Атӑл кӳлмекӗ

«Атӑл кӳлмекӗнчен инҫе мар пурӑнатпӑр та — тавралӑх илемӗпе куллен киленетпӗр. Пӗрле вӗреннӗ туссемпе халӗ те ҫыхӑну татӑлман пирӗн, вӗсем хӑнана килмессерен: «Ҫӑтмахра пурӑнатӑр», — тесе кӑмӑла ҫӗклеҫҫӗ. Туссем тенӗрен, вӗсенчен пӗрисем — Подольскисем — Хӗвел анӑҫ Германире пурӑнаҫҫӗ. Пуҫласа Чӑваш Ене 1977 ҫулта хӑнана килнӗччӗ. Тепӗр хут вара пилӗк ҫул каялла пулса курчӗҫ. Вӗсем, ҫул ҫӳреме юратакансем, тӗрлӗ ҫӗршыври тӗрлӗ хулара пулнӑ та — танлаштармалӑх пур. Шупашкар ешӗл, таса, хитре пулнипе килӗшни ҫинчен хӑйсем пурӑнакан ҫӗрте чылай пӗлӗшне каласа кӑтартнӑ», — ҫапла каланӑ иккен «Хыпар» издательство ҫурчӗн «Чӑваш хӗрарӑмӗ» хаҫатне Шупашкара Хабаровскран ҫур ӗмӗр каялла куҫса килнӗ Альвина Миронова.

И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн хисеплӗ профессорӗ, сӑмах май, — Раҫҫейре электротехника ӑслӑлӑхӗпе доктор диссертацине хӳтӗленӗ хӗрарӑм ӑсчахсенчен пӗрремӗшӗ.

Иртнӗ эрнере иртнӗ Министрсен Кабинечӗн ларӑвӗнче медицина учрежденийӗсене пӗрлештерес ыйтӑва та тишкернӗ.

Реорганизаци текен сӑмах вӑрҫӑ ветеранӗсен госпитальне тата Республикӑри эндокринологи диспансерне пырса тивессине эпир иртнӗ уйӑхра систернӗччӗ-ха.

Чӑн та, ку сӑмах тӳрре килчӗ: сывлӑх сыхлавӗн министрӗ Владимир Викторов ЧР Министрсен Кабинечӗн ларӑвӗнче палӑртнӑ тӑрӑх, диспансерӑн Шупашкарти пушанакан ҫуртӗнче профиль ача сачӗ уҫма е ватӑсем валли хоспис йӗркелӗҫ.

Улатӑрти, Етӗрнери психиатри пульницисем республикӑн психиатри пульниципе пӗрлешӗҫ. Анчах районсенчи уйрӑмсем малтанхиллех ӗҫлессине шантараҫҫӗ. Улшӑнӑвӗ, тӗпрен ислен, пульницӑсене ертсе пыракансене ҫеҫ пырса тивмелле-мӗн.

Чӑваш халӑх сайчӗ укҫа-тенкӗ пухма «Ниме-купонсем» кӑларчӗ. Вӗсем 100, 200, 300 тата 500 тенкӗлӗх.

Ниме-купонсене туянма питӗ ҫӑмӑл: «Спонсорлӑ пулӑшу» текен вырӑнта «+100», «+200», «+300», «+500» каҫӑ ҫине пусмалла та сире тӳрех тӳлев форми ҫине ярӗҫ. Тӳлеме вара темле май ту пур: электронлӑ енчӗксенчен те, карточкӑсенчен те, телефонсенчен те. Ята пӗлтерсен сирӗн хушамат спонсорсен списокӗнче пулӗ.

Пӗтӗм пухӑннӑ укҫана эпир сайта тӗрлӗ енчен аталантарма ярӑпӑр — конкурссем ирттерме, проектсене тӗкӗ пама.

Сӑмах май, сайта тытса тӑма хальхи вӑхӑтра эпир уйӑхсерен 20 пин тенкӗ ытла тӑкаклатпӑр.

Мускавра Владимир Ленинӑн тупӑкне мавзолейран илсе тухмалли пирки калаҫусем пынӑ хушӑра инҫетри Венесуэлӑра 1917 ҫулта, 100 ҫул каялла, пулса иртнӗ пӑлхавӑра ертсе пынӑ ҫынна палӑк лартнӑ. Ӑна Каракасра (патшалӑхӑн тӗп хули) Боливар проспектӗнче вырнаҫтарнӑ.

Палӑка уҫнӑ ҫӗре Венесуэлӑн наци историйӗн центрӗн президенчӗ Педро Кальцадилла пынӑ. Ҫӗршыв ертӳҫи Николос Мадура вара церемоние видеотрансляци урлӑ пӑхнӑ.

«Малашне Ленин Фарабунто Мартипе [Сальвадор революционерӗ], Аугусто Сантинопа [Накарагуа политикӗ], Хо Ши Минпа [Вьетнам политикӗ], Эмилиано Сапатопа [Мексикӑри революцин ертӳҫи], Мануэла Саэнспа [Латинла Америкӑри революционерка], Хосе Артигаспа [Лаплати политикӗ] юнашар тӑрӗ», — тенӗ Кальцадилла хӑйӗн сӑмахӗнче.

Игорь Моляков депутат

Иртнӗ эрнере, чӳк уйӑхӗн 10-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн черетлӗ вун тӑваттӑмӗш сессийӗ ӗҫленине Чӑваш халӑх сайчӗ хыпарланӑччӗ. Ун чухне хыснана улшӑну кӗртнипе пӗрлех пӗлтерӗшлӗ ытти ыйтӑва та пӑхса тухрӗҫ. Ҫавсенчен чи пӗлтерӗшли — «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» партин регионти уйрӑмӗн ертӳҫине, чӑваш парламентӗнчи ҫак партин фракцийӗн ертӳҫине Игорь Молякова тӳлевлӗ должноҫе лартни.

Аса илтерер, парламентри тӳлевлӗ пуканшӑн депутат ЧР Патшалӑх Канашӗн ҫӗнӗ созывне суйланнӑранпах тапаҫланчӗ. Парламентри кирек епле партин пайташӗсене те ӗҫ укҫиллӗ должноҫ памаллине кура пӑтӑрмахлӑ ыйтупа суда та ҫитнӗччӗ. Иртнӗ эрнере тавлашу тинех татӑлчӗ: Игорь Молякова экономика тата агропромышленность комитечӗн ертӳҫин ҫумне лартма йышӑнчӗҫ.

Шупашкар районӗ те, республика та Ял хуҫалӑхӗнче тата тирпейлекен промышленноҫра ӗҫлекенсен уявне палӑртрӗҫ-ха. Ҫапах та ку вӑл уй-хирти ӗҫ вӗҫленнине пӗлтермессе те пултарать. Чӳк уйӑхӗн 10-мӗшӗ тӗлне, акӑ, асӑннӑ муниципалитетра кукуруза малалла вырнӑ.

Ҫапла, ҫак культурӑна юлашки ҫулсенче симӗс апатлӑх ҫеҫ мар, тырӑлӑх та ӳстереҫҫӗ. Маларах эпир асӑннӑ кун тӗлне Шупашкар районӗнче кукурузӑна 80 гектар вырнӑ. Тухӑҫ кашни гектартан вӑтамран 80 центнер тухнине пӗлтереҫҫӗ.

Патӑрьел, Куславкка тата Вӑрмар районӗсенче хӗвелҫаврӑнӑша 572 га ҫинчен пухса илнӗ. Унӑн тухӑҫӗ гектар пуҫне вӑтамран 14 центнер тухать. Кӗрхи ҫӗртме сухине тӑвассипе те республикӑри тепӗр хуҫалӑхсем малалла ӗҫлени паллӑ.

Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).

Чӑвашсем миҫе таран шутлама пӗлнӗ? Ҫӗр таран-и, пин таран-и? Ҫӗр пине пӗлтерекен сӑмах пулнӑ-ши авалхи чӑвашсен?.. Авалхи халӑх сӑмахлӑхне тӗпчесен, ҫӗр пине пӗлтерекен сӑмах та пулни курӑнать, вӑл — лах. Лах ҫын — ҫӗр пин ҫын. Лахтан — ҫӗр пин артан тӑракан ҫар. Лахтан пуҫлӑхӗ — лахпӳ. Лахпӳ арӑмӗ — лахпике.

Хушни. Лах сӑмаха шыраса чи малтан Ашмарин словарьне уҫса пӑхрӑм. Чӑн та пур, иккен, унашкал сӑмах пирӗн чӗлхере, анчах Юхма Мишши илсе кӑтартнисене курмарӑм. «Лах» — кулнине пӗлтерекенни пур (лах-лах) тата «пут» пӗлтерӗшли (кунта ӗнтӗ «лак» сӑмахпа вӑл пӗр). Тата хама валли «апшур», «выҫкӑн» сӑмахсен синонимне пӗлтӗм: «лахматти» (ку сӑмахӗ вара «лаххан» сӑмахран пулнӑ ӗнтӗ, нумай ҫиекен ҫыннӑн хырӑмне унпа танлаштарса каланӑ — «лахматти хырӑм»).

Николай Ашмарин пухнӑ сӑмах пуххи туллиех мар тесе Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ ярӑмра тухнӑ кӗнекесене пӑхкаларӑм.

Малалла...

Ҫак чӑваш каччи ҫинчен ахаль те нумай тӑрӑхра пӗлеҫҫӗ. Малашне вара тата ытларах пӗлӗҫ — халӗ ун пирки фильм ӳкереҫҫӗ. Кун пирки Чӑваш наци вулавӑшӗнче «Эпир халӑхсен туслӑхӗпе вӑйлӑ» ятпа иртнӗ ҫамрӑксен уявӗнче Виктор Чугаров режиссер-документалист пӗлтернӗ, вӑлах ҫӗнӗ фильмӑн трейлерӗпе паллаштарнӑ.

«Чувашский путешественник» документлӑ фильма курса Чӑваш Енри районсем, Кавказ регионӗсем, Атӑлҫи, Хӗвелтухӑҫ тата Вӑтам Ази, Ҫӗпӗр тата Инҫет Хӗвелтухӑҫ тӑрӑх велосипедпа ҫӳренӗ Никита Васильев пирки ытларах пӗлме май пулӗ.

Вулавӑшри мероприятие 50 пин километра парӑнтарнӑ велоҫулҫӳревҫӗ хӑйӗн савнийӗпе, Новосибирскран пӗрле килнӗ Анастасия Сафонова журналисткӑпа, хутшӑннӑ. Вӗсем чӗрӗ калаҫу халӑхсене туслаштарнине палӑртнӑ.

Ҫӗмӗрле хулине хӑтлӑлатас ӗҫ хӗрсех пырать. Ӗҫ мӗнле пынине тӳре-шара сӑнаса тӑрать.

Халӗ Ҫӗмӗрле хулинче ҫемье канӑвӗн статусне тивӗҫнӗ парк та пур. Ӑна вӑл «Хулана хӑтлӑх кӗртесси» проекта хутшӑнса тивӗҫнӗ. Паянхи кун хула унпа тивӗҫлипе мӑнаҫланать.

Ҫӳлерех асӑннӑ проекта хутшӑннӑ май Ҫӗмӗрле хулине общество вырӑнӗсене хӑтлӑлатмашкӑн федераци тата республика хыснисенчен укҫа-тенкӗ уйӑрнӑ. Паркри аллейӑра плиткӑсем хума 3,5 миллион тенкӗ кайнӑ. Паркра саксем, ҫӳп-ҫап витрисем вырнаҫтарнӑ.

780 пин тенкипе вара аттракционсене йӗркене кӗртнӗ, ача-пӑча вылямалли комплекс вырнаҫтарнӑ, ҫынсем утмалли ҫулсене асфальт сарнӑ.