Токио университечӗпе «Рикэн» естествӑлла ӑслӑлӑхсен институчӗн ӑсчахӗсем шыв айӗнчи скважинӑсем тавра питӗ тарӑнра пурӑнакан бактерисене тӗпченӗ. Вӑл вырӑнсенсе шыв чулпа сӗтӗрӗннӗрен электричество пулать.

Тарӑнри организмсене кантӑкран ӑсталанӑ савӑта хурса тӗпчевҫӗсем бактерисем ҫине 0,3 вольт хӑватлӑ электричество янӑ. Сӑнакансем хайхи тӗпчекен чӗрӗ организмсем аммиак, кӑмрӑк йӳҫек газне тата шыв кӑларма пуҫланине курнӑ. 8 кун сӑнанӑ хыҫҫӑн бактерисен йышӗ 20% таран ӳснӗ. Ҫав хушӑрах вӗсем хӑйсене валли тӑранмалӑх сахӑр та кӑларнӑ.

Ӑсчахсем ҫапла май ҫак бактерисем энергие хими синтезӗнчен кӑна мар, пӗчӗк электричество разрядӗнчен те тупма пултарнине палӑртнӑ.

«Рикэн» институчӗн тӗпчев ушкӑнӗн ертӳҫи Рӳхей Накомура ҫапларах пӗтӗмлетнӗ: «Хӗвел ҫутти ҫук тата тӑранмалли хими элеменчӗсем ҫук вырӑнта та организмсем хӑйсене пурӑнма майсем тупайраҫҫӗ. Пирӗн тӗпчев ҫакна кӑтартрӗ те».

Тӑвай районӗнчи Тенеялӗнче кӑҫал савӑнӑҫ хыҫҫӑн савӑнӑҫ пулнӑ. Малтанах унта фельдшерпа акушер пункчӗ уҫӑлнӑ. Ӑна савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура ирттернӗ ҫӗре хӑнасем килнӗ. Унтах Валерий Николаевич Иванов та, унтах ҫуралнӑскер, пулнӑ. Ял халӑхӗ пуҫтарӑннӑ, пултарулӑх ушкӑнӗ юрӑсем шӑрантарнӑ.

ФАПа кӗрсен урӑх калаҫу пуҫланнӑ. Рита Бикметова Валерий Николаевичран ыйтнӑ: «Фельдшер пурӑнакан урама машинӑпа тухмалла тума пулмасть-ши? Ял фельдшерӗ хӑй руль тытса машинӑпа ҫӳрет пирӗн. Чирлӗ ҫын патне чӗнсен, тухса кӗме чӑнах та кансӗртерех ҫулӗ».

Ҫав кунах ҫула виҫнӗ. Икӗ кунра чул сарса ҫул туса панӑ та. Ку суйлав хыҫҫӑн пулнӑ. Антонина Егорова фельдшер урамӗнче халӗ пылчӑкра та урапапа ҫӳреме пулать.

Кӳкеҫре ҫамрӑк амӑшӗсене хулари чирлӗ арҫын хӑратса ҫӳрет тесе ҫырать Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкарта тӳлевсӗр саланакан пичет кӑларӑмӗсенчен пӗри. «Хӗрарӑмсем ачасене урама пӗччен епле кӑлармалла-ши тесе пӑшӑрханаҫҫӗ?» — шухӑшне малалла тӑсать ҫав хаҫат.

Шупашкар район центрӗнче онанист ҫӳренине кӑларӑма Кӳкеҫ хӗрарӑмӗ пӗлтернӗ-мӗн. Хаҫатҫӑсене хӗрарӑм хӑй тата унӑн пӗчӗк ачи ҫав ҫынран шар тӳснӗ тесе каланӑ пулать.

Хӗрарӑм пульницӑран вӑрманти асфальт ҫулпа килне таврӑннӑ чух сак патӗнче арҫын хӑй ӗҫӗпе аппаланнине асӑрханӑ. «Тахҫанах ун пеккине курман та эпӗ аптӑраса ӳкрӗм. Пилӗк уйӑхри ача ҫумра пулман тӑк лайӑх кӑна эпӗ ӑна тапнӑ пулӑттӑм», — тесе пӗлтернӗ Кӳкеҫ хӗрарӑмӗ пичет кӑларӑмне.

«Пулса-иртни хыҫҫӑн хӗрарӑмпа ача ҫывӑхри лавккана кӗнӗ», — тесе ҫырать хаҫат. Онаниста курнӑ хӗрарӑмӑн паллаканӗ ӑна ҫав арҫынна унччен те курни пирки пӗлтернӗ пулать.

Арҫынна хӗрарӑм хытах сӑнанӑ: лешӗ 170–175 сантиметр ҫӳллӗш, ҫутӑрах сӑрӑ тӗслӗ джемпер, хура шӑлаварпа хура бейсболка тӑхӑннӑ-мӗн.

Шупашкарта 2017 ҫулччен япӑх ҫуртсенчен хӑтӑласшӑн. Халӗ ҫав ҫуртсене ишсе антарас ӗҫ хӗрӳ пырать.

Ку таранччен Шупашкарта авариллӗ нумай хваттерлӗ 24 ҫурта ишсе антарнӑ. Тепӗр 18-шне те ҫак шӑпах кӗтет.

Паянхи кун тӗлне 547 ҫемье ҫӗнӗ хваттер уҫҫисене илнӗ ӗнтӗ. Киввинчен ҫӗннине куҫсан савӑнмалла пек. Анчах хула администрацийӗпе пурте килӗшесшӗн мар-мӗн. Хӑш-пӗр ҫемье ҫӗнӗ хваттере куҫма хирӗҫ. Чиновниксем вӗсене ҫакна ӑнлантарасшӑн: киввинчен ҫӗннине, ҫавӑн калӑпӑшлинех, куҫараҫҫӗ. Ку ҫурт-йӗре лайӑхлатни мар. Анчах ӑнлантарни усӑсӑр.

Ҫынсене хваттерсем, районсем, балкон ҫукки килӗшмест-мӗн. Тӗслӗхрен, пӗр хваттерте икӗ ҫемье пурӑннӑ, вӗсем уйрӑм хваттер ыйтаҫҫӗ. Анчах администрацин кун пек майсем ҫук. Хӑйсен ирӗкӗпе куҫманнисене вӑйпа куҫарӗҫ.

Вӑрнар районӗнче ҫӗнӗ ферма хута яраҫҫӗ. Ӑна Швеци технологийӗпе тӑваҫҫӗ. Выльӑх-чӗрлӗх фермине 1000 пуҫ ӗне валли тӑвӗҫ. Ҫапла майпа ялта халӑх валли ӗҫ вырӑнӗсем те пулӗҫ.

Халӗ унта тӑррине витеҫҫӗ. Фермӑна кӑҫал ака уйӑхӗнче тума тытӑннӑ. Чӳк уйӑхӗнче кунта ӗнесене яма палӑртаҫҫӗ. Ҫӗнӗ комплекс виҫӗ корпусран пулӗ: ӗне витисем тата сумалли зал.

Чӑннипе, ӗне фермине Словакире пӑхнӑ. Унта ун пеккисем нумай. Вӗсенчен тӗслӗх илсе вӑрнарсем те унашкаллине тӑвасшӑн.

Ферма Вӑрнарти аш-какай комбиначӗн пулӗ. Ӑна хӑтлӑ тума тӑрӑшаҫҫӗ. Ӗнесене автоматика мелӗпе шӑварӗҫ. Урай ӑшӑтакан кавирсем те пулӗҫ. Ӗнесене кӑкармасӑр усрасшӑн.

Ӗнесем хӑйсемех пырса ҫийӗҫ. Фермӑна хута ямашкӑн 200 миллион тенкӗ тӑкаклаҫҫӗ. Ӑна ҫӗнӗ технологисемпе туса сӗт суса илессине икӗ хут ӳстерме палӑртаҫҫӗ. Предприяти 2013 ҫулта та Европа технологийӗсемпе усӑ курса ферма хута янӑ. Унта халӗ сумалли 1100 ӗне пур, ҫулталӑк вӗҫне вӗсен йышне нумайлатма палӑртнӑ.

Республикӑра ҫулсерен «Чӑваш Ен — тӑлӑхсемсӗр» автокараван иртет. Ӑна тӑлӑхсен ыйтӑвне ыттисене явӑҫтарас тӗллевпе ирттереҫҫӗ.

Авӑнӑн 24-мӗшӗнче автокараван Шӑмӑршӑ районне ҫитнӗ. Мероприяти районти культура ҫуртӗнче иртнӗ. Зала тӑлӑхсене опекӑна, усрава илнӗ ҫемьесем, социаллӑ педагогсем, реабилитаципе тӳрленмелли центрӗн ӗҫченӗсем пухӑннӑ.

Шӑмӑршӑ район администрацийӗн вӗренӳпе ҫамрӑксен политикин пай пуҫлӑхӗ Н.Ендиеров ачасене хӑйсен ҫемйисене воспитани пама илнӗ ҫынсене тав тунӑ. Мероприятире тӗрлӗ ыйту тавра калаҫнӑ. Тӑлӑхсене ҫемьесене вырнаҫтарас ӗҫе пӗтӗмлетнӗ.

Ыйтусене сӳтсе явнӑ хыҫҫӑн 3 секци ӗҫленӗ. Вӗсем консультаци, тренинг, ӑсталӑх класӗ евӗр иртнӗ. Унтан Карапай Шӑмӑршӑри Исаевсем патне ҫитнӗ. Вӗсем тӑлӑхсене хӑйсен хӳттине илнӗ.

Халӑх тетелӗнчи сӑн

Тин кӑна ЧР экс-Элтеперӗ Николай Федоров хӗрне Каринӑна чаплӑ туй туса качча пани пирки Шупашкарӗпех кӗрлерӗҫ. Тӗп хулара тепӗр туй кӗрлеттерме хатӗрленеҫҫӗ. Хальхинче Шупашкар мэрӗ хӗрне качча парать.

Леонид Черкесовӑн хӗрӗ Анна ятлӑ. Нумаях пулмасть вӑл хулари пӗр кафере хӗр тусӗсемпе уяв ирттернӗ. Ун чухне вӑл ҫутӑ шӑлавар тата диадема тӑхӑннӑ. Тусӗсем вара хура костюмсемпе килнӗ.

Хӗрсем караоке-залра пулнӑ. Анна тата унӑн тусӗсем кафере ӳкернӗ сӑнӳкерчӗксене «Инстаграм» халӑх тетелне кӑларса хунӑ. Туй пулассине ҫавӑнтан пӗлнӗ ӗнтӗ ҫынсем. Анчах вӑл хӑш кун иртӗ? Кун пирки хальлӗхе сӑмах тухман-ха.

Авӑнӑн 21-мӗшӗнче Чӑваш Республикин РФ Президенчӗ ҫумӗнчи полномочиллӗ элчин тивӗҫне вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Леонид Волков Пӗтӗм Раҫҫейри кӗске метражлӑ киносен «Арткино» фестивальне хутшӑннӑ. Вӑл ҫулсерен авӑн уйӑхӗнче Мускавра уҫӑлать та ҫулталӑкӗпех Раҫҫейри 50 ытла хулара иртет.

Конкурса 30 минутран ытла мар тӑсӑлакан фильмсем хутшӑнаҫҫӗ. Вӗсене киношкулти студентсемпе выпускниксем хатӗрлеҫҫӗ. 8-мӗш фестиваль уҫӑлнӑ ҫӗрте 7-мӗш фестиваль ҫӗнтерӳҫисене чысланӑ. 25 фильм хушшинче профессионал жюри Николай Котяшӑн «Каждый первый» картинине чи лайӑххи тесе палӑртнӑ.

Куракансем вара, Раҫҫейри тӗрлӗ хулари сасӑлав пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх, Евгений Корчагинӑн «Феликс и его любовь» фильмне суйланӑ. Евгений — пирӗн ентеш, Ҫӗнӗ Шупашкарта ҫуралса ӳснӗ.

Леонид Волков Евгений Корчагина саламланӑ. Палӑртса хӑварар: «Феликс и его любовь» фильм кӑҫал кӑрлач уйӑхӗнче АПШра иртнӗ пӗтӗм тӗнчери кинофестивальте ҫӗнтернӗччӗ.

Наталья Хлесткина

Авӑн уйӑхӗн 21-23-мӗшӗсенче Китайра йывӑр атлетика енӗпе ӑмӑрту иртнӗ. Унта ҫӗнтернӗ спортсменсем Рио-де-Жанейрӑра 2016 ҫулта иртекен Олимп вӑййисене хутшӑнас шанчӑк пур.

Раҫҫей чысне Сергей Петров, Дмитрий Хомяков, Алексей Юфкин тата Наталья Хлесткина (вӑл республикӑн спорт шкулӗнче вӗреннӗ) хӳтӗленӗ. Турнир 10 виҫе категорийӗнче иртнӗ. Пиллӗккӗшӗ — арҫынсем валли, тепӗр ҫавӑн чухлех — хӗрарӑмсем валли. Ҫӗнтерӳҫӗсемпе призерсене укҫан хавхалантарнӑ.

Раҫҫей спортсменӗсен йышӗнче Наталья Хлесткина помост ҫине пӗрремӗш тухнӑ. Икӗ енлӗ кӗрешӳре вӑл 220 килограмм пухма пултарнӑ. Ҫапла пирӗн ентеш пьедесталӑн иккӗмӗш картлашки ҫине хӑпарнӑ. Ылтӑн медале Китай спортсменки ҫӗнсе илнӗ. Чӳк уйӑхӗнче АПШра Олимп вӑййисен квалификаци тапхӑрӗ иртӗ.

Ӗнер Шупашкар районӗнчи Тутаркассинчи вӑтам шкулта чӑваш чӗлхипе литературине хальхи технологисемпе усӑ курса вӗрентессипе стажировка иртнӗ. Кун пек вӗрентӗве федерацин патшалӑх вӗренӳ стандартне куҫнӑ май йӗркеленӗ.

Стажировкӑна Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗн чӑваш чӗлхипе литератури кафедри йӗркелени пирки Чӑваш Республикин учителӗсен ассоциацийӗн чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсен секцийӗн ертӳҫи Геронтий Никифоров пӗлтерет.

Унта Шупашкар тата Ҫӗрпӳ районӗсен чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенӗсем хутшӑннӑ.

И.А. Фомина «Литература юррисем, вӗсенче илемлӗхе курма вӗрентесси», А.В. Волкова «Ҫӗнӗ технологипе усӑ курса «Йывӑҫсем» темӑна вӗрентесси», С.Ю. Ефимова «Ача-пӑча сӑмахлӑхне 5-мӗш класра вӗрентесси», А.В. Ишова «Ҫӗнӗ технологисемпе усӑ курса В. Агеевӑн «Чӑваш вӑййи» ӳкерчӗкне тишкересси, сочинени ҫырасси», Л.Ю. Николаева «Пайӑр ятсене вӗрентнӗ май кулленхи вӗренӳре усӑ куракан ӗҫ-хӗле йӗркелесси», Н.Д. Васильева «Сывлӑха упрас тесен мӗн тумалла?» темӑсемпе ӑсталӑх урокӗсем ирттернӗ.

Малалла...