Ӗнер Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче премьера пулнӑ. Хальхинче Арсений Тарасовӑн «Мунча кунне» лартнӑ. Тӳрех каласа хӑварам — тӗрлӗ сӑлтава пула ӗнер ҫитсе курайманнисем паян кайма пултараҫҫӗ: репертуара ӑна икӗ кун умлӑ-хыҫлӑ кӗртнӗ.

Асӑннӑ театрпа унӑн кураканӗсемшӗн асӑннӑ автор ячӗ ҫӗнӗ мар. Пытармасӑр каласан, Арсений Тарасов писатель-журналистӑн пьеси тӑрӑх лартнӑ «Инҫет телей ҫути» драмӑна кайса курнӑ хыҫҫӑн 11 ҫулти ывӑлӑм чӑваш театрне юратса пӑрахнӑччӗ те ҫавӑнтанпа пӗр спектакле сиктерми пулнӑччӗ. Сӑмах май, 2003 ҫулта «Инҫет телей ҫути» Раҫҫей Федерацийӗн литературӑпа ӳнер енӗпе патшалӑх премине тивӗҫнӗччӗ. Шел те, тӗлӗнмелле тарӑн шухӑшлӑ ҫав спектакль паян — репертуартан кӑларнисен шутӗнче (нимӗн те тӑваймӑн, 2001 ҫулта лартнӑскерӗн театрти ӗмӗрӗ иртнӗ пуль ҫав ӗнтӗ…) Каярах Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ Арсений Тарасовпа Ольга Туркай ҫырнӑ «Вӗҫсе иртеҫҫӗ кайӑксем» спектакле, 2009 ҫулта авторӑн тата тепӗр хайлавӗ тӑрӑх «Салтак шӑпи» спектакле лартрӗ.

Хальхи те драма.

Малалла...

Елчӗкри Адюковсем республика Элтеперӗпе Михаил Игнатьевпа

«Пуҫлӑхсем ача ҫуратма хушрӗҫ», — тесе каларӗ «Ҫулталӑк ҫемйи» конкурс ҫӗнтерӳҫисене саламлама пуҫтарӑннӑ мероприятие кайса курнӑ пӗлӗшӗм. Те пуҫлӑхсем каланине тӑнлаҫҫӗ, те пӗр ачапах ҫырлахманнисене патшалӑх амӑш укҫи парса пулӑшнӑран иккӗмӗш е унтан та ытларах хут ашшӗ-амӑшӗ пулса тӑма килӗшекенсен йышӗ республикӑра ӳссе пырать-мӗн. Иртнӗ ҫул, акӑ, нумай ачаллӑ ҫемьесен шучӗ 10 процент йышланнӑ.

«Ҫулталӑк ҫемйи» республикӑри конкурсра хутшӑннисене тӗрлӗ номинаципе чысланӑ: хӑшӗсене — ӗҫченлӗхшӗн, теприсене — пултарулӑхшӑн, виҫҫӗмӗшсене — спортпа туслӑ пулнӑшӑн… Аслӑ Елчӗкри Адюковсем вара «Ҫулталӑк ҫемйи» ята тивӗҫнӗ.

Ачасемпе ҫамрӑксен рсепубликӑри 9-мӗш спорт шкулӗнче вӗренекен Дмитрий Осипов ирӗклӗ майпа 50 метра ишессипе Чӑваш Ен рекордсменӗ пулса тӑнӑ. Ара, унччен ҫав инҫӗше 21,94 ҫеккунтра ишсе тухакан пулман-ҫке. Ҫакӑн пек хӑвӑртлӑха каччӑ Хусанта иртнӗ Раҫҫей чемпионатӗнче ҫӗннӗ.

Чӑваш ишевҫисен ҫавӑн пек вӑр-варлӑхӗ халиччен тӗл пулман иккен. Дмитрий Осипов 2009 ҫулта Артем Воронов тунӑ рекорда ҫӗнетме хал ҫитернӗ.

Чӑваш Ене Олимп ҫулӑмӗ раштавӑн 27-мӗшӗнче килсе ҫитмелле. Ӑна Чӗмпӗр енчен илсе килӗҫ. Ҫакӑн пирки ҫав пулӑма халалласа Шупашкарта ирттернӗ планеркӑра каланӑ.

Ӑна шӑп та лӑп кӑнтӑрла ҫутмалла та Чӑваш Ен территорийӗнче ӑна 33 ҫухрӑм тӑршшӗ илсе каймалла. Олимп ҫулӑмне йӑтакансем хушшинче спортсменсем, тренерсем, общество ӗҫченӗсем, политиксем, «пӗр сӑмахпа каласан, хисеплӗ ҫынсем» тесе пӗтӗмлетет кун пирки «Советская Чувашия» хаҫат. Эстафетӑн Шупашкарти тапхӑрне Дмитрий Губерниев спорт телекомментаторӗн арӑмӗ пулнӑ Ольга Богословская ҫӑмӑл атлетка та хутшӑнмалла иккен.

Тӗп мероприятисем тӗп хуламӑрти чукун ҫул вокзалӗ патӗнче, Хӗрлӗ лапамра, тӗп стадионта иртмелле.

Театр ӗҫӗ пирки калаҫнӑ чух эпӗ, паллах, специалист пек хаклама пултараймастӑп — ун валли ман ятарлӑ пӗлӳ ҫук-ҫке. Анчах куракан евӗр хаклама ирӗк пур-тӑр. Ку вӑл Пукане театрӗн Сургут тӑрӑхӗнче иртнӗ гастролӗ пирки пӗлтерес умӗнхи хӑйне евӗр ум сӑмах вырӑнне тейӗпӗр ӗнтӗ. Тепӗр умсӑмах та пултӑр-ха эппин. Шел те, пукане театрне ятарласа хӑҫан кайнине те манма ӗлкӗрнӗ эпӗ. Анчах хӑш-пӗр уявра вӗсем вылянине курма май килет те унти артистсемпе режиссерсен пултарулӑхӗ пирки иккӗленӳ ҫук. Ӗҫе чунпа тунӑн туйӑнаҫҫӗ мана унта. Е юратса темеллеччӗ-ши?..

Ҫак кунсенче чӑваш пуканисен инҫе ҫӗрти гастролӗ вӗҫленнӗ. Сургут тӑрӑхӗнче артистсем 10 спектакль кӑтартнӑ. Унти ыркӑмӑллӑх фончӗ тата ачасен реабилитаци центрӗ пулӑшнипе сусӑр ачасем валли тӳлевсӗр спектакльсем лартса панӑ. Кашни спектакле Сургут хулипе вӑл тӑрӑхри куракансем ура ҫине тӑрса тӑвӑллӑн алӑ ҫупса йышӑннӑ. Вӑл енчи артистсем вара иртнӗ уйӑхӑн 11–16-мӗшӗсенче Шупашкарта гастрольпе пулнӑччӗ.

Сӑнсем (7)

Юрра-ҫемме чӑннипех юратакан, классикӑлла хайлавсене хаклама-йышӑнма пӗлекенсем валли кӑҫалхи ҫулла чӑннипех те паллӑ пулӑмпа асра юлӗ — ун чух орган концерчӗ иртрӗ. Патша инструменчӗ тесе хаклаканскере ахальлӗн лартасшӑн мар — Чӑваш патшалӑх филармонийӗнче паян каллех орган янӑрӗ.

Концертӑн пӗрремӗш пайӗнче ҫӗршыври паллӑ органист Рубин Абдуллин пулӗ. Концертӑн пӗрремӗш пайӗнче В. Букстехуден «Пассакалья», И.С. Бахӑн «Токката и фуга в дорийском ладу», «Токатта и фуга ре-минор», С. Губайдуллинан «Светлое и темное», Т. Альбинонин «Адажио» хайлавӗпе киленме май килӗ. Концертӑн иккӗмӗш пайӗнче барокко тапхӑрӗнчи кӗвӗ тӗнчине исле кӗрӗҫ. Орган тата симфони оркестрӗ пӗрле пулса И.С. Бахӑн «Страсти по Матфею» хайлавӗн сыпӑкӗсене итлеме май килӗ.

Улатӑр районӗнчи Кивӗ Эйпеҫсенчен ӗҫчен чӑвашсем урӑх нихӑш ялта та ҫук пуль. Кашни уйӑхра тенӗ пек вӗсем мӗнле те пулин ҫӗнӗ кӑсӑклӑ хыпарпа хыпарлаҫҫӗ. Чи лайӑххи вара — чылай ӗҫре вӗсем чӑваш йӑлине манманни. Ара, пур ӗҫе те тенӗ пекех ҫак ялти чӑвашсем нимелле тӑваҫҫӗ.

Кӑҫал вӗсем тепӗр сӑваплӑ ӗҫе пуҫӑннӑ — ялта «Хресчен картишӗ» этнографи музейне ӑсталама пуҫланӑ. Унашкалли Йӗпреҫ районӗнче пур, халь вара Улатӑр районӗнче те пулӗ. Пур ӗҫе вӗсем ҫитес ҫул вӗҫлесшӗн имӗш.

Тунтикун, чӳкӗн 25-мӗшӗнче, «Хресчен картишӗ» ҫурчӗн тӑррине витме пуҫӑннӑ иккен. Пурине вара унчченех хатӗрленӗ — нумай ҫул лартӑр тесе ятарлӑ шӗвекпе те витерсе тухнӑ. Нимелле ӗҫре ял тӑрӑхӗн администрацийӗнче вӑй хуракансем те тӑрӑшнӑ, культура тата сывлӑх ӗҫченӗсем те хутшӑннӑ.

«Хресчен картишӗ» пуян пуласса шантараҫҫӗ — ҫурта туса пӗтерсен ун валли экспонатсене килсерен пухса тухасшӑн. Хӑшӗ-пӗри пур та ӗнтӗ — музей тума йывӑҫ сухапуҫ, тимӗр акапуҫ килсе панӑ. Ҫавӑн пекех унта ал арманӗ, тӑрантас, пир тӗрмелли станок пулӗ.

Малалла...

Ҫак кунсенче республикӑра тӗрлӗ уяв каҫӗ ҫине-ҫинех иртнине пирӗн вулакансем те асӑрхарӗҫ-тӗр. Паян Наци вулавӑшӗнче чӑваш чӗлхе пӗлӗвне никӗслекенне Николай Ашмарина халалласа асӑну каҫӗ иртнӗ.

Мероприятие Наци вулавӑшӗ, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен чӗлхе пӗлӗвӗн тата словарсьен пайӗсем пӗрле пулса йӗркеленӗ. Уяв каҫне Ашмарин ҫак тӗнчерен кайнӑранпа 80 ҫул ҫитнине халалланӑ. Аса илтеретпӗр, паллӑ ученӑй Етӗрне хулинче 1870 ҫулти юпа уйӑхӗнче ҫуралнӑ, 63 ҫулта вилнӗ.

Хӑйӗн вӑрӑм мар ӗмӗрӗнче Ашмарин тюрколог тата чӑваш чӗлхе тӗпчевҫи, профессор тӗлӗнмелле нумай ӗҫ тума ӗлкӗрнӗ: чӑваш халӑх сӑмахлӑхне пухнӑ, тӑван халӑхӑмӑрӑн тӗнне тата ытти йӑли-йӗркине, чӑваш чӗлхин диалекчӗсене тата вырӑнти калаҫӑвӗсене тӗпченӗ. Ӑна тӗнчипе чапа кӑларнӑ ӗҫӗ вара — 17 томлӑ «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнеки».

Чӑваш Республикин халӑх артистки Валентина Музыкантова ӗнер хӑйӗн юбилейне паллӑ тунӑ.

Вӑл 1948 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Елчӗкре ҫуралнӑ. Ӳнерти ӗҫ-хӗлне вӑл Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗнче 1972 ҫулта пуҫӑннӑ. Асра юлмалла рольсем сахал мар пулнине палӑртаҫҫӗ унӑн пултарулӑхӗ пирки лайӑх пӗлекенсем. Тӗлӗнмелле сисӗмлӗ, чунтан вылякан, илӗртӳллӗ теҫҫӗ.

Юбилейпа саламлама республикӑн культура министрӗ Вадим Ефимов, республикӑри театр ӗҫченӗсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Геннадий Медведев, культура ӗҫченӗсен профсоюз председателӗ Светлана Демидова тата ыттисем пырса ҫитнӗ. Уяв каҫӗ аса илӳсемпе пуян пулнӑ. Валентина Музыкантова ертсе пынӑ радиокӑларӑмсен, правительство концерчӗсен сыпӑкӗсем те пулнӑ. Паллах, вӑл вылянӑ спектакльсенчи тата илемлӗ фильмсенчи сыпӑксене кӑтартнӑ.

Сӑнсем (45)

Шупашкарти 2-мӗш лицейра вӗренекен Владислав Скуратов телефонсенче чӑвашларан вырӑсла, вырӑсларах чӑвашла куҫарма май паракан приложени кирлине ӑнланса илнӗ. Тепӗр тесен, чӑваш чӗлхине шкулта кӑна вӗренекен ытти ача та кун пек куҫару ҫуккишӗн пӑшӑрханнӑ-тӑр-ха. Владислав вара хӑй шухӑшӗ пирки ашшӗпе сӑмах хускатнӑ, лешӗ хӑйӗн пӗлӗшӗпе — программистпа — палаштарнӑ.

Словаре хатӗрленӗ Александр Александрова программӑна ҫырма вӑхӑт самаях кирлӗ пулман иккен. Сӑмах базине йӗркелеме вара кӑткӑсрах тивнӗ. Пирӗн канашлура пуҫламӑш варианта тупнӑ хыҫҫӑн вӑл унӑн форматне ылмаштарнӑ, йӑнӑшсене тӳрлетнӗ.

Словаре приложенисен официаллӑ интернет-магазинӗнчен илме пулать-мӗн. Унта пурӗ 8 пин сӑмах кӗнӗ. Ҫитес вӑхӑтра, пирӗн пӗрлӗх тытса тӑракан сӑмахсарсен сайтӗнчи информаципе усӑ курса ҫӗнӗ верси кӑларма хатӗрленеҫҫӗ. Чи кирли — смартфонта Android текен информаци тытӑмӗ пулни.