Ҫуллахи шӑрӑх кунсенче ҫынсем шыва путни, шел те, час-часах тӗл пулать. Ҫак кунсенче Хӗрлӗ Чутай районӗнчи темиҫе ҫемье шар курнӑ — вӗсем хӑйсен ҫывӑх ҫыннисене ҫухатнӑ.

Тихӑнушкӑнь ялӗнчи пӗр ҫемье ӗнер пӗве хӗрринче каннӑ. Арҫын катамаранпа ярӑнса ҫӳренӗ, унӑн 12 ҫулхи хӗрӗ пӗве хӗрӗнче ларнӑ. Тем вӑхӑтра ача тимлӗхе ҫухатнӑ — ура шуҫса кайнӑ та шыва путма тытӑннӑ.

Инкеке асӑрханӑ ашшӗ хӗрӗ патне ҫийӗнчех ишсе пынӑ та ачине ҫыран хӗрне васкаса тӗксе кӑларнӑ. Анчах хӗрне ҫӑлма ӑнтӑлнӑ арҫын пурнӑҫӗ шывра сарӑмсӑр татӑлнӑ: вӑл шыва хӑй путнӑ. Инкек сӑлтавне катамаранпа ярӑнма тухнӑ ҫав арҫыннӑн хӑрах алли ӗҫлеменнипе сӑлтавлаҫҫӗ. Ҫапла вара 12-ри ача ашшӗ хӗрӗн куҫӗ умӗнчех шыва путса вилнӗ.

Архангельск облаҫӗнчи пурӑнакан Н.П. Тимофеев биолог хаҫат-журналсенче тата Интернет уҫлӑхӗнче хӑйӗн тӗпчевӗсене тӑтӑшах пичетлесе кӑларать. Ӑсчах темиҫе наука чиккинче ӗҫлет. Экологсене, медицина ӗҫченӗсемпе спортсменсене уйрӑмах кӑсӑклантараҫҫӗ вӗсем. Вӑл эмел курӑкӗсене тӗпчесе этеме ватӑлма паман, унӑн тӳсӗмлӗхӗпе пиҫӗлӗхне ӳстерекен, пурнӑҫри йывӑрлӑхсене ҫӑмӑлрах тӳссе ирттерме пулӑшакан имлев курӑкӗсем шыраса тупнӑ, вӗсем пурте пӗлекен жень-шеньрен те ирттереҫҫӗ. Ырми-канми ӗҫлекен тӗпчевҫӗ выльӑх-чӗрлӗх тухӑҫлӑхне чылай ӳстерекен халиччен усӑ курман ҫӗнӗ культурӑсене те тупса палӑртнӑ. 2000 ҫулта Сыктывкар хулинче диссертаци хӳтӗлесе вӑл биологи наукисен кандидачӗ пулса тӑнӑ.

Н.П. Тимофеев 1973 ҫулта Канаш районӗнчи Вӑтакас Татмӑшри вӑтам шкултан вӗренсе тухнӑ, 1978 ҫулта Чӑваш патшалӑх ялхуҫалӑх институтне пӗтернӗ хыҫҫӑн ӑна Архангельск облаҫне ӗҫлеме янӑ.

— Николай Петрович, агрономи факультетӗнче вӗреннӗ ҫулӗсенче эсӗ тӗпчев енне туртӑннӑ-и?

— Ман пӗтӗм пурнӑҫ тӗпрен илсен ҫутҫанталӑк вӑрттӑнлӑхӗсене биологи тата медицина саккунӗсемпе килӗшӳллӗн уҫса парассипе ҫыхӑннӑ, ҫакна эпӗ наука эксперименчӗсемпе тата тӗрӗслев ӗҫӗсемпе усӑ курса туса пыратӑп, тӗпчев результачӗсене халӑх хуҫалӑхӗнче усӑ курмалли майсене палӑртатӑп.

Малалла...

Следстви палӑртнӑ тӑрӑх, ҫак хӗрарӑм тӑванне вӑрттӑн пытарнӑ та уншӑн пенси илсе пурӑннӑ. Шупашкарта пурӑнаканскер тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.

2013 ҫулта ҫак хӗрарӑм тӑванӗ ҫухални пирки полицие пӗлтернӗ. Лешӗ 1922 ҫулта ҫуралнӑскер пулнӑ. Тӗрӗслев ирттернӗ хыҫҫӑн вара ҫакӑ паллӑ: ватӑ хӗрарӑм ниҫта та ҫухалман, вӑл 2004 ҫултах вилнӗ.

Следстви тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, хӗрарӑм тата унӑн тӑванӗн хӗрӗ кинемее вӑрттӑн пытарнӑ, кун пирки патшалӑх органне пӗлтермен.

Ҫапла уншӑн вӗсем темиҫе ҫул пенси илсе пурӑннӑ. Пӗтӗмпе — 1 миллион тенке яхӑн. Унтан хваттерне приватизацилеме шухӑшланӑ. Кун валли вара тӑванӗ хыпарсӑр ҫухални пирки официаллӑ майпа ҫирӗплетни кирлӗ пулнӑ.

Халӗ ку ӗҫе малалла тӗпчеҫҫӗ.

Алена Иванов тунӑ сӑн

Вӑт паттӑр ку. Денис Кириллов путакан ачасене курсан ҫухалса кайман — пулӑшма чупнӑ.

Утӑ уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Шупашкарти пӗр пляж ҫумӗнче арҫын путакан икӗ арҫын ачана шывран туртса кӑларнӑ. Денис унта ҫемйипе канма юратать. Ҫав кун вӑл шывра вылякан икӗ ачана асӑрханӑ. Денис вӗсене асӑрхаттарасшӑн пулнӑ. Ҫав вӑхӑтра вара пӗри шыв айне кайнӑ, тепри те путма тытӑннӑ.

Денис иккӗмӗш ачана тупас тесе виҫӗ хутчен чӑмнӑ. Ҫыран хӗррине кӑларсан вӑл вӗсен уринчен тытса силленӗ, ҫапла майпа ҫӑлнӑ. Ыттисем пулӑшма шутламан та. Арӑмӗ ҫеҫ пынӑ ун патне. «Тавтапуҫ», — тенӗ те ачасем чупса кайнӑ. Вӗсене шыв хумӗ илсе кайнӑ-мӗн. Пӗри тепринчен тытӑнса ҫыран хӗррине тухма хӑтланнӑ вӗсем.

Ксения Волченкова тунӑ сӑн

Ксюша Максимов комӑна кӗрсе ӳкнӗренпа ҫур ҫул иртнӗ. Мӗнле улшӑнусем пулнӑ? Амӑшӗ Ирина Максимова халӗ тӗ хӗрӗпе юнашарах, ӑна самантлӑха тӑ пӗччен хӑвармасть.

Ксюша Шупашкарти ача-пӑча медицина центрӗнче выртать. Ӑна ятарлӑ аппаратпа сывлаттараҫҫӗ. Нумаях пулмасть Пӗтӗм Раҫҫейри «Вера» ыркӑмӑллӑх фончӗ Ксюша валли питӗ хаклӑ медицина хатӗр-хӗтӗрӗ ярса панӑ. Вӑл пулӑшнипе амӑшӗ Ксюшӑна киле илсе кайма пултарӗ.

Ирина Максимова хулара хваттер туянасшӑн, мӗншӗн тесен Етӗрне районӗнче пульница вӑйлах мар. Шупашкарта пурӑнсан вара кирек хӑш вӑхӑтра та васкавлӑ медпулӑшу ҫитет.

Халӗ Ирина ҫӗнӗ аппаратпа усӑ курма вӗренет. Фонд Ксюша валли ятарлӑ матрас, кравать те ярса пама шантарнӑ.

Аса илтерер: Ксюша Максимов кӑрлач уйӑхӗнче спорт ӑмӑртӑвӗнче хӑйне япӑх туйнӑ. Кайран вӑл комӑна кӗрсе ӳкнӗ. Тухтӑрсем унӑн пуҫ мими вилнине калаҫҫӗ.

«Чӑвашӗнне туян!» ҫакнашкал сӑмах ҫаврӑнӑшӗпе чылай лавккара усӑ курма тытӑнчӗҫ. Сентресем ҫинче Чӑвашра туса кӑларнӑ продцукци нумай-и? Ҫакна тӳре-шара тӗрӗсленӗ.

ЧР Ял хуҫалӑх министерствин специалисчӗсем тата Шупашкар хула администрацийӗ пасарсемпе лавккасене ҫитнӗ, вырӑнти тавара мӗнлерех сутнипе кӑсӑкланнӑ.

Сергей Артамонов министр ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ районӗнчи пасара пӗрремӗш ҫитнӗ. Кунта вырӑнти производительсем ытларах сутаҫҫӗ. Чиновниксем павильонсене пӑхса ҫаврӑннӑ мар сутуҫӑсемпе, туянакансемпе калаҫнӑ. Туянакансене мӗн пӑшӑрхантарать? Ку пасарта пулӑпа аш-какай сутмаҫҫӗ-мӗн. Тӳре-шара ку ҫитменлӗхе пӗтерме шантарнӑ.

Тӗп урамсенчи лавккасемпе гипермаркетсенче те вырӑнти продукцие сутаҫҫӗ. Вӗсене рекламӑлаҫҫӗ те, ятарлӑ вывескӑсем ҫакнӑ.

Тӳре-шара сӗткоматсене тата аталантарасшӑн. Ведомство специалисчӗсем акӑ мӗнле пӗтӗмлетӳ тунӑ: чӑваш таварне ытларах сутмалла, вӗсене посредниксемсӗр сентресем ҫине ҫитермелле. Ҫапла вӗсен хакӗ те йӳнӗрех пулӗ.

Атӑлҫи, Мускав, Минск тӑрӑхӗсенчи ӳнерҫӗсем черетлӗ хут Кокель плэнерне пухӑннӑ. Каҫалхипе плэнера 10-мӗш хут йӗркеленӗ. Яланхи пекех вӑл Патӑрьел районӗнчи Турхан ялӗнче иртет.

Плэнер икӗ эрнене тӑсӑлӗ. Утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче ӳнерҫӗсем хӑйсен ӗҫӗсене Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче кӑтартӗҫ.

Вырӑнти шкул ачисем паллӑ ӳнерҫӗсенчен вӗренме пултараҫҫӗ. Турхан ялӗ чӑн-чӑн живопиҫ центрне ҫаврӑннӑ. Ӳнерҫӗсем илемлӗ вырӑнта алӑ хӑйех илемлӗ картина ҫырнине палӑртаҫҫӗ.

Кӑҫал ӳнерҫӗсем чӑваш халӑхӗн кӑмӑлне уҫса паракан постановка ӗҫӗсем тӑваҫҫӗ. Акӑ Рамиль Мигранов картининче хӗр станок умӗнче ларать. Беларуҫ ӳнерҫи Владимир Чернышов Кокель плэнерне иккӗмӗш хут килнӗ. Йӗркелӳҫӗсем ӳнерҫӗсене плэнера икӗ хутчен ҫеҫ чӗнеҫҫӗ. Ара, унта чылай ӳнерҫӗн пулса курмалла-ҫке-ха.

Плэнера килекенсем Алексей Кокеле халалласа палӑк лартас шухӑшлӑ. Ӑна Шупашкарта вырнаҫтарасшӑн. Композицие Украинӑри скульптор Катиб Мамедов пурнӑҫланӑ. Йӑлтах — тӳлевсӗр. Композицире Кокель сак ҫинче ларса ӳкерет. Вӑл ялан ҫапла ӗҫленӗ.

Лю Ли тата Михаил Игнатьев

Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев РФ Президенчӗн Атӑлҫи федераци округӗнчи тулли праваллӑ элчи Михаил Бабич тата Китай Халӑх Республикин Патшалӑх Канашӗн членӗ Ян Цзечи ертсе пынипе Чӗмпӗрте регионсем тата КНРти Янцзы шывӗн Ҫӳлти тата Вӑтам юхӑмӗсен регионӗсем «Атӑл-Янцзы» форматпа ирттерекен ларӑва хутшӑннӑ.

Республика Элтеперӗн Администрацийӗн пресс-служби пӗлтернӗ тарӑх, Ян Цзечи Атӑлҫи округӗнчи регионсемпе Китай провинцийӗсем килӗштерсе ӗҫлесси вӑй илет, ӗҫ кӑтартӑвӗ те курӑмлӑ. Чӑваш Ен Янцзы тӑрӑхӗнчи регионсемпе ӗҫлӗ ҫыхӑну тытни ҫинчен Михаил Игнатьев каласа панӑ. «Эпир икӗ халӑх ҫывӑхланмалли, икӗ еншӗн те тупӑшлӑ экономика ҫыхӑнӑвӗсене аталантармалли условисем йӗркелес тӗллевпе ҫине тӑрса ӗҫлетпӗр», — тенӗ вӑл.

Китайри Аньхой провинцийӗн кӗпӗрнаттӑрӗн ҫумӗ Лю Ли тата пирӗн республика ертӳҫи Михаил Игнатьев килӗштерсе ӗҫлесси пирки алӑ пуснӑ.

Вӑрнар районӗнчи Пӑртас ялӗнче 1934 ҫулхи авӑнӑн 28-мӗшӗнче кулаксем вӗлернӗ Гордей Пылина халалланӑ палӑка юсаса ҫӗнетнӗ.

Пылин Гордей Кириллович 1898 ҫулта Тулти Пӑртас (халь Пӑртас ялне кӗрет) ялӗнче ҫуралнӑ. Шалти Пӑртас (вӑл та халь Пӑртас ялӗ шутланать) ял халӑхӗпе пӗрле икӗ ялта «Гигант» калхус йӗркеленнӗ. Чи малтанхи председателӗ пулма Гордей Кирилловича шанса панӑ. 1932 ҫулхи ака уйӑхӗнче ӑна Пӑртас ял совечӗн председательне суйланӑ. 1934 ҫулхи авӑнӑн 28-мӗшӗнче Пӑртас ялӗнче, ирхи пухура патшалӑха ҫӑкӑр сутассине сӳтсе явнӑ хыҫҫӑн таврӑнаканскере, пӑшалтан персе вӗлернӗ.

Пӗрремӗш председателе халалласа палӑка 1963 ҫулта туса лартнӑ. 1990-мӗш ҫулсенче тивӗҫлипе пӑхманнине кура вӑл юрӑхсӑра тухма тытӑннӑ. Палӑка ҫӗнетсе юсас шухӑшпа Пӑртас ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Николай Петров тухнӑ. Укҫа-тенкӗне хӑй, вырӑнти усламҫӑсем тата ял халӑхӗпе пӗрле пухнӑ. Палӑка юсас ӗҫе Алексей Егоров тунӑ, ӑна ял халӑхӗ те май ҫитнӗ таран пулӑшнӑ.

Елчӗк районӗнчи Кивӗ Арланкасси ялӗ наци йӑли-йӗркине упрама тӑрӑшать. Утӑ уйӑхӗн 16-мӗшӗнче вӗсем ял уявне паллӑ тунӑ. Туслӑ халӑх наци тумне тӑхӑнса тухнӑ.

Уяв лапамӗнче хӑнасене ҫӑкӑр-тӑварпа, юрӑ-ташӑпа кӗтсе илнӗ, наци апат-ҫимӗҫне тутанма сӗннӗ.

Чи малтанах Ҫӗнӗ кас, Кушкӑ кас, Кивӗ кас урамӗсенче пурӑнакансем юрласа утнӑ. Унтан уява сумлӑ хӑнасем салам сӑмахӗ каласа уҫнӑ.

Сцена ҫинче пысӑк концерт йӗркеленӗ. Халӑх чӑтса тӑрайман — ташша тухнӑ. Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх, чи вӑйлисем спортӑн тӗрлӗ тӗсӗнче вӑй виҫнӗ.

Юлашкинчен пӗтӗмлетӳ тунӑ. Хӑнасем чи таса урама, чи пуян сӗтеле палӑртнӑ. Кушкӑ кассисене ҫитекенни пулман.