Пӑлхар хулашӗнчи авалхи чул юпасем упранакан ҫурт.

Атӑлҫи Пӑлхар кунҫулӗ пирки пӗлтерекен ҫӑлкуҫсем нумай. Анчах та ҫав ҫӑлкуҫенчен чылайӑшӗн пӗлтерӗшне эпир, ахаль ҫынсем, ытларах чухне хамӑрӑн хӗсӗк ӑстӑнпа ҫавӑрса илме пултараймастпӑр. Ку — питех те йӗркеллӗ япала. Кашни кун ытти ӗҫре тар кӑларса ӗҫлекен ҫынран урӑххине кӗтмешкӗн те майсем ҫукрах. Ӑҫта унта Атӑлҫи Пӑлхар пирки шута кайма! Чӑн малтанах йывӑр ӗҫре, калӑпӑр, картара тислӗк хырнӑ хыҫҫӑн, ӗшеннӗ ҫанҫурӑма кантарас килет! Канса илсен — татах урӑх ӗҫе тытӑнмалла. Ӑстӑнпа ҫавӑрса илмешкӗн ача чухне ку ыйтусене шкулта вӗрентменни те чӑрмантарать.

Ҫапах та кунашкал кӑткӑс уҫлӑхра та пире шӑлҫемми ыйтусем пур. Акӑ илер-ха Ылттӑн Урта тапхӑрӗнчи (13-14-мӗш ӗмӗрсем) чул юпасене. Вӗсем паянхи кунччен 400 яхӑн упранса юлнӑ. Ҫавсенчен 150 ытларахашӗ — Пӑлхар хулашӗнчен. Чылайӑшӗн ҫинче ӗлӗкхи чӑваш чӗлхипе ҫырнӑ ҫырусем (эпитафисем) пур. Ҫавӑн пекех ытти тӗрӗк чӗлхисенчи уйрӑмлӑхсемлӗ чул юпасем те курӑнкалаҫҫӗ хушӑран.

Малалла...

Ҫулталӑк пуҫламӑшӗнче вӗренӳ министрӗн ҫумне Светлана Петровӑна ӗҫрен кӑларӗҫ. Ун хыҫҫӑн ҫак ӑшӑ пукан чылай вӑхӑт хушши пушӑ пулчӗ. Паян вара Иван Моторин алӑ пусса вӑл вырӑна

Фёдорова Алевтина Николаевнӑна лартнӑ.

Алевтина Николаевна 1974 ҫулхи ака уйӑхӗн 20-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш Республикин Вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министрӗн ҫумӗ пуличчен вӑл Шупашкар хулинчи 47-мӗш вӑтам шкулӑн директорӗ пулса ӗҫленӗ, истори тата общество пӗлӗвне вӗрентнӗ. Шкул сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх министрӑн ҫӗнӗ ҫумӗн тӑватӑ аслӑ пӗлӳ дипломӗ. 1996 ҫулта вӑл Чӑваш патшалӑх университетӗнче истори тата географи факультечӗсенчен вӗренсе тухнӑ. 1998 ҫулта унтах юрист дипломне алла илнӗ. 2012 ҫулта Михаил Шолохов ячӗллӗ Мускав патшалӑх гуманитари университетӗнче «Государственное и муниципальное управление» (чӑв. Патшалӑх тата муниципалитет тытӑмлӑхӗ) специальноҫлӑ пулса тӑнӑ. Унӑн пӗтӗм ӗҫ-хӗлӗ 47-мӗш шкулта иртнӗ. Вӑл унта 1995 ҫулта истори вӗрентекенӗ пулса килнӗ. 2004 ҫулта ӑна директор ҫумне лартнӑ, 2010 ҫулта — директор пуканне йышӑннӑ.

«Чӑвашавтотранс» предприятири лару тӑру пирки Раҫҫей шайӗнче те калаҫни пирки эпир унччен сире пӗлтернӗччӗ. Ыйту федераллӑ министрсем патнех ҫитнӗрен «Чӑвашавтотранс» пирки ӑна ӗнер правительство ҫыннисемпе ирттерекен канашлура тепре сӳтсе явнӑ. Унта тухнӑ сӑмах тӑрӑх пухӑннӑ парӑма ҫӗртмен 1-мӗшӗччен парса татасшӑн.

Элтеперӗн пресс-служби хыпарланӑ тӑрӑх влаҫрисем йывӑр лару-тӑрӑва кӗрсе ӳкнишӗн предприятин малтанхи пуҫлӑхӗсене айӑплаҫҫӗ. «Чӑвашавтотрансра» вӑй хуракансем вара йывӑрлӑх сиксе тухнине хыснаран укҫа уйӑрманнипе ҫыхӑнтараҫҫӗ. 2013 ҫулта 46 миллион парса ҫитереймен, 2014–2015 ҫулсенче — 128, пӗлтӗр 84 миллион патнелле.

Аса илтеретпӗр, пуш уйӑхӗн пуҫламӑшӗ тӗлне ӗҫ укҫин парӑмӗн пӗтӗмӗшле хисепӗ 67 миллиона ҫитнӗ. «Мой город» портал пӗлтернӗ тӑрӑх ӗҫ укҫи тӳлеме предприятие уйӑхсерен 21 миллион кирлӗ.

Халӗ ялта ӗлӗкхи пек выльӑх-чӗрлӗх йышлӑ усрамаҫҫӗ. Ҫавна май улӑх-ҫаранпа курӑк вӑйлӑ ешӗрет, этем ҫӳллӗшех ӳсет. Хӑть ҫавапа кайса ҫул. Темиҫе ҫул каялла ун пек пулман. Астӑватӑп-ха: анне ӗнене кӑкарма ир-ирех, 4 сехетре, тухса каятчӗ. Кӑштах каярах юлсан ӗне кӑкарма вырӑн юлмастчӗ. Каярахпа ялта касу яма пуҫларӗҫ. Кун хыҫҫӑн уй кӑштах пушанчӗ. Асанне пурӑнакан урамра вара 1 ҫын ҫеҫ ӗне усрать. Ҫавӑнпа вӗсем патӗнчи уя тухса утӑ ҫулма пулать. Тепӗр тесен, асаннесен урамӗнче ҫын та юлмарӗ. Вӑй питтисем те, ватӑ ҫынсем те самай вилчӗҫ. Урамра — 11 кил. Вӗсенчен виҫҫӗшӗнче ҫеҫ ҫын пурӑнать.

Выльӑх-чӗрлӗх сахал усранӑран уйсем ҫум курӑкпа тулма пуҫларӗҫ. Юлашки вӑхӑтра пур ҫӗрте те тенӗ пекех наркӑмӑшлӑ пултӑран ӳсет. Этемрен те ҫӳллӗскер питӗ вӑйлӑ ашкӑрать: такам вӑррине сапса хӑварнӑ тейӗн. Ку ӳсен-тӑран питӗ хӑвӑрт сарӑлать. Унран пин-пин вӑрӑ тӑкӑнать. Темиҫе ҫул каялла ҫак наркӑмӑшлӑ курӑк пирӗн анкарти хыҫӗнче пачах ҫукчӗ. Ӑҫтан тупӑнчӗ вӑл? Темиҫе ҫулта вӑл таҫта ҫитиех сарӑлчӗ.

Хӑй вӑхӑтӗнче ӑна Раҫҫее ют ҫӗршывран илсе килнӗ.

Малалла...

Анжелика Сидорова

Ҫӑмӑл атлетсен кӑҫал иртекен Тӗнче чемпионатне Чӑваш Ен интересне хӳтӗлекен Анжелика Сидорова хутшӑнма пултарать. Шӑчӑпа ҫӳллӗшне сикекен ҫак хӗрсӗр пуҫне Раҫҫей спортсменкисенчен Дарья Клишинӑна ирӗк панӑ.

Спортсмен 1991 ҫулта Мускавра ҫуралнӑ. Раҫҫейри ӑмӑртусенче вӑл темиҫе хутчен те чемпион ятне тивӗҫнӗ. Википеди пӗлтернӗ тӑрӑх, ӑсталӑха Сидорова «Юность Москвы» обществӑра Светлана Абрамова тренер ушкӑнӗнче туптать. 2010 ҫулта Тӗнче чемпионатӗнче юниорсем хушшинче тӑваттӑмӗш вырӑн йышӑннӑ. 2013 ҫулта ҫамрӑксем хушшинче Европӑри чемпионатра кӗмӗл медале тивӗҫнӗ. Тепӗр ҫулхине, 2014-мӗшӗнче, А. Сидорова ҫуллахи Европа чемпионатӗнче ҫӗнтернӗ.

Кӑҫалхи Тӗнче чемпионачӗ ҫурла уйӑхӗнче Лондонра иртмелле.

Куславккаран Волжска теплоходсем ҫӳремӗҫ

«Куславкка—Волжск—Куславкка» маршрутпа Атӑл ҫийӗн теплоход ҫӳреттересси, ас тӑвасса, пӗлтӗр те йывӑррӑн пулнӑччӗ. Пӗр вӑхӑтра навигацие чарса лартнӑччӗ. Кайран маршрута ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратнӑччӗ. Кӑҫал, ав, теплоходсем ҫӳремӗҫ тесе хыпарлаҫҫӗ.

Пӗлтӗрхи йывӑрлӑх пирки Куславкка район администрацийӗн яваплӑ специалисчӗпе те калаҫни асра. Вӑл ун чухне пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкарти юханшыв порчӗ теплоход тӑмалли вырӑна вырнаҫтарма хаклӑ ыйтнӑ. Ҫавӑнпа енсен ӑнланманлӑх сиксе тухнӑ. Хак ыйтӑвне Районти депутатсен пухӑвӗнче те пӑхса тухнӑччӗ. Кайран Куславкка район администрацийӗпе юханшыв порчӗн ӗҫлӗ калаҫӑвӗ ӑнӑҫлӑ вӗҫленнӗччӗ, хак пирки килӗшсе татӑлнине кура теплоходсем ҫӳреме пулнӑччӗ.

Тӗрлӗ шайри Хисеп грамотине, тава тивӗҫлӗ ята, медаль-ордена камсем тата мӗне кура тивӗҫни чылайӑшне тӗлӗнтермест те, шухӑшлаттармасть те пулӗ. Ик айкки те тӑвайкки маррисем вара тӗлӗнеҫҫӗ, хӑюллӑраххисем вара ҫавӑн пирки уҫҫӑнах сӑмах хускатаҫҫӗ.

Ҫак эрнере республикӑри профессилле ҫыравҫӑсем ларӑва пуҫтарӑнчӗҫ. Унта пулнӑ Марина Карягина ҫыравҫӑ, поэт, драматург хӑйӗн чун ыратӑвне Фейсбукра уҫса панӑ. Ыттисене те вӑл калаҫӑва хутшӑнма чӗннӗ. Акӑ еплерех ҫырать-ха паллӑ кӑна мар, чӑннипех пултаруллӑ автор тата тележурналист:

«Ҫыравҫӑсен ӗнерхи ларӑвӗ хыҫҫӑн каллех кӑмӑл пӑтранать... Кунти чӑваш туссемпе тӗплӗ калаҫу ирттерес килет,» — пуҫланӑ вӑл сӑмахне.

«Юбилейӗсем ҫывхарнӑ май Чӑваш халӑх писателӗ е поэчӗ, ЧР е Раҫҫей культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ хисеплӗ ят, орден-медаль т.ыт.те илес тесе хӑйсем ӑшталанса ҫӳрекенсем яланах пулнӑ-ши вӗсем е юлашки вӑхӑтра, пушӑлӑха пула, ӗрчесе кайрӗҫ?

Паян тинех хыпар ҫитрӗ — «Чӑваш халӑх сайтне» электронлӑ кӑларӑм пек регистрациленӗ иккен. Унӑн номерӗ: ЭЛ № ФС 77-68592. Хӑйне ӑна нарӑсӑн 3-мӗшӗнчех регистрациленӗ тет, анчах та кун пирки паян ҫеҫ пӗлме май пулчӗ. Хальлӗхе свидетельство хучӗ пирӗн пата ҫитмен-ха (ярса пани ҫинчен пӗлтереҫҫӗ).

Шел те, пӗрремӗш чӑвашла электронлӑ кӑларӑм тесе пирӗн сайта хаклама май ҫук. Ку вырӑна пирӗнтен маларах Тутарстанра тухса тӑракан «Сувар» хаҫат йышӑнма ӗлкӗрчӗ. Вӗсен сайтне пӗлтӗрех, раштавӑн 6-мӗшӗнчен регистрациленӗ. Ҫавах та хальлӗхе чӑвашла тухакан электронлӑ кӑларӑмсен шучӗ иккӗ кӑна тесе ҫирӗплетме май пур (урӑххисене тупаймарӑмӑр).

Чӑваш халӑх сайтне 2005 ҫулхи авӑнӑн 7-мӗшӗнче регистрациленӗ. Унти информаци чӑвашла, вырӑсла, акӑлчанла тата эсперантолла (ку версине катертес шухӑшлӑ) тухса тӑрать. Пирӗн портал анлӑ — унта тӗрлӗ сайтсем кӗреҫҫӗ. МИХ пек регистрациленнӗ пайсен йышне Хыпарсем, Статьясем, Энциклопедиллӗ пай, Пӗлтерӳсем, Хурал кӗтесӗ, Видеосем тата Сӑнсен пуххисем кӗреҫҫӗ.

Малалла...

Вероника Пинеслу

Чӑваш юрӑҫи Вероника Пинеслу Казахстанра иртекен Навруз-байрама хутшӑнать.

Ислам тӗнне ӗненекен халӑх палӑртакан ҫак уяв унта ӗнер, пуш уйӑхӗн 19-мӗшӗнче, пуҫланнӑ. Вӑл пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче вӗҫленӗ.

«Контактра» халӑх сетӗнче Елчӗк тӑрӑхӗнчи Кипеҫ ялӗнчи Вениамин Краснов ятлӑ ҫын пӗлтернӗ тӑрӑх, тӗрӗк халӑхӗсен уявне хутшӑнакан Пинеслу чӑвашла, тутарла, вырӑсла пӗлнипе пӗрлех ют ҫӗршыв чӗлхисене те ӑша хывнӑ. Вӑл итали, араб, хрантсус, акӑлчан, нимӗҫ чӗлхисене вӗреннӗ, кирлӗ пулсан ним мар калаҫма пултарать.

Вениамин Краснов Вероника Пинеслуна хисеплесе ҫапларах ҫырнӑ: «Нарспи пекех хитре Вероникӑна ентешӗсем наци утӑмне малалла аталантарса та ҫирӗплентерсе кӑна пырасса ентешӗсем шанаҫҫӗ».

«Веда» отряд

Чӑваш Енри шырав отрячӗсене республика Элтеперӗн укҫине парӗҫ. Ӑна илес текенсенчен конкурс комиссине 14 заявка тӑратнӑ. Анчах телее, тепӗр майлӑ каласан, укҫана, тивӗҫекенӗсем — ултӑ отряд.

Аса илтерер, Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн пӗлтӗрхи юпа уйӑхӗн 17-мӗшӗнчи хушӑвӗпе килӗшӳллӗн вӗренӳ учрежденийӗсенчи тата ҫамрӑксен виҫшер отрядне укҫа уйӑрма йышӑннӑ. Малтанхи ушкӑнрисене 100-шер, иккӗмӗш ушкӑнрисене 75-шер пин пама палӑртнӑ.

Вӗренӳ учрежденийӗсенчен Улатӑрти П.Г. Макаров ячӗллӗ 9-мӗш вӑтам шкулти, Ҫӗмӗрлери 3-мӗш вӑтам шкулти, Шупашкарти 5-мӗш гимназири отрядсем 100-шер пинлӗ пулӗҫ.

Ҫамрӑксен шырав отрячӗсенчен гранта «Студенческий Совет» (чӑв. Студентсен канашӗ), И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУри «Память» (чӑв. Астӑвӑм) тата «Веда» отрядсем тивӗҫнӗ.