Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫӗнӗ кӗнеке тухрӗ — Иван Тенюшевӑн «Пӑлхар-чӑваш паттӑрӗсем».
Сахал мар ӗҫленӗ Иван Яковлевич хӑй вӑхӑтӗнче — халӑх хушшинче 40 ҫул тӗрлӗ юмах-халап пухса ҫӳренӗ. Ку кӑларӑма шӑп та лӑп вӗсем кӗнӗ те ӗнтӗ. Пурте мар, ытларах енӗпе Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтне сӑнласа кӑтартакан юмах-халап.
Ӑслӑлӑх кӑларӑмӗсенче ку кӗнеке илемлӗхӗпе уйрӑлса тӑрать — кашни юмах, кашни халап ҫӑмӑллӑн вуланать. Унсӑр пуҫне Иван Яковлевич сахал мар юрӑпа, чылай сӑвӑпа усӑ курнӑ — вӗсем ӗлӗкхи пурнӑҫа туллин кӑтартма пулӑшаҫҫӗ, вуланӑ май чӑн та ҫав тапхӑра лекнӗн туллин сӑнласа параҫҫӗ. Кӗнекене П. Сергеев художник илемлетнӗ.
Туянас шутлисем ӑна «СУМ» лавккара илме пултараҫҫӗ.
«Ӗмӗтсен ҫӑлкуҫӗ» (2011) тата «Ӑраскал ҫӑлтӑрӗ» (2012) литература ӑмӑртӑвне ярса панӑ хайлавсене пухса кӗнеке кӑларасси пирки пӗлтӗрхи конкурсра мала тухнисене чысланӑ чухне пӗлтерсеччӗ.
Каланӑ сӑмаха пурнӑҫланӑ май хайлавсене пухма пуҫларӑмӑр. Пурӗ ҫӗре яхӑн хайлав пуҫтарӑнчӗ. Кӗнекен малтанлӑхи ячӗ (каярах, тен, улшӑнӗ) — «Ҫӑлтӑрлӑ ҫӑлкуҫ». Унта эпир унчченхи пекех вырӑн йышӑннӑ хайлавсене ҫеҫ мар, пичете юрӑхлисене пурне те кӗртрӗмӗр. Паллах, хӑшӗ-пӗрне юсама та, тен, тивӗ — ку ӗҫе майӗпен туса пырӑпӑр. Авторсем те хӑйсен ӗҫӗсене якатса парасса шанатпӑр (пире пӗлтерме ан манӑр!)
Яланхи пекех кӗнекене эпир ачасен ӳкерчӗкӗсемпе илемлетесшӗн — ун валли ятарласа ӳнер ӑмӑртӑвне пуҫаратпӑр (уйрӑм хыпарпа пӗлтерӗпӗр). Тивӗҫлӗ ӳкерчӗксем кӗнерере вырнаҫӗҫ.
Паян вара кӗнекене кӗртме палӑртнӑ хайлавсен йышне пӗлтеретпӗр:
«Хавал» обществӑлла пӗрлешӳ хатӗрленӗ «1000 те 1 сӑмах» кӗнеке сутлӑха тухнӑ. Шкул ҫулне ҫитмен тата кӗҫӗн классенче вӗренекен ачасем валли хатӗрленӗ илемлӗ кӗнеке чӑваш чӗлхине ҫӑмӑллӑн та кӑсӑкланса вӗренме пулӑшӗ. Кӑларакансем ӑна вӗренӳ кӗнеки пек мар, хушма пособи евӗр палӑртаҫҫӗ.
«1000 те 1 сӑмаха» Александр (Аспарух) Блинов хатӗрленӗ. Редакторсен шутӗнче Геннадий Дегтярёвпа Эдуард Фомин чӗлхеҫӗсем. Ӳкерчӗксене Юлия Лутошкина ӑсталанӑ.
Кӗнеке 1001 тиражпа тухнӑ. Ӑна лавккасенче сутма пуҫланӑ та ӗнтӗ. Тӗслӗхрен, «Ӑнӑҫу чӗлхи» ют чӗлхесен шкулӗнче ҫак кӗнекене 450 тенкӗпе сутаҫҫӗ. «СУМ» лавккара та вӑл пур — унти хакӗ 400 тенкӗ.
Кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче Елчӗк районӗнчи «Ҫӑлкуҫ» ача пахчинче (Аслӑ Пӑла Тимеш шкулӗ ҫумӗнче ӗҫлет) кӗнеке эрни уҫӑлчӗ. «Кӗнеке — лайӑх юлташ» утренник иртрӗ. Хӑнана, ачасем патне, Буратинӑпа Пӗлменскер пуканесем ҫитрӗҫ. Буратино ачасене тупмалли юмахсем пачӗ. Хӑнана, ачасем, кӗнеке ҫинчен ваттисен сӑмахӗсем, сӑвӑсем каласа пачӗҫ.
Буратино кӗнеке мӗнрен пулнине, ӑна кӑларма нумай ҫын кирлине каласа пачӗ. Ачасем тимлӗн итлерӗҫ.
Пӗлменскере телеграммӑсене салатса пама хаваспах килӗшрӗҫ. Буратино пӗтӗм ачасене вулавӑша хӑнана чӗнсе хӑварчӗ.
Кашни ҫулах пирӗн республикӑра Наци библиотеки ҫулталӑк кӗнекисене палӑртма конкурс ирттерет.
Акӑ, кӑҫалхи кӑрлачӑн 17-мӗшӗнчен 2011 ҫулта тухнӑ кӗнекесен конкурсӗ пуҫланчӗ. Вӑл ака уйӑхӗн 5-мӗшӗччен пырать. Унӑн тӗллевӗ — ҫынсене кӗнекепе туслаштарассине ӳстересси, вулани культурӑлӑхӑн чи кирлӗ пайӗ пулса тӑнине палӑртасси тата ытти те.
Конкурса хутшӑннӑ кӗнекесенчен чи нумай вуланаканнине тупса палӑртма ҫынсен сӗнӗвне шута илеҫҫӗ. Ҫапла вара «Чӑваш кӗнеки» — проза жанрӗпе ҫырнӑ чи лайӑх вуланакан кӗнеке, «Асамлӑ йӗрке» — поэзи жанрӗпе ҫырнӑ чи лайӑх вуланакан кӗнеке, «Детская Вселенная» — чи вуланакан ача-пӑча кӗнеки. Кӗнеке вулакансем «Чи лайӑх вулакан» номинацире хаклавӗсемпе палӑрӗҫ. «Литературный эксперт» номинацире вара кӗнеке вуласа тухнӑ хыҫҫӑн чи лайӑх рецензи ҫыракансене ятран палӑртӗҫ.
Комсомольски районӗн вулавӑшӗсенче ӗҫлекенсем ӑмӑртура ҫӗнтернӗ кӗнекесемпе куравсем йӗркелӗҫ, вулав конференцийӗсем, тавлашусем ирттерӗҫ. Ҫавӑн пекех ҫыракансемпе те тӗл пулӗҫ.
«Литературӑллӑ «Чӑваш Ен» конкурса хутшӑнакан кӗнекесем хушшинче ҫак тӑрӑх ентешӗн Г.
РФ вӗренӳ министерстви шкул ачисене вулама сӗнекен 100 кӗнеке йышне пӗлтернӗ. Шел те, вӗсем хушшинче чӑваш литератури валли вырӑн тупӑнман.
Вӗренӳ планне кӗмен хушма вулав кӗнекисен шутне, паллах, ытларах вырӑс литературине кӗртнӗ. Ҫав вӑхӑтрах унта ытти халӑх литератури те пур: Габдулла Тукай (юнӗпе вӑл чӑваш пулни пирки илтнех ӗнтӗ), Чингиз Айтматов, Муса Джалиль, Нодар Думбадзе, Максуд Ибрагимбеков тата ыттисем. Эпоссем те кӗнӗ: тӗрӗксен «Алпамышӗ», монголсен «Гэсэрӗ», грузинсен «Давид Сасунскийӗ», калмӑксен «Джангарӗ», карелсен «Калевали» тата ыттисем. Чӑвашсем валли вара темшӗн вырӑн тупӑнман. «Ирӗклӗ сӑмах» палӑртнӑ тӑрӑх, «Сказки народов России» (чӑв. Раҫҫей халӑхӗсен юмахӗсем) юмахсен пуххинче те чӑвашлисем ҫук иккен.
Мӗншӗн ҫук? Те эпир ытла вӑтанатпӑр хамӑр пирки пӗлтерме, те пирӗн культура министерстви хӑйӗн ӗҫне япӑх тӑвать. Тепер енчен ҫӗр кӗнеке вӑл нумаях мар, пирӗн халах хайлавӗсене те пӑхса тухнӑ пулӗ, анчах ыттисене пахарах шутланӑ пулин? Тепӗр енчен ҫак кӗнекесен йышӗ Раҫҫейри халӑхсен вырӑнӗ ӑҫта пулнине питӗ лайӑх кӑтартса парать.
Кӑрлачӑн 24-мӗшӗнче Чӑваш наци вулавӑшӗнче Лидия Филипповӑн «Ылханлӑ хура ҫӗмӗрт» кӗнекен хӑтлавӗ иртӗ, пуҫламӑшӗ 15 сехетре.
Лидия Филипповӑн ҫӗнӗ кӗнеки — хальхи ҫамрӑксем ҫинчен. Мӗнлерех вӗсем? Ура ҫинче ҫирӗп тӑма хӑнӑхнӑскерсем, аслисен сӑмахне хӑлхана чикме юратманскерсем. Ҫав вӑхӑтрах йӑнӑш ҫине йӑнӑш туса инкек-синкек час-часах кураҫҫӗ вӗсем. Чылай чухне ултавпа сутӑнчӑклӑх та вӗсемпе юнашар ҫӳрет.
Пӗр пинлӗ тиражпа Чӑваш кӗнеке издательствинче тухнӑ кӗнекере шӑп та лӑп ҫавӑн пек лару-тӑрусене ҫутатса панӑ та ӗнтӗ. Хальхи чӑваш литературипе кӑсӑкланатӑр пулсан — хӑтлава пыма чӗнетпӗр!
Пирӗн электронлӑ вулавӑшра паян «Ӗмӗр сакки сарлака» нумай томлӑ романӑн иккӗмӗш кӗнеки вырнаҫрӗ. Ӑна эпир 1989 ҫулта тухнӑ кӑларӑмран илтӗмӗр. Енчен те хальччен сирӗн ку хайлавпа паллашма майсем пулман пулсан — электронлӑ вулавӑшран илсе вулама пултаратӑр. Сӑмах май, пирӗн вулавӑшри романсен шучӗ ӑна шутласан 14 ҫитрӗ!
«Ӗмӗр сакки сарлака» роман пурӗ 6 кӗнекерен тӑрать. Пӗрремӗш кӗнекине Никифр Мранька 1959 ҫулта кӑларнӑ. Иккӗмӗшӗ, паян пирӗн электрнлӑ вулавӑшра вырӑн тупнӑскер, 1960 ҫулта кун ҫути курнӑ. Тепӗр ҫултан, 1961-мӗшӗнче, романӑн виҫҫӗмӗш кӗнеки пичетленсе тухнӑ. Тӑваттӑмӗш кӗнеке вулакансем патне тепӗр 10 ҫултан ҫеҫ, 1971 ҫулта ҫитнӗ. Пиллӗкмӗш кӗнеке те хӑвӑрт ҫитмест — 1980 ҫулта пичетленсе тухать. Улттӑмӗш кӗнекене вара автор ҫырса ҫитереймест, вӑхӑтсӑр ҫӗре кӗрет. Ҫавах автор ҫырнӑ пая вулакан патне ҫитернӗ — вӗҫленмен хайлава «Тӑван Атӑл» журналта пичетлерӗ.
Ҫывӑх вӑхӑтра романӑн ытти кӗнекисене те вырнаҫтарма тӑрӑшӑпӑр — халӑх килӗштерсе вуланӑ хайлав электронлӑ вулавӑшра пулмаллах ӗнтӗ!
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫывӑх вӑхӑтра «Пӑлхар-чӑваш паттӑрӗсем» кӗнеке пичетленсе тухмалла. Ӑна Иван Яковлевич Тенюшев ҫыравҫӑ 90 ҫул (1923) тултарнӑ май кӑлараҫҫӗ.
«Пӑлхар-чӑваш паттӑрӗсем» кӗнекене чӑваш халӑхӗн халапӗсем кӗнӗ. Хайлавсен йышӗ Атӑлҫи Пӑлхар вӑхӑтӗнче Шупашкара епле никӗслени ҫинчен каласа панипе пуҫланать. Халапсенче паттӑрсен шутӗнче улӑпсем ҫеҫ мар, ахаль халӑх та хӑйсен ӗҫӗпе паттӑррӑн курӑнать.
Тенюшев Иван Яковлевич 1923 ҫулхи кӑрлачӑн 19-мӗшӗнче Патӑрьел районӗнчи Алманчӑ ялӗнче ҫуралнӑ.
Йӗпреҫ район хаҫчӗн, ҫӑвӑн пекех «Вучах», «Ҫамрӑк коммунист» хаҫатсен редакторӗ пулса ӗҫленӗ. «Коммунизм ялавӗ» хаҫатӑн пай пуҫлӑхӗ вырӑнӗнче те, Чӑваш кӗнеке издательствин редакторӗ вырӑнӗнче те тӑрӑшнӑ.
Литература ӗҫне 1958 ҫулта кӳленнӗ — калавсем, илемлӗ очерксем, роман ҫырма пуҫланӑ. Вырӑс ҫыравҫисен кӗнекисене куҫарнипе те паллӑ вӑл — Л.
Тӗнче тетелӗнчи «СУМ» лавккара М.И. Скворцов тин кӑна хатӗрлесе кӑларнӑ вырӑсла-чӑвашла словарь сутӑнма пуҫларӗ — икӗ томлӑ кӗнеке 850 тенкӗ тӑрать.
Ҫак ҫӗнӗ пысӑк калӑпӑшлӑ словаре пурӗ 32 500 сӑмаха яхӑн кӗнӗ. Усӑ курма меллӗ пултӑр тесе ӑна икӗ кӗнекен кӑларнӑ — пӗрремӗш тома А–О саспаллиллӗ сӑмахсем кӗнӗ, иккӗмӗшне — П–Я саспалиллисем. Пурӗ 1 300 страница яхӑн (638+655).
Хӑш-пӗр сӑмахсене, уйрӑмах терминсене, ӑнлантарса та панӑ. Хушма пайра эсир вырӑс чӗлхинчен йышӑннӑ ятсене, географи ячӗсене тата кӗскетнӗ сӑмахмайлашӑвӗсене тупма пултаратӑр.
-1.7 °C