Авӑнӑн 16-мӗшӗнче «Халӑхӑн социаллӑ пулӑшӑвӗн Куславкка центрӗ» кӑнтӑрлахи ларӑвӗн пайӗнче «Ӑста алӑсем» пултаруллӑх клубӗ «Канзаши ӳнерӗпе паллашасси» темӑпа заняти иртнӗ.

Канзаши вӑл 400 яхӑн ҫул каялла усӑ курма пуҫланӑ япунсен традициллӗ ҫӳҫ капӑрлӑхӗ. Ӑна вара тӗрлӗ тӗслӗ пусмаран тӑваҫҫӗ. Паянхи кунсенче ҫак япун ӳнерӗ Раҫҫей хӗрарӑмӗсем хушшинче чи паллӑ хобби пулса тӑнӑ иккен.

Паян уйрӑмӗн клиенчӗсем Канзаши искусствин историйӗпе, унӑн тӗсӗсемпе, пысӑк чечексен йышне хатӗрлемелли ҫулҫӑн икӗ типӑн техникипе паллашнӑ. Заняти вӗҫӗнче вара ушкӑн Тӗнче тетелӗ урлӑ казаншипе мастер-классене, ӗҫсене кӑсӑклансах пӑхнӑ.

Паллах теори пайӗсӗр пуҫне уйрӑмӑн клиенчӗсем практика пайне те пурнӑҫланӑ. Пӗрремӗш занятисенче ху тӗллӗн чечексем тума йывӑртарах пулин те ҫапах ветерансем малашлӑхри практика занитийӗсене канзаши ӳнерне «парӑнтарма» шанаҫҫӗ.

«Ӑҫта ҫуралнӑ — ҫавӑнта кирлӗ пулнӑ!», — каларӑша Ҫӗпрел районӗнчи Хулаҫырми ялӗнче ҫуралса ӳснӗ меценат, Шупашкарти «Тус» ХАО ертӳҫи Николай Федорович Угаслов тӗпе хурса вӑй ҫитернӗ таран хӑйӗн тӑван ялне кӑна мар, района та тӑтӑшах пулӑшу парать. Хулаҫырми ҫыннисен пурнӑҫӗ лайӑхланса пынинче Николай Федороичӑн тӳпи уйрӑмах пысӑк. Вӑл тӑрӑшнипе урамсене нумаях пулмасть чул сарса хытарнӑ. Халӗ акӑ ял варрипе иртекен тарӑн ҫырма урлӑ ҫӗнӗ пӗве тума тытӑннӑ ӗнтӗ.

«Тус» ХАО прорабӗ Петр Алексеевич Кадуков пӗлтернӗ тӑрӑх асӑннӑ ҫырма тӗлӗнче тахҫан ҫуран каҫса ҫӳремелли кӗпер кӑна пулнӑ. Халӗ ӑна кӑштах анаталла куҫарса ун вырӑнне ҫӗнӗ пӗве тума шутланӑ. Паянхи куна ӗҫсем вӗҫленсе те пыраҫҫӗ. Пӗве ҫине бетон сарас енӗпе тӑрӑшуллӑ ӗҫ пырать. Тӗпрен илсен «Тус» ХАО ӗҫченӗсем тӑрӑшаҫҫӗ кунта. Бетона Шупашкартан илсе килеҫҫӗ. Пӗве айне виҫӗ пӑрӑх хурса хӑварнӑ. Вӗсем пӗвене ҫумӑрсем тӑтӑш ҫунипе, ҫуркуннесенче капланса килекен шыв сиенлетесрен сыхлаҫҫӗ. Пушар машинисем, ытти тӗллевсем валли ҫакӑ ҫителӗклӗ ӗнтӗ.

Малалла...

Трак тӑрӑхӗнчи шкулсенче пилеш пухасси йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ — ак ҫак кунсенче те Красноармейскинчи вӗренӳ учрежденийӗ таврашӗнче ӳсекен пилеш йывӑҫҫисем тавра шкул ачисем пухӑнчӗҫ. Ӗҫе ертсе пыраканӗсем — С.Н. Дмитриева класс ертӳҫи тата социаллӑ педагог М.И. Кириллова.

10-мӗш класра пӗлӳ пухакансем пилеш пухма уроксем хыҫҫӑн пуҫтарӑннӑ. Ӗҫ кал-кал пынӑ май тупӑшӗ те сахал мар — патшалӑх валли вӗсем пурӗ 50 килограмма яхӑн пуҫтарма ӗлкӗрнӗ.

Пилеш йышӑҫӗ пирӗн тӑрӑхра сахал мар ӳсет. Ятарласа лартнисем те чылай тӗл пулаҫҫӗ — ара чӑваш тӗнче курӑмӗпе ҫак йывӑҫран усал-тӗсел те хӑрать-ҫке. Ҫӳллӗшпе пилеш 20 метра яхӑн ӳсме пултарать. Ҫупа ҫӗртме уйӑхӗнче чечеке ларать те ҫырлисем — сапакӑн-сапакӑн пухӑннисем — авӑн-юпа уйӑхӗсенче пиҫеҫҫӗ.

Иртнӗ эрнекен, авӑнӑн 13-мӗшӗнче, Ӗпхӳре «Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхисенчи диалектологин ҫивӗч ыйтӑвӗсем» (выр. Актуальные проблемы диалектологии языков народов России) тӗнче шайӗнчи конференци иртнӗ. Унта пурӗ 200 ытла ӑсчах хутшӑннӑ — ҫав шутра Чӑвашран та.

Вырӑнти калаҫусене сӳтсе явнисӗр пуҫне ӑслӑлӑх канашлӑвӗнче вак халӑхсен вӗренӳ ыйтӑвне те тишкернӗ. Конференци йышӑннӑ резолюцинче Раҫҫейри халӑхсен чӗлхисем пысӑк хӑрушлахра пулнине палӑртнӑ — тӑван чӗлхене пӗлекенсен йышӗ ҫулран ҫул чакса пыни, хӑйсене тӑван халӑх тымарӗнчен уйӑракансен йышӗ ӳсни ӑсчахсене пӑшӑрхантарнӑ. Ҫак пулӑм малашне те ҫаплах юлсан Раҫҫейре хӑш-пӗр халӑхсем ҫухалма та пултарнине асӑрхаттарнӑ.

Лару-тӑрӑва ҫӑмӑллатас тӗлӗшпе ӑсчахсем темиҫе сӗнӳ панӑ: РФ Патшалах Думине регионсемпе пӗчӗк халӑхсен чӗлхин Еропа хартине алӑ пусса пурнӑҫа кӗртессине хӑвӑртлатмалла; РФ Регионминӗн «Раҫҫей халӑхӗсен чӗлхисем» (выр. «Языки народов России») патшалӑх программине хатӗрлесе йышӑнмалла; Раҫҫей тӑрӑхӗсенчи лару-тӑрӑва кӑтартакан чӗлхесен пӗлӗм пухмачне (даннӑйсен базине) йӗркелемелле; федераллӑ округсен шайӗнче вак халӑхсен чӗлхисене пулӑшу кӗрекен программӑсем йышӑнмалла (хальхи вӑхӑтра вырӑс чӗлхи валли пур) тата ытти те.

Малалла...

Перс кушакӗ

Иран патшалӑхӗ космоса тухни ҫинчен пӗлетӗр пулӗ. 2009 ҫулта вӑл пӗрремӗш спутника кӑларнӑ, каярахпа чӗрчунсене те вӗҫтернӗ — пӗрисем ку вӗҫевсем ӑнӑҫлӑ вӗҫленнӗ тесе пӗлтереҫҫӗ, теприсем иккеленеҫҫӗ. Кӑҫал кӑна тӗнче уҫлӑхне упӑтене вӗҫтернӗччӗ вӗсем.

Хальхинче вара космоса кушака — перс йӑхӗнчине — вӗҫтерсе пӑхасшӑн иккен ирансем. ИКА ӗҫтешӗ Мухаммад Эбрахими каласа панӑ тӑрӑх ӑсчахсем тивӗҫлӗ чӗрчуна суйлаҫҫӗ — кушаксӑр пуҫне черетре кролик тата шӑши тӑрать. Эбрахими ӑнлантарнӑ тӑрӑх хальхинче карап Ҫӗр чӑмӑрӗ тавра вӗҫсе ҫӑврӑнмалла — унччен вӗсен ҫулӗ кӗскерех пулнӑ: ҫӳле хӑпарнӑ хыҫҫӑн аннӑ ҫеҫ.

Ҫак пӗтӗм ӗҫ-пуҫа Иран космос агентстви 2021 ҫулта тӗнче уҫлӑхне астронавта вӗҫтерес тӗлӗшпе йӗркелет.

Вилнӗ пулӑсем

Ермолаевӑн «Юрма» чӑх-чӗп фабрики Шупашкар районӗ тӑрӑх юхакан Йӑршу шывне вараланӑ. Кун пирки Шупашкар районӗн ҫутҫанталӑка сыхлакан прокуратура пӗлтерет.

Тӗрӗслевҫӗсем юханшыва 30 ҫухрӑм тӑршӗппе тӗпчесе тухнӑ — пулӑ виллисем чылай пулнине асӑрханӑ. Вӗсем шутласа кӑларнӑ пулӑсен шучӗ 1300-тен те иртнӗ. Тӗрӗсленӗ хыҫҫӑн юханшыври аммиак виҫи нормӑран 18 хут пысӑкрах пулни палӑрнӑ.

Ҫутҫанталӑка сиен кӳрессинчен сыхлав ӗҫӗсене чӑх-чӗп фабрики тахҫанах пӑрахӑҫланӑ — 20–30 ҫул каялла йӗркеленӗ каяш пухӑвне юсаман, тӗрӗслемен. Чӑх-чӗп пӑхне пула сиенленнӗ вӑрман та инҫетренех курӑнать. Йӑршу шывӗпе ҫынсем те выльӑх-чӗрлӗх те усӑ курнине шута илсен сиенӗ чӑн та пысӑк пулни палӑрать.

Ҫутҫанталӑка сыхлакан прокуратура чӑх-чӗп фабрикине каяш пуххине юсаманшӑн, сиен кӳнине пӗлсе тӑркӑчах нимӗн туманнишӗн айӑплать.

Элӗк районӗнчи хресчен-фермер хуҫалӑхӗсем, уйрӑм ҫынсем кӑҫал 7 трактор туяннӑ, ҫав шутран 5-шӗ «Беларусь-82» маркӑллисем. Парка пуянлатнисен шутӗнче — Шураҫ ялӗнчи А.Филиппов, Ҫирӗккассинчи А.Андреев, Ехремкассинчи О.Михайлов, Какаҫри Ю.Митрофанов, Лупашка ялӗнчи В.Иванов. Вӗсем ҫӗр ӗҫӗнче ҫӗнӗ техникӑпа анлӑ усӑ курма уй-хиртен пысӑк тухӑҫ илме тӗллев лартрӗҫ.

Ульянов ячӗллӗ хуҫалӑх та юлашки вӑхӑтра техникӑна чылай ҫӗнетрӗ. Комбайн туянакансене те шута илнӗ — ку техникӑна ҫак кунсенче мӑнвылӑсем туяннӑ.

Ӳсентӑран карантинӗн тата тырӑпа вӑрлӑх пахалӑхне тӗрӗслекен пай инспекторӗпе «Татарская МВЛ» ӳсентӑран карантинӗпе фитосанитари пайӗн специалисчӗсем Волгоград облаҫӗнчен килсе ҫитнӗ 20 тонна арбуза тӗрӗсленӗ.

Паллах, кашни ҫимӗҫе тӗрӗслеве яман — асӑннӑ йышран тӗпчев йӗркипе киӗшӳллӗн темиҫешне суйланӑ. Вӗсене вара санитари енӗпе ӗҫлекен лабораторине янӑ. Тӗпчев ирттернӗ хыҫҫӑн илнӗ тӗслӗхсенче сиенлӗ карантин чӗрчунӗсем ҫуккине палӑртнӑ.

Ку, паллах, ҫак ҫимӗҫе юратакансемшӗн лайӑх хыпар — сутакан тавар ҫиме юрӑхлине пӗлтерет.

Паян, авӑнӑн 16-мӗшӗнче ирхи 5 сехетре Улатӑр районӗнчи Илгышево ялӗнче 49 ҫулхи хӗрарӑмӑн кил-ҫур таврашӗнче мунча хыпса илнӗ пулнӑ. Пӑтӑрмах тухнӑ сӑлтавӗ вара — тӗрӗс мар вырнаҫтарнӑ тата япӑх ӗҫлекен хутмалли кӑмакапа мӑрьи.

— Мунча ҫунма тытӑннине кил хуҫисем хӑйсемех асӑрханӑ, тӳрех вут-ҫулӑмпа кӗрешекенсене чӗннӗ. Пушара кӗске вӑхӑтрах сӳнтерме пултарнӑ пулин те мунча тӗппипех ҫунса кайнӑ, — пӗлтереҫҫӗ республикӑри Раҫҫей ПУ ИӖМ пресс-службинче.

Каярахпа, 12:14 сехетсенче ИӖМ управленине тата тепӗр шӑнкӑрав килнӗ — Кивӗ Вӑрмар ялӗнче те мунча хыпса илнӗ иккен. Турра шӗкӗр, пӑтӑрмахра никам та сусӑрланман. Пушар сӑлтавӗ вара — электричество техникипе тӗрӗс усӑ курманнинче пулнӑ.

Муниципалитетсем хушшинчи Улатӑр РФ ШӖМ пайӗн лаптӑкӗнче 40 ҫулхи арҫын виллине тупнӑ-мӗн. Республикӑри РФ СК управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх малтӗрӗслеве ирттерсен арҫынӑн кӗлетки ҫинчен тӗрлӗ сурансене асӑрханӑ.

Йӗрлев умӗнхи тӗрӗслев вара ҫакна кӑтартса панӑ: авӑнӑн 14-мӗшӗнче ӳсӗр Улатӑр ҫыннине администраци йӗркине пӑснишӗн полици уйрӑмне протокол ҫырма илсе кайнӑ. Кирлӗ хутсене тултарнӑ хыҫҫӑн йӗркене пӑсакан полици ӗҫченӗсем тимлӗх ҫухатнипе усӑ курса управленийӗн ҫуртӗнчен тухса тарнӑ. Ӑна шырама тытӑннӑ пулин те тупайман.

Тепӗр кунхине 11:00 сехетсенче хайхи арҫын виллине полици уйрӑмӗн чӳречи айӗнче асӑрханӑ пулнӑ. Полици ӗҫченӗсем Улатӑр ҫынни тарас тесе иккӗмӗш хутран сиксе хытах аманса вилнӗ версие те пӑхса тухаҫҫӗ. Чӑн сӑлтавӗ вара судпа медицина экспертизине ирттерсен паллӑ пулӗ.