Фонтан таврашне ытларах хула-посёлоксенче курма пулать. Анчах кунашкал ӗскер хӑш-пӗр ялсене те ҫук мар — сӑмахран, Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Атнар ялӗнче пур. Ӑна 2007 ҫулта ялӑн тӗп тӳремӗнче ӑсталаса лартнӑ.

Кӑҫаллӑха вара Атнарти фонтан хӑйӗн ӗҫне вӗҫлерӗ темелле. Ял тӑрӑхӗн администрацийӗнче ӗҫлекенсем ытларикун, авӑнӑн 24-мӗшӗнче, ун таврашне тирпейлерӗҫ, фонтана хӗле хатӗрлерӗҫ. «Хӗвел пайӑркисемпе ҫиҫекен фонтан ҫитес ҫул та пӗрӗхтерсе тӑрӗ», — шантарнӑ ял тӑрӑхӗн ӗҫченӗсем.

Кемӗр облаҫӗн пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх Прокопьевск районӗнчи Михайловка ялӗнче чӑваш культурин паркӗ уҫӑлнӑ-мӗн. Ҫак ӗҫ валли вырӑнти хыснаран виҫӗ миллион ытла тенкӗ уйӑрнӑ пулать.

Паркӑн тӗп вырӑнӗнче чӑваш пурнӑҫ йывӑҫне сӑнлакан кӳлепе тӑрать. Кунтах — саксем, вӑйӑ вырӑнӗ, спорт лапамӗ. Ҫулсене те асфальтланӑ, чечек йӑранӗсем юнашар. Пӗр сӑмахпа каласан кунти чӑвашсем хӑйсене валли илемлӗ вырӑн йӗркеленӗ.

Парка Кузбасса пӗлтештерекен чӑваш культурин VI фестивалӗн кунӗсенче (ӑна 1995 ҫултанпа ирттереҫҫӗ) уҫнӑ. Пирӗн тӑрӑхран унта Чӑваш наци конгресӗн президента пулӑшаканӗ Александр Иванов кайнӑ.

2010 ҫулхи ҫырав тӑрӑх Кемӗр облаҫӗнче 9,3 пин чӑваш пурӑнать — вӗсем унта облаҫӗн кашни кӗтесӗнче йӑва ҫавӑрнӑ теме пулать. Ҫав шутрах чӑвашсем йышлӑ пурӑнакан вырӑнсем те пур. Пушкино посёлокра, сӑмахран, чӑвашсем — ытларах пайӗ. Михайловка ялӗ вара Кемӗр облаҫӗнчи чӑваш культурин центрӗсенчен пӗри шутланать. Каласа хӑварас пулать: кӑҫал вӑл 105 ҫулне паллӑ тунӑ.

Кӑҫалхи кӑрлач-ҫурла уйӑхӗсенче Чӑваш Енре пӗтӗмпе 11 пин те 574 ача ҫуралнӑ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан, ҫут тӗнчене тин ҫеҫ килнӗ «ҫӗн кайӑксен» йышӗ 0,5 процент хушӑннӑ.

Пепкесенчен 43,2 проценчӗ — ҫемьери пӗрремӗш ачасем, 40,7 проценчӗ — иккӗмӗш, 12,6 проценчӗ — виҫҫӗмӗшсем. Юлнӑ тепӗр 3,5 проценчӗ — тӑваттӑмӗш тата ун хыҫҫӑнхи ачасем.

Шел те, ҫуралсанах вилекенсем те пур. Сакӑр уйӑхра ҫулталӑка ҫитмен 56 ача вилнӗ. Лӑпланмалли цифра мар пулӗ те, ҫапах та пӗлтӗр ун пеккисен хисепӗ пысӑкрах пулнине палӑртмалла: ун чухнехи ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчи сакӑр уйӑхра 60 пепке куҫ хупнӑ. Вилнисенчен 42,7 проценчӗ юн ҫаврӑннин чирӗсене пула пӗчӗклех куҫ хупнӑ, тулаш текен сӑлтавпа (кунта, эпир пӗлнӗ тӑрӑх, ашшӗ-амӑшӗ пӑхса ҫитерейменнипе вилнисене кӗртеҫҫӗ) — 12,4 проценчӗ, усал шыҫӑ йышши амаксене пула — 11,4 проценчӗ, ӳпке чирӗпе — 7,4 проценчӗ.

Темле пурнӑҫ пулса кайрӗ-ҫке — халӗ хӑш-пӗр хӗрарӑм тепӗр артан ирттерет. Ӗҫпе кӑна-и, тытӑҫас-ҫапӑҫассипе те. Акӑ, ҫакна ҫирӗплетекен пӗр тӗслӗх.

Улатӑрти Пирогов урамӗнчи пӗр ҫуртра пурӑнакан 26-ри хӗрарӑм ирхи тӑватӑ сехетре кӗвӗ-ҫемӗ хыттӑн янӑратнӑ. Кӳршӗсем унпа пӗрле ҫӗр хута юрӑ тӗнчипе киленме килӗшмен паллах. Унтан та ытларах — йӗрке хуралҫисене пӗлтернӗ. Кӗҫех полицейскисем вырӑна персе ҫитнӗ. Кӗвӗ сассине пӗчӗклетме ыйтнине хӗрарӑм тивӗҫтерме килӗшмен. Ҫавна кура участокри уполномоченнӑй шала кӗрсе сасса хулленлетнӗ. Ҫакӑншӑн тарӑхса кайнӑ хӗрарӑм полицейские темиҫе хутчен ҫапнӑ. Хуллен кӑна мар — чӗрмелесе пӗтермеллех тата кӑвак кӑлармаллах. Йӗрке хуралҫин кӗпин тӳмисене татса салатнӑ, вӑчӑрине те татнӑ. Унтан алӑкран тӗксе кӑларса янӑ та алӑка питӗрсе лартнӑ. Йӗрке хуралҫин пушмакӗ те шалтах тӑрса юлнӑ. Ӑна тавӑрса пама ыйтсан хӗрарӑм хутлӑ-хутлӑ сӑмахсемпе вӑрҫса пӗтернӗ. Пушмака вӑл тепӗр икӗ кунтан кӑна тавӑрса панӑ, чунтан ӳкӗннине палӑртнӑ.

Йӗрке хуралҫипе тытӑҫакан чӑрсӑр хӗрарӑма нумаях пулмасть суд пуҫиле статьяпах айӑплама йышӑннӑ, 25 пин тенкӗлӗх штрафланӑ.

Малалла...

Паян Шупашкара икӗ кунлӑх визитпа Китайри Гуйчжоу провинцийӗн элчисем килсе ҫитнӗ. Вӗсем Шупашкар хула администрацийӗнче влаҫ ҫыннисемпе тӗл пулнӑ. Гуйчжоу провинцийӗ Чӑваш Енпе тӗрлӗ енпе килӗштерсе ӗҫлес шухӑшлине палӑртнӑ. Сӑмахран, аслӑ шкулсем хушшинче. Вӗренӳ отрасльне илсен, И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗпе асӑннӑ провинцинчи университет килӗштерсе ӗҫлесси пирки Китай элчисем пӗлтӗр пирӗн патра пулнӑ чухнех алӑ пуссах калаҫса татӑлнӑ. Хайхисен Шупашкарта маларах асӑннӑ университетӑн филиалне уҫасси пирки те шухӑш пур-мӗн.

Тепӗр шухӑш та пур Китай ҫыннисен — вӗсем пирӗн республикӑри сӑра-эрех кӑларакан савутсемпе пӗр чӗлхе тупасшӑн. Китайра рисран эрех тӑваҫҫӗ-мӗн. Ҫавна пирӗн патра тултарас тата сарас (ҫапла ӑнланма май панӑ хӑнасем калани) ӗмӗт пур-мӗн. Анчах Шупашкар влаҫӗсем ку ыйтӑва епле татасси пирки хальӗхе калама иртерех. Пурӑнсан курӑпӑр теҫҫӗ-и-ха?..

Ҫак уйӑхӑн пуҫламӑшӗ тӗлне Чӑваш Енре ӗҫ укҫи парӑмӗ 3,4 миллион тенкӗпе танлашнӑ. Чӑвашстат уйӑх каяллахи ҫав кунпа танлаштарса пӑхнӑ та парӑм виҫи ҫав тапхӑртинчен 51,7 процент чакнине асӑрханӑ. Федерацин Атӑлҫи регионӗнчипе те виҫсе хакланӑ. Пирӗн патри ӗҫ укҫи парӑмӗ чи пӗчӗкки иккен.

Ӗҫ укҫипе парӑмлисене отрасльсем тӑрӑх та тишкерсе тухнӑ. Пӗтӗмӗшле ӗҫ укҫи парӑмӗнчен пысӑк пайӗ — 2,3 миллионӗ — ял хуҫалӑх предприятийӗсене пырса тивет иккен. Тепӗр тесен, кунтан тӗлӗнмелле мар та пулӗ — ку енпе лару-тӑру яланах ҫавӑн пек пулнӑ-тӑр.

Ҫитменнине халӗ ял хуҫалӑх отарслӗшӗн ӗҫҫи тапхӑрӗ пулнине шута илсен ӳпкелеме те йывӑр тейӗн. Анчах, мӗн тӑвӑн, ҫынсем айӑплӑ мар — вӗсене шалӑва вӑхӑтра тӳлемелле. Хӑш-пӗр чухне пуҫлӑхсене судпа айӑпласа та ӗҫ укҫине тӳллетерме тивет. Ав, Улатар районӗнчи, Аверьев фермера ҫапла айӑпланӑ хыҫҫӑн вӑл шӑкӑрттин кӑна хӑйӗн ӗҫченӗсене 2,2 миллион тенкӗ тӳлесе татнӑ.

«Партизанла тата пиратла» тесе вӗсем видео тата сӑн ӳкерекенсем пирки калаҫҫӗ-мӗн. Асӑннӑ меслетсенчен пӑрӑнас тесе вӗсем хӑйсен регламентне улшӑну кӗртнӗ иккен.

Пӗр енчен, илӗртӳллӗ ылмашу — Депутатсен пухӑвӗн ларӑвне кирек кам та кӗме пултарни. Паспорт е хӑв кам пулнине ӗнентерекен урӑх документа кӑтартсан. Анчах пӗр «анчах» пур. Фото тата видео ӳкерме, диктофон ҫине ҫырма пурин те юрамасть. Массӑллӑ информаци хатӗрӗсене чармӗҫ. Апла тума (чарма) саккун та ирӗк памасть-ха. Вӗсене массӑллӑ информаци хатӗрӗсем пирки калакан саккунпах фото тата видео ӳкерме, диктофон ҫине ҫырса илме ирӗк панӑ.

Ыттисене диктофонпа е ытти ҫавӑн йышши хатӗрпе ларма йышӑннин сӑлтавне уйрӑм парламентарисем ун пек информацие тӗнче тетелне вырнаҫтарнипе, тӗрӗсрех, ҫавсене ылмаштарса, касса-вакласа е сыпса-пӗрлештерсе лартнипе ҫыхӑнтарнӑ.

Юпан 1-мӗшӗнчен (ытларикунран) пуҫласа инҫете каякан пуйӑссенче ҫул хакӗ йӳнелмелле — хайхи 10% сахалтарах тӳлемелле пулӗ. Ку хаксем раштавӑн 20-мӗшӗчченех пулӗҫ тесе ӗнентерет РЖД.

Хаксем йӳнелни патшалӑх монополийӗ ҫынсене кӗтмен ҫӗртен ырлӑх кӳме шутланипе ҫыхӑнман — ку вӑл улшӑнчӑк тарифа пурнӑҫланни ҫеҫ. Ӑна 2003 ҫултанпа усӑ кураҫҫӗ — ҫулталӑка тӗрлӗ тапхӑра пайланӑран кашни тапхӑрта уйрӑм коэффициент пур. Кӗр вӑхӑтӗнче, ӑнланмалла ӗнтӗ, вӑл 0.9-па танлашать.

Чӳкӗн 1–4-мӗш кунӗсенче йӳнетнӗ хаксемпе усӑ курма май пулмӗ — вӑл кунсенче билетшӑн туллин тӳлеме тивӗ.

Хальхи хаксем: купе — 3 138 тенкӗ; плацкарт — 2 008 тенкӗ.

Кӗрхи хаксем: купе — 3 012 тенкӗ; плацкарт — 1 663 тенкӗ.

Таса урамсем яла илем кӳреҫҫӗ. Ҫакна ӑнланса, Кивӗ Чукалти Пионерсен урамӗнче пурӑнакансем шӑматкунлӑх тума шутланӑ.

Ҫак кунсенче вӗсем пурте пӗрле пухӑнса урамри шӑтӑк-путӑклӑ вырӑнсене кирпӗч катӑкӗсем, вакӑ чулсем тата шурӑ тӑм сарса тикӗсленӗ. Ҫак ӗҫре уйрӑмах Г.Чамеев, С.Мердеев, И.Кувайский, Э.Карзанов, Н.Малеев, Н.Кириллов, Ф.Ильдяков, С.Малеев, В.Микушин, К.Карзанов хастар пулнӑ, хӑйсен тракторӗсемпе тата автомашинисемпе чул таврашӗ турттарнӑ, тикӗслетнӗ.

Пархатарлӑ ӗҫе вара ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ А.Чамеев йӗркелесе пынӑ. Ку урамра пурӑнакансен ӗҫӗ Шӑмӑршӑ районӗнчи ытти ялсенче пурӑнакансемшӗн те ырӑ тӗслӗх вырӑнне пулмалла. Ара, тикӗс ҫулсем хайсемшӗнех лайӑх-ҫке-ха. Унсӑр пуҫне каласа хӑварас пулать — ялти ытти урамсенчи ҫулсене те кивчукалсем йӗркере тытма тӑрӑшаҫҫӗ. Ав, уйӑх каялла, ҫурлан 16-мӗшӗнче Совет тата Партизан урамӗсенчи шӑтӑк-путӑка юсанӑ.

Америка ҫыннисене Раҫҫейри тӑлӑхсене усрава парас мар тесе федераци шайӗнче йышӑну тунӑччӗ-ха. Кемӗр облаҫӗн депутачӗсем вара хӑйсен тӑлӑхӗсене Америка ҫыннисене кӑна мар, ытти ют ҫӗршывсене те парас мар тесе палӑртнӑ.

Унти депутатсен шучӗпе «ку ыйту — Раҫҫейӗн шалти ӗҫӗ». Ют ҫӗршыва лекнӗ ачасен правине пурпӗрех пӑсаҫҫӗ тесе шухӑшлани вӗсене ҫапла йышӑну тума хистенӗ-мӗн. Пӗчӗкскерсен тӳсме тивекен йывӑрлӑхсен шутне унти «халӑх тарҫисенчен» пӗри, облаҫӑн саккун кӑларакан влаҫӗн комитечӗн пуҫлӑхӗ Галина Соловьева, ачасем ют ҫӗршыв чӗлхине пӗлменнине те кӗртнӗ.