунта иртнӗ мероприятие хутшӑннӑ. Шкул ачисем Митта Ваҫлейӗн сӑввисене епле вулани, паллах, вӗсен кӑмӑлне кайнӑ.

Ҫулҫӳрев Митта Ваҫлейӗн вил тӑпри ҫине ҫитсе унта чечек хунипе вӗҫленнӗ.

Пӗчӗк чух пиртен кашниех хӑвӑртрах ӳсме ӗмӗтленет. Аслисем калани те тӗрӗсӗн туйӑнмасть. Тепӗр тесен, тепӗр ашшӗ-амӑшне хӑйне те ашшӗ-амӑшӗ пулма вӗрентмелли куҫкӗрет.

Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче лартакан «Мымрёнок» юмах та эпир маларах калани пиркиех теме пулать. Килте ӑнланакан ҫукран пӗчӗк ача килтен тухса каять та виҫӗ хыр хушшинче ҫухалса каять. Унта вӑл Тӗклӗ тӗлӗнтермӗшпе тӗл пулать. Лешӗ хӑйӗн тусӗпе, Компьютерпа, пӗрле пулса ҫемьери ӑнланманлӑха татса пама пулӑшать.

Ку спектакле пуш уйӑхӗн 9-мӗшӗнче мӗнпур амӑшӗпе аслашшӗ-кукамӑшӗ театрта тӳлевсӗрех курма пултарать. Пӗр пӗчӗк саманта кӑна шута илмелле. Укҫасӑр кӗрес тесен ачапа пымалла. Ҫулталӑкра пӗрре ҫапла майпа кайма май килекен ҫак парнене хӗрарӑмсем культура учрежденийӗ «Театра — аннепе» акци ирттернӗ май кайма тивӗҫеҫҫӗ. Ҫӗршыв хӳтӗлевҫин кунӗ тӗлне вара унта «Театра — акци» пулнӑччӗ.

Ку ыйту пирки Чӑваш халӑх сайчӗ хӑй вӑхӑтӗнче темиҫе хут та ҫырнӑччӗ. Чӑвашра чарӑнӑвӗсем ӑҫта пулассине та асӑннӑччӗ ун чух. Кайран ҫӗршывӑн премьер-министрӗ Дмитрий Медведев ҫула тума триллион тенкӗ кирлине палӑртнӑччӗ. Мускавран Хусана ун пек ҫула тӑвас вӑхӑта каярах вӑхӑта куҫарасси пирки каланӑччӗ.

Халӗ, ав, тата тепӗр ҫӗнӗ хыпар. Ҫул пулать. Ӑна тума уйрӑм инвесторсене ирӗк парӗҫ. Инфраструктурӑна тума хайхисене патшалӑх укҫине те уйӑрас шанчӑк пур иккен.

Ҫак ыйту ҫӗнӗрен амаланнине кура Раҫҫейӗн Общество палатинче халӑх итлевӗ ирттересшӗн, ӑна пушӑн 12-мӗш кунне планланӑ. Унта пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ пуйӑссем ҫӳреме «Мускав–Хусан–Екатеринбург» маршрутпа ҫул тӑвас ыйтӑва сӳтсе явӗҫ.

Ҫӗнӗ кӗнеке тухнине «Чӑваш халӑх сайчӗ» час-часах ҫутатать-ха. Кӗнеке кӑларкансем пирки халӑхра тӗрлӗрен йышӑнакансем те пурри вӑрттӑнлӑх маррине пытарар мар. Ун йышшисем: «Укҫа пулсан паян такам та кӗнеке кӑларӗ», — тесе шухӑшланине пӗрре кӑна мар илтнӗ.

Ку сӑмахра чӑнлӑхӗ ҫук мар-тӑр. Ҫапах та кӗнекепе кӗнеке пӗр мар-ҫке. Хӑшӗсем чӑннипех сумлӑ ӗҫсем пичетлеҫҫӗ. Теприсем, ав, пурӑннӑ чух кун ҫути кӑтартайман пӗр-пӗр авторӑн ӗҫне халӑх патне ҫитерме тӑрӑшаҫҫӗ. Ҫапла ӗҫсен шутне Василий Димитриев историкӑн «Чувашский народ в составе казанского ханства: предыстория и история» (чӑв. Чӑаш халӑхӗ Хусан ханлӑхӗ вӑхӑтӗнче: умисторипе истори) кӗнекине кӗртмелле. Вӑл нумаях пулмасть Чӑваш кӗнеке издательствинче кун ҫути курнӑ.

Кӗнеке тӗшши ятӗнченех курӑнать темелле. Унта чӑваш тата тутар халӑхӗсем пуҫланса кайни пирки тавлашнисем вырӑн тупнӑ. Атӑлӑн сулахай енчи чӑвашсен ял-хулин списокӗ те кун ҫути курнӑ.

Кашни ведомство хӑйӗн ӗҫне пурнӑҫласа пырать те республикӑн сунарпа пулӑҫсен ӗҫ-хӗлне сӑнаса-йӗркелесе тӑракан патшалӑх служби чӗрчунсен тӗнчине те пӑхса тӑрать. Халӗ унӑн ӗҫченӗсем Чӑваш Енре тилӗ нумайланса кайнине асӑрханӑ.

Тем те шухӑшласа кӑлараҫҫӗ пуль тесе тӗлӗнме кирлӗ мар — кашни хӑй ӗҫне пурнӑҫлать-ҫке. Хайхи служба 1 000 гектар сунарҫӑ лаптӑкӗ пуҫне миҫе тилӗ тивнине шутланӑ та йыш пысӑккине асӑрханӑ. Ведомствӑн сайтӗнчи кӗске информацире тӗплӗнех каламан та, анчах те шӑп та лӑп Ҫӗрпӳ районӗнче кӑна ҫав чӗрчунсем капашсӑр йышланса кайнӑран, те хальлӗхе ҫав района суйласа илнӗ, анчах кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗччен унта тилле кирек епле майпа та тытма чармаҫҫӗ.

Гуманитари институчӗ

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӗҫченӗсем чӑваш орфографине ылмаштарассине хирӗҫ. Кун пирки «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат хыпарлать.

Чӑваш чӗлхин правилисене ылмаштарас сӗнӗве (вӗсем, сӑмахран, хутӑш сӑмахсене пӗрлех ҫырмалла тесе шухӑшлаҫҫӗ) Чӑваш наци конгресӗн хастарӗсен ушкӑнӗ пуҫарнӑччӗ. ЧНК Шурсухалӗсен канашӗн кӑрлачӑн 30-мӗшӗнче иртнӗ ларӑвӗнче ку ыйтупа Денис Гордеев паллӑ ҫыравҫӑ тухса калаҫнине тӗнче тетелӗнчи видеоматериалсем тӑрӑх та паллашма май килчӗ. Ӑна Федор Мадуров скульптор, Анатолий Кипеч ҫыравҫӑ, Виталий Станьял чӗлхеҫӗ тата ытти паллӑ ҫын ырласа йышӑннине палӑртнӑччӗ. Пухӑва, сӑмах май, чӑваш чӗлхи вӗрентекенсенчен хӑшӗсем те пухӑннӑччӗ. Ӑслӑ ҫынсем калаҫнине тӑнласа лараканскерсем вӗсем хушша-хуппа кӗмерӗҫ. Орфографие ылмаштарассине Николай Егоров чӗлхеҫӗ хытах хирӗҫлерӗ.

Пуху хыҫҫӑн хастарсем ЧР Патшалӑх Канашӗн ертӳҫи Юрий Попов патне ҫыру та янӑччӗ. Лару-тӑрӑва сӑнаса тӑракансем пӗлтернӗ тӑрӑх, чӑваш парламенчӗн хӑшӗсем конгресс хастарӗсен шухӑшне ӑнланса йышӑннӑ.

Малалла...

Уяв саманчӗ

Етӗрне районӗнчи Палтайри вӑтам шкулта Пӗтӗм тӗнчери Хӗрарӑмсен уявӗ умӗн шкулти тӗрлӗ кружокри вӗренекенсем ҫемьене халалласа «Пухӑнтӑмӑр, ай-хай, тӑвансем» ятлӑ уяв ирттерчӗҫ.

Шкулти «Шанчӑк» фольлор ушкӑнӗ Н.В. Серебрякова ертсе пынипе «Тух-ха, Ванюк, урама», юрӑпа пухӑннисене уява чӗнчӗ. Улаха килнӗ аннесемпе асаннесем ку ансамбль юррисене ӑшшӑн кӗтсе илчӗҫ. «Юнисс» таврапӗлӳ кружокне ҫӳрекенсем Т.Н. Андреева ертсе пынипе пухӑннисене музейри экспонатсемпе паллаштарчӗҫ: уйран ҫӳпҫипе тата кӗнчелеҫҫи ҫинчен каласа пачӗҫ. Чылай ҫамрӑк юлашки вӑхӑтра кӗнчеле арлама пултараймасть, хӑнасем ҫӑм арласа кӑтартрӗҫ. Шкулта «Телемикс» телевидени (ертӳҫи — Г.В. Мурзина) ҫемье ҫинчен фильм кӑтартрӗ. Атликасси ялӗнче клуб ертӳҫи пулса 30 ҫул ытла тӑрӑшнӑ Лидия Ивановна Матвеева ҫемье ӑшши ҫинче чарӑнса тӑчӗ. 7 ача амӑшӗ Рыбакова Раиса Венедиктовна «Сӑр ен» ансамбле хаваспах хутшӑнать, вӑл крючокпа ҫыхас ӑсталӑхпа паллаштарчӗ, хитре юрӑ шӑрантарчӗ.

Ҫемьере килӗшӳ пулсан ҫемье телейлӗ, ҫӗр ҫине кашни этем телей курма ҫуралать, пурне те ҫемье ӑшшине туйса ҫитӗнме пил парса пухӑннисем пурте пӗрле «Пухӑнтӑмӑр, ай-хай, тӑвансем» юрӑпа уява вӗҫлерӗҫ.

Малалла...

Пушӑн 2-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институтӗнче 9-11-мӗш классенче вӗренекен ачасем тата студентсем валли тӗнчери ӳнер културипе II республика олимпиади иртнӗ. Олимпиадӑна Шупашкар, Ҫӗнӗ Шупашкар хулисенчи, Комсомольски, Канаш, Муркаш районӗсенчи шкулсенче вӗренекенсем, Шупашкарти Ф.Павлов ячӗллӗ музыка училищин, Шупашкарти механикӑпа технологи колледжӗн, Сӗнтӗрвӑрринчи 11-мӗш училищӗн студенчӗсем хутшӑннӑ.

«Професси пӗлӗвӗ паракан шкулсен студенчӗсем» номинацире Анастасия Павлова (Шупашкарти Ф.Павлов ячӗллӗ музыка училищи) 1-мӗш вырӑна тивӗҫнӗ. Антон Романов (Шупашкарти Ф.Павлов ячӗллӗ музыка училищи) 2-мӗш вырӑн илнӗ. Анна Ивановӑпа Екатерина Николаева (иккӗшӗ те Шупашкарти Ф.Павлов ячӗллӗ музыка училищинчен) 3-мӗш пулнӑ. «Шкулта вӗренекенсем» номинацире Ульяна Василькова (Ҫӗнӗ Шупашкарти 6-мӗш гимнази) чи маттурри пулнӑ. Ҫав хулари 2-мӗш шкул вӗренекенӗ Виктория Анисимова та 1-мӗш вырӑна тухнӑ. Татьяна Трофимова (Шупашкарти 28-мӗш шкул) 2-мӗш вырӑна тивӗҫнӗ.

Малалла...

Улатӑрсем Черниговри хӗрлӗ ялавлӑ 76-мӗш сывлӑш-десант гварди дивизин 104-мӗш полкӗн 6-мӗш ротине нихӑҫан та манмӗҫ. Паттӑр салтаксем Чечняри Аргун ҫурӑкӗ витӗр айлӑма, унтан Дагестана тухма тӗллевленнӗ боевиксен ҫулне пӳлнӗ. Ку ӗҫ 2000 ҫулхи нарӑсӑн 29-мӗшӗнче пулнӑ. Салтаксем хӑйсен пурнӑҫне шеллемесӗр ҫапӑҫнӑ, 2,5 пин бандита тытса чарнӑ. Ротӑри 90 ҫынран 6-шӗ ҫеҫ чӗрӗ юлнӑ. Паттӑрлӑх кӑтартнӑшӑн 22-шне Раҫҫей Паттарӗн ятне панӑ. 69 салтака тата офицера Паттӑрлӑх орденӗпе чысланӑ.

Ҫак пулӑма асра тытса Улатӑрта «Астӑвӑм ҫурти» акци иртнӗ. Ӑна Чечня Республикинче салтак десантниксене халалланӑ. Ҫак акцие «Федор Ушаков таса чунлӑ ҫар ҫынни ячӗллӗ дружина» ҫар-патриот клубӗ йӗркеленӗ. Каҫхине клуб воспитанникӗсем Д.В.Макаров ертсе пынипе стройпа Воинсен обелискӗ патне утнӑ. Кунта мероприяти иртнӗ. Сӳнмен ҫулӑм патӗнче хисеп караулне тӑнӑ. Ҫар тивӗҫне пурнӑҫланӑ чухне вилнӗ салтаксен кашнин ятне вуланӑ. Акцие хутшӑнакансем алӑра ҫунакан ҫурта тытса пӗр минут шӑп тӑнӑ.

Украинӑра пулса иртекен ӗҫсем пирки кашниех пӗлет пулӗ. Крымри хирӗҫтӑрура шар курнӑ вырӑс халӑхӗ валли Чӑваш Енре ырӑ кӑмӑллӑх пулӑшӑвӗ йӗркелӗҫ. Хальлӗхе республика правительствинче укҫа-тенке ӑҫта ямаллине шухӑшлаҫҫӗ: социаллӑ сферӑна-и, ятарлӑ адреспа-и. Кун пирки паян Михаил Игнатьев влаҫ органӗсен ертӳҫисемпе тӗл пулнӑ вӑхӑтра каланӑ.

Крымра халӗ Чӑваш Енрен тухнӑ 2,5 пин ҫын пурӑнать. ЧР Элчелӗ палӑртнӑ тӑрӑх, министерствӑсемпе ведомствӑсене ҫынсем Крым ҫыннисене мӗнле пулӑшмалли пирки ыйтма пыраҫҫӗ. Пӗрисем укҫа тӗлӗшӗнчен, теприсем тумтир парса пулӑшасшӑн.

— Тумтир тӗлӗшӗнчен пулӑшу ытлах кирлӗ мар. Укҫа-тенке илес пулсан, малтан ӑна Крыма кама ярса памаллине палӑртмалла. Вӑл социаллӑ блок е харпӑр ҫынсем пулӗҫ, — тенӗ ЧР Сывлӑх сыхлавӗн министрӗ Алла Самойлова. Михаил Игнатьев чӑваш халӑхӗ ыттисен хуйхинчен аякра юлманнипе палӑрнине, нимелле пулӑшнине каланӑ.

Аса илтеретпӗр: РФ Президенчӗ Владимир Путин Украинӑра пурӑнакан вырӑс чӗлхиллӗ халӑха пулӑшмалли ҫинчен чӗнсе каланӑччӗ.