Етӗрне районӗнчи «Ленинская искра» (чӑв. Ленин хӗлхемӗ) колхоз лаптӑкӗнчи Тури Ачак ялӗнче XIX ӗмӗрти ӗлӗкхи хресчен хуҫалӑхне сӑнлакан уҫӑ музей пур. Ӗлӗк Ҫӗнӗ Ҫула хресченсем еплерех кӗтсе илнӗ, мӗнле вӑйӑсем вылянӑ? Кӑрлачӑн 4-мӗшӗнче иртнӗ «Ӗлӗкхи хресченсен вӑйӑ-кулли» уява 500 ытла ҫын пуҫтарӑннӑ.

Хӑнасем хушшинче ЧР Министерсен Кабинечӗн ҫумӗ Алла Салаева, культура министрӗн ҫумӗ Иван Иванов, Етӗрне район администраци пуҫлӑхӗ Владимир Кузьмин, Мӑн Шемертен ял тӑрӑхӗн ертӳҫи Альбина Егорова тата ыттисем пулчӗҫ. Чи малтанах вӗсем «Ленинская искра» колхоза чылай ҫул хушши ертсе пынӑ, ҫак музея уҫнӑ Аркадий Павлович Айдакӑн палӑкӗ умне чечексем хучӗҫ.

Хӑнасем уява тӗрлӗ ҫӗртен пуҫтарӑннӑ. Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Муркаш, Элӗк, Хӗрлӗ Чутай, Сӗнтӗрвӑрри, Елчӗк районӗсенчен, ҫавӑн пекех Тури Ачакри Хӗл Мучи уявӗнче савӑнма Питӗртен, Тутарстанран, Марий Элтен, Киров облаҫӗнчен тата ытти вырӑнтан та ҫитнӗ.

Хӗл Мучипе пӗрле пухӑннисене «Виръял» тата «Ладушки» ансамбльсем юрӑ-ташӑпа савӑнтарнӑ.

Малалла...

Чӑваш Енре черетлӗ ҫын вӑрӑ-хурах аллине ҫакланнӑ. Ҫак ҫын хӑйӗн урапине сутма хатӗрленнӗ. Анчах ун вырӑнне вӑл хӑй укҫасӑр тӑрса юлнӑ.

Ҫак кунсенче Вӑрнар районӗнче пурӑнакан 27-ри арҫын тӗнче тетелӗнче урапине сутни пирки хыпар вырнаҫтарнӑ. Кӑрлач уйӑхӗн 5-мӗшӗнче ӑна палламан арҫын шӑнкӑравланӑ та укҫа кӑштах тӳлесе хума шантарнӑ. Унӑн банк карттин номерӗсене ыйтнӑ. Лешӗ иккӗленсе тӑман — каланӑ.

Ун хыҫҫӑнах сутуҫӑ телефонӗ ҫине СМС-ҫыру килнӗ: картта ҫинчен 3000 пин тенке илнӗ-мӗн. Халӗ ку ӗҫ тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарасси пирки шухӑшлаҫҫӗ.

Кунашкал ултав пӗрре мар пулнӑ. Апла пулин те республика ҫыннисем ултавҫӑсен вӑлтине ҫакланаҫҫӗ. Ҫавӑнпа тимлӗрех пулма ыйтаҫҫӗ, банк карттин номерӗсене палламан ҫынсене пӗлтермелле мар.

Кӑрлач уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Етӗрнери Октябрь: 50 ҫул урамра пушар алхаснӑ. Пӗр хутлӑ йывӑҫ ҫуртра ҫулӑм тухнӑ.

Пушар алхаснине урампа иртсе пыракан пӗр хӗрарӑм курнӑ. Ҫулӑм ҫурта самаях сиенлетнӗ. Ун хыҫҫӑн 81 ҫулти кил хуҫин тата унӑн 53-ри ывӑлӗн виллисене тупнӑ.

Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫулӑм тимсӗрлӗхе пула тухнӑ. Ахӑртнех, ҫуртра тахашӗ пирус туртнӑ. Ҫынсем сӗрӗмпе чыхӑнса вилме пултарнӑ. Халӗ лару-тӑрӑва уҫӑмлатаҫҫӗ.

Чӑваш Енре истори предмечӗпе кӗнеке кӑларма хатӗрленеҫҫӗ. ЧР Элтеперӗн Хушӑвне пурнӑҫа кӗртнӗ май ӗҫ ушкӑнӗ истори енӗпе вӗренӳпе методика комплексӗн концепцине хатӗрленӗ.

Ҫакна тӗнчери истори ӑслӑлӑхӗ аталанни, чӑваш халӑхӗн историйӗ енӗпе пӗлӳ тарӑнланни, общество иртнипе кӑсӑкланни тума хӗтӗртнӗ. Ҫавӑн пекех Тӑван ҫӗршыв историйӗ енӗпе методика комплексне хатӗрлени те ку утӑма тума хӗтӗртнӗ.

Хальлӗхе учебникре 13 пай: чӑваш халӑхӗ пулса кайнин тӗп гипотезисенчен пуҫласа республикӑн 20-мӗш ӗмӗр вӗҫӗнчи пурнӑҫӗ таран.

Кӑҫал Чӑваш Енре чи лайӑх выпускниксем пирки даннӑйсем пухма тытӑнӗҫ. Вӗсене «Чи лайӑх выпускник» сайтра вырнаҫтарӗҫ.

Даннӑйсене кӑрлач уйӑхӗнчен пухма тытӑнӗҫ. Ҫапла майпа организацисемпе предприятисене кирлӗ ӗҫченсене шырама меллӗ пултӑр тесе тӑваҫҫӗ. Вӗсем аслӑ шкулсенчен, техникумсенчен, колледжсенчен вӗренсе тухнӑ чи лайӑх ҫамрӑксенчен суйлама пултарӗҫ. Ку яш-хӗршӗн те ӗҫе вырнаҫма питӗ меллӗ.

Даннӑйсен банкне вӗренӳ организацийӗсене хӗрлӗ дипломпа пӗтернисем, ӑслӑлӑхра ҫитӗнӳсем тунисем, конкурссенче ҫӗнтернисем кӗме пултарӗҫ. Сайтпа кирек кам та паллашма пултарӗ.

«Чи лайӑх выпускник» проекта ҫулсерен 500 ытла выпускник хутшӑнӗ.

Сӑмах таблицӑн 113-мӗш вырӑнӗ пирки пырать. Ун ятне йышӑнассишӗн Раҫҫей тата Яппун ӑсчахӗсем вунӑ ҫул ытла тупӑшаҫҫӗ.

Хими элементне Riken яппун институчӗн тата пирӗн ҫӗршывпа американ ӑсчахӗсен ушкӑнӗ уйрӑмшар уҫнӑ пулать. Вӗсенчен хӑшӗ чи малтанхи хут ҫак элемента кӑларма пултарнине кӑрлач уйӑхӗн вӗҫнелле палӑртасшӑн. Енчен те яппунсен ушкӑнӗ ҫӗнтерӗ пулсан ҫӗнӗ элемента «японий» ят парӗҫ. Хальлӗхе вара вӑл таблицӑра «Унунтрий» ятпа вырнаҫнӑ.

Сӑмах май, Раҫҫейри Дубна хулари ӑсчахсем ҫак элемента Анри Беккерель (вӑл радиоактивноҫе уҫнӑ) ячӗпе «Беккерелий» ят пама сӗннӗ. Яппунсем тепӗр темиҫе ят та сӗннӗ: Ёсио Нисин физика халалласа «Нисинаний» теме е Riken институчӗн ячӗпе — «Рикений».

Хӑш ята суйласа илессине Пӗтӗм тӗнчери теорилле тата практикӑлла хими союзӗн ларӑвӗнче пӑхса тухса йышӑну тӑвӗҫ.

Аса илтеретпӗр, ҫутҫанталӑкра 92-мӗш элемент таран ҫеҫ тӗл пулаҫҫӗ. Ыттисене ҫын ӑҫталанӑ хатӗрпе ҫеҫ тума пулать. 93–100 номерлисене тӗрлӗ реакторсенче кӑларма пулать, 100-тен иртекеннисене вара —частицӑсене хӑвӑртлатакан ятарлӑ хатӗрсенче ҫеҫ.

Кӑрлачӑн 4-мӗшӗнче Етӗрне районӗнчи Пӗрҫырланти Культура ҫуртӗнче Етӗрне хулинчи, Муркаш тата Хӗрлӗ Чутай районӗнчен килнӗ шахмат ӑстисем тупӑшрӗҫ.

20 шахмастист хӑйсен ӑсталӑхӗпе палӑрчӗҫ. Йывӑр кӗрешӳре малти вырӑна Хӗрлӗ Чутай районӗнчен килнӗ Александр Альгешкин йышӑннӑ. Иккӗмӗш вырӑнта — Охандеров Николай, виҫҫӗмӗш вырӑнта — Семенов Александр.

Ҫӗнтерӳҫӗсене Хисеп хучӗпе тата пылак парнепе чысларӗҫ.

Кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче Красноамейскинче хӑнара Шупашкарти пуканесен театрӗ пулнӑ. Ахаль килмен вӗсем, йышлӑ ҫемьесенче ӳсекен тата сусӑр ачасене спектакльпе савӑнтарма ҫула тухнӑ. Артистсем райадминистраци тата районти Хӗрарӑмсен канашӗ чӗннипе килнӗ.

Пукане театрӗн «Новогодние снежинки» (чӑв. Ҫӗнӗ Ҫул юр пӗрчисем) спектакльне вара маларах асӑннӑ ачасемсӗр пуҫне кашни пӗчӗк ача тӳлевсӗр курма пултарнӑ. Шӑпӑрлансене илсе килнӗ аслисем те пуканесем вылянипе киленнӗ.

Спектакль вӗҫленсен ачасене пӗчӗк парнесемпе савӑнтарнӑ.

Раштав уявӗнче, кӑрлачӑн 7-мӗшӗнче, Шупашкарти «Шупашкар-Арена» пӑр керменӗнче Екатеринбургран килнӗ «Тзил шоу» «Щелкунчик на льду» (чӑв. Пӑр ҫинчи Щелкунчик) театрализациленӗ шоу кӑтартӗ. Анчах ӑна пурте пӑхаймаҫҫӗ.

Шоу курмашкӑн республикӑри 4 пин ача тивӗҫнӗ. Вӗсене унта парнесемпе те хавхалантарӗҫ. Мероприятие ЧР Элтеперӗнчен чӗнӳ хучӗ илнисем ҫеҫ кӗме пултараҫҫӗ.

ЧР Вӗренӳ министерстви — 1,5 пин ачана, Ӗҫ министерстви — 500 ачана, Шупашкар хула администрацийӗ 2 пин ачана шоу курма чӗннӗ. Шӑпӑрлансем 8–13 ҫулсенче.

Ӗнер каҫхине, кӑрлач уйӑхӗн 5-мӗшӗнче, Герман Желтухин паллӑ чӑваш журналисчӗ пурнӑҫран уйрӑлнӑ.

Герман Николаевич — «Хыпар», «Ҫамрӑксен хаҫачӗ», «Чӑваш хӗрарӑмӗ», «Хресчен сасси» хаҫатсен, «Тӑван Атӑл» журналӑн хастар авторӗ, Раҫҫей Журналистсен, Раҫҫей Писательсен пӗрлӗхӗсен пайташӗ, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ пулнӑ. Унсӑр пуҫне вӑл — Чӑваш Республикин Журналистсен союзӗн Ҫемен Элкер, Леонид Ильин ячӗллӗ премисен лауреачӗ.

Чӑваш Республикин паллӑ журналисчӗ нумай ҫул йывӑр чирленӗ. Герман Николаевич Желтухинпа ыран сывпуллашӗҫ. Шупашкарти Граждан урамӗнчи 19-мӗш ҫурта 10 сехет тӗлне ҫитмелле. Сывпуллашу 11 сехетчен пулӗ.

Герман Николаевич 1945 ҫулхи кӑрлачӑн 25-мӗшӗнче Куславкка районӗнчи Туканаш ялӗнче ҫуралнӑ.