Шкул ҫинчи асӑну хӑми

Вунӑ ҫула яхӑн тӑсӑлнӑ Афган вӑрҫине пирӗн республикӑра ҫуралса ӳснӗ 5 692 ҫын хутшӑннӑ, 176-шӗ аманнӑ, 117-шӗ вилнӗ, 4-шӗ хыпарсӑр ҫухалнӑ. Хӗрлӗ Чутай районӗнчен Афганистан тата Чечен вӑрҫине 100 ытла ҫамрӑк каччӑ хутшӑннӑ. Вӗсенчен тӑваттӑшӗ паттӑррӑн ҫапӑҫса пуҫӗсене хунӑ: Геннадий Ивановпа Юрий Макаров Афган вӑрҫинче, Валериан Быковпа Сергей Эзенкин Чечен вӑрҫинче. Ҫак районти Штанашри вӑтам шкултан 1981-мӗш шкулта вӗренсе тухнӑ Григорий Петрович Антонов (вӑл Ҫӗмӗрле районӗнчи Полярная Звезда поселокра ҫуралнӑ) та Афган вӑрҫине хутшӑнса пуҫне хунӑ, ӑна вилнӗ хыҫҫӑн Хӗрлӗ Ҫӑлтӑр орденӗпе чысланӑ, Штанашри шкул ҫурчӗ ҫинче ӑна асӑнса ятарлӑ паллӑ вырнаҫтарнӑ. Ӑна тата ытти интернационалистсене асӑнса 5-мӗшсем ятарлӑ стена хаҫачӗ кӑларнӑ, шкулта класс сехечӗсем, спорт ӑмӑртӑвӗсем иртнӗ.

Районта кӑҫалхипе 9-мӗш хут Афганистанра тата ҫӗршывӑн ытти регионӗсенчи юнлӑ хирӗҫтӑрусенче куҫ хупнисем ячӗпе патриотизмла юрӑсен «Пусть живые запомнят и пусть поколения помнят» (чӑв.

Малалла...

Кира Езех

Керлингпа кӑсӑкланакансем Раҫҫей хӗрӗсен командин йышӗнче илемлӗ те хура сӑнлӑ мулаткӑна сӑнанах пулӗ. Мускав пикине Нкеирука Езех тесе чӗнеҫҫӗ, тӑванӗсемпе юлташӗсемшӗн — Кира. Вӑл чӑваш хӗрӗпе негр каччин юратӑвӗн ҫимӗҫӗ.

Унӑн амӑшӗ — Чӑваш Енрен, Етӗрне районӗнчи Тури Ачакран. 30 ҫул каялла вӑл Мускаври пӗр техникумра вӗреннӗ чухне М.Ломоносов ячӗллӗ университетра пӗлӳ илекен Нигери ҫыннипе паллашать, каярах вӗсен хӗр ҫуралать. Ӑна Нкеирука ят параҫҫӗ, хамӑрла вӑл Шанӑҫпи тенине пӗлтерет. Анчах ачи ҫулталӑк ҫурӑра чухне ашшӗ тӑван ҫӗршывне тухса каять, ҫавӑнтанпа вӗсен ҫыхӑну татӑлать.

Кира Езех — спортӑн тӗнче класлӑ мастерӗ, Олимп резервӗсен ятарлӑ «Москвич» спорт шкулӗнче О.Андрианова тренер патӗнче ӑсталӑхне туптать. Вӑл — ҫӗршыв чемпионки, Европа чемпионки (2006, 2012), Пӗтӗм тӗнче Универсиадин призерӗ (2007, 2009). Олимп вӑййисене виҫӗ хут хутшӑннӑскер кӑҫал Сочири Олимпиадӑна парӑнтарасшӑн. Каласа хӑварас пулать — ку енӗпе ушкӑнӑн хальлӗхе ӗҫ ҫыпҫӑнсах пымасть-ха, темиҫе вӑййа вӗсем выляса ячӗҫ.

Шупашкар хула администрацийӗнче вӗрену заведенийӗсенче воспитани енӗпе ӗҫлекен ҫумсемпе канашлу иртнӗ. Унта аслӑ шкулсенче тата професси пӗлӗвӗ паракан техникум-колледжсенче воспитани енӗпе вӑйлӑрах ӗҫлемелле тесе йышӑннӑ.

Ларура Шупашкарта вӗренӳ проекчӗсене тӑвас ӗҫе те сӳтсе явнӑ. Унта палӑртнӑ тарӑх, 1-мӗш курса килекен студентӑн вӗренӳ заведенийӗпе, студентсен канашӗпе, студентсен ытти хӑйтытӑмлӑхӗпе паллашмалла. Ҫавӑн пекех «Проект шкулӗ» проекта пурнӑҫа кӗртме сӗннӗ. Унпа килӗшӳллӗн студентсене проектсем хатӗрлеме, вӗсене хӑтлама, хӳтӗлеме вӗрентӗҫ. Пӗр сӑмахпа, грант конкурсӗсене тӑртамашкӑн хатӗрлӗҫ.

Чӑваш Енри ташӑ ушкӑнӗсене Пӗтӗм тӗнчери XI ташӑ Олимпиадине хутшанма чӗнеҫҫӗ. Мероприяти Мускавра ака уйӑхӗн 20-мӗшӗнче пуҫланать, ҫу уйӑхӗн 11-мӗшӗнче вӗҫленет. Йӗркелӳҫисем — Пӗтӗм Раҫҫейри ташӑ организацийӗ тата Раҫҫей UNESCO ташӑ канашӗ.

Олипиадӑпа килӗшӳллӗн Европа чемпионачӗ тата Тӗнче кубокӗ, Раҫҫей чемпионачӗпе кубокӗ, тӗрлӗ фестиваль-кункурс, «Ҫӗнтерӳ вальсӗ — 2014» бал ташшин XIX ЦСКА кубокӗ уҫӑлӗ.

Ташӑ марафонне нихҫан пулман чухлӗ ҫын килессе кӗтеҫҫӗ: 45 ҫӗршывран 25 пин ҫын. Йӗркелӳҫӗсем кӑмӑл пуррисене хутшанма чӗнеҫҫӗ. Палӑртмалла: пӗлтӗрхи ташӑ Олимпиадинче Чӑваш Ен Раҫҫей субъекчӗсен йышӗнче 41-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Хутшӑнас текенсен Олипиадӑн официаллӑ сайтӗнче регистрациленмелле. Вӑл ака уйӑхӗн 20-мӗшӗччен ҫеҫ ӗҫлӗ. Олимпиада пирки www.ortodance.ru сайтра тӗплӗнрех пӗлме пулать.

Сильвия Петрова, талисман авторӗ

Хӗллехи XXII Олимп вӑййисен талисманне — мулкача — ӳкерекен Сильвия Петрова нумай пулмасть Сочирен таврӑннӑ — вӑл унта вӑйӑ уҫӑлнине халалланӑ уява хутшӑннӑ. Хальхи вӑхӑтра И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн журналистика факультетӗнче пӗлӳ пухакан хӗр ҫулҫурев пирки «Ҫамрӑксен хаҫатне» каласа панӑ.

Сильвия Петровӑна олимп вӑййине уҫнӑ уяв кӑмӑлне кайнӑ, унашкал илемлӗ уява нихӑҫан та курманни пирки пӗлтернӗ. Хӑйне вӑл юмах тӗнчине лекнӗн туйнӑ, чылай япаларан тӗлӗннӗ. Сцена ҫине хӑй ӳкернӗ мулкач йӗлтӗрпе тухсан Сильвия чунран савӑннӑ. Унӑн талисманӗ тӗнче историне кӗрсе юлнӑшӑн вӑл питӗ хӗпӗртет иккен.

Сӑмах май хаҫат Ҫӗнӗ ҫул умӗн Сильвия Чӑваш патшалӑх университечӗн чӳречисем ҫине Олимп вӑййисен талисманӗсене ӳкерни пирки те каласа парать.

Нарӑсӑн 14-мӗшӗнче Шупашкарта йӑлана кӗнӗ Ҫамрӑксен балӗ иртнӗ. 75 мӑшӑртан 20-шӗ ҫак кун «пӗрлешме» шухӑшланӑ. Бал Хусанкай ячӗллӗ культура керменӗнче иртнӗ. Мероприятие хула администрацийӗн ҫамрӑксен тата общество аталанӑвӗн пай пуҫлӑхӗ Эльдар Черкесов уҫнӑ. Вӑл пухӑннисене уяв ячӗпе саламланӑ, стипенди панине ӗнентерекен свидетельство панӑ.

Бала 150 ҫамрӑк пынӑ. Мӑшӑрсем ӑсталӑх класӗсене хутшӑннӑ, хӑмпӑсенчен чечек ҫыххи тума вӗреннӗ. Ӑста ӳнерҫӗсем вара бала хутшӑнакансен портречӗсене, шаржсене ӳкернӗ.

Ҫак кун «Ҫамрӑксен ЗАГСӗ» лапам чи илӗртӳлли пулнӑ. 20 ытла мӑшӑр «пӗрлешнӗ». Пӗтӗмпех чӑн-чӑн пулнӑ тейӗн. Малтан мӑшӑрсем ыйту ҫырнӑ, унан пӗр-пӗрне юратнине, ӗненнине каланӑ. Кун хыҫҫӑн вӗсене ҫемье ҫавӑрнине ӗнентерекен свидетельство панӑ.

Нарӑсӑн 13-мӗшӗнче «Контактра» халӑх тетелӗнче «Юрлакан ҫӗршыв» проектӑн иккӗмӗш кӑларӑмӗ тухнӑ. Авторӗ — Чуллӑ Ҫыр хулинче ҫуралнӑ Руслан Киселев. Вӑл — фотограф, фотокорреспондент.

«Юрлакан ҫӗршыв» проектӑн иккӗмӗш кӑларӑмӗн геройӗ Чӑваш Ен пулса тӑнӑ. Пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗнче Руслан Шупашкара килнӗ, хулара пурӑнакан чи хастар ҫынсене икӗ кун ӳкернӗ. Проект авторӗ ентешӗмӗрсене «Когда мои друзья со мной» (чӑв. Тусӑмсемпе пӗрле чух) савӑнӑҫлӑ юрра шӑрантарма сӗннӗ.

— Чӑннипе, тӗрлӗ халӑха танлаштарма ҫӑмӑл мар, — тенӗ Руслан. — Хулари кашни халӑха манпа юнашар пулнӑ ушкӑн тӑрӑх сӑнатӑп. Проекта пӗччен нихӑҫан та ӳкерместӗп. Ҫын патне камерӑпа тата штативпа пырсан, юрлама ыйтсан вӑл хутшӑнасшӑн мар. Эсӗ ушкӑнпа пӗрле пулсан ҫак ӗҫе пурнӑҫлама ҫӑмӑлрах, ҫынсем те шикленмеҫҫӗ. Анчах яланах мар. Кашнин хӑйӗн пӑтӑрмахӗ, ыйтӑвӗ. Ҫын кӑмӑлӗнчен те нумай килет. Шупашкарта мана Валерий Яичников, Павел Архипов, Елена Загорская пулӑшрӗҫ.

Руслан Киселев Шупашкарта 2007 ҫулта пӗрремӗш хут пулнӑ. Вӑл ун чухне кунта теплоходпа ҫулҫӳревре пулнӑ. Руслан ултӑ ҫултан кунта проект ӳкерме таврӑннӑ.

Малалла...

Нарӑсӑн 15-мӗшӗнче Йӗпреҫри «Патвар» вӑй-хал культурин тата сывлӑха ҫирӗплетмелли комплексра СССР спорт мастерне Орест Маркиянова халалласа ирӗклӗ кӗрешӳ енӗпе республика турнирӗ иртнӗ. Ӑмӑртӑва Чӑваш Республикинчи 209 спортсмен хутшӑннӑ.

Ҫак кун спортсменсене Йӗпреҫ район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Николай Чугаров, Кӗлӗмкасси ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Андрей Егоров, «Патвар» физкультура комплексӗн директорӗ Алексей Кузьмин, И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн физкультурӑпа спорт кафедрин доценчӗ Андрей Орлов, СССР спорт мастерӗ, тӗнче категориллӗ судья, ирӗклӗ кӗрешӳ енӗпе ЧР тава тивӗҫлӗ тренерӗ Юрий Алексеев саламланӑ, кӗрешӳҫӗсене ӑнӑҫу суннӑ. Орест Маркиянов пирки чылай ӑшӑ сӑмах янӑранӑ. Вӑл Кӗлӗмкассинче ҫуралнӑ. Орест Александрович — спортсмен, педагог, профессор, педагогика ӑслӑлӑхӗсен докторӗ. Унӑн пултарулӑхӗ пирки нумай калама пулать. Вӑл — чӑваш кӗрешӳҫисен йышӗнче пӗрремӗш СССР спорт ӑсти, РСФСР чемпионӗ, Чӑваш Енре ирӗклӗ кӗрешӳ шкулне йӗркелекенӗ, 100 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗсен авторӗ…

Ӑмӑрту харӑсах икӗ кавир ҫинче 11 виҫе категорийӗнче иртнӗ.

Малалла...

Нарӑс уйӑхӗн вӗҫӗнче Чӑваш наци вулавӑшӗнче Геннадий Айхине халалланӑ кунсем иртӗҫ. Ку йӑлана кӗнӗ ӗнтӗ. Уявра чӑваш халӑх поэчӗ Геннадий Айхи ҫуралнӑранпа 80 ҫул ситнине халалланӑ тӗрлӗ мероприяти иртӗ. Всенчен пӗри — «Геннадий Айхин литература картти» курав. Ӑна «Айгиниана» пуххин (унта паллӑ ентешӗмӗрӗн пултарулӑхӗпе ҫыхӑннӑ документсене пухнӑ) материалӗсем тӑрӑх хатӗрленӗ.

Курав яланхи пек иртмӗ. Хальхинче кӗнекесем, ӳкерчӗксем, сӑнсем пулӑшнипе поэтӑн литература карттине «ӳкерме» палӑртнӑ. «Тӑван кӗтес туртӑмӗ», «Европа + Айхи», «Урӑх ҫыран хӗррисем» — ҫак пайсем карттӑн йӗрӗсене палӑртӗҫ. Чӑваш Ен тата Франци, Польша тата Испани, Скандинави ҫӗршывӗсем тата Кӑнтӑр Америка, АПШ тата Япони, Болгари, Израиль тата ыттисем литература карттин географине кӑтартаҫҫӗ. «Чикӗсӗр поэзи» экспозицие поэт тата унӑн пултарулӑхӗ ҫинчен ҫырнӑ тӗпчев материалӗсем кӗнӗ. Вӗсем ҫӗршыв чиккисене пӗрлештерӗҫ.

Карттӑн пӗлтерӗшлӗ пайӗ — чӗлхе. Геннадий Айхин хайлавӗсене тӗнчери халӑхсен 52 чӗлхипе куҫарнӑ, унӑн кӗнекисене 36 ҫӗршывра кӑларнӑ. Хӑй поэт 20 ытла ҫӗршывра пулса курнӑ.

Малалла...

Ялта пуранакансем ҫеҫ мар, хулара тӗпленнисем те йытӑ усрама кӑмӑллаҫҫӗ. Анчах тӑватӑ ураллӑ тус ыттисене сиен кӳме пултарассине манмалла мар.

Акӑ иртнӗ эрнере Шупашкарта пурӑнакан тӑватӑ ҫын килте йытӑ тата ытти чӗрчуна усранӑ чухне пӑхӑнмалли йӗркене пӑснӑшӑн административлӑ явап тыттарнӑ. Шупашкар хулин Мускав районӗн официаллӑ сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак районта йытӑ тытакан тӑватӑ ҫын тӗлӗшпе протокол ҫырнӑ. Пӗтӗмпе вӗсен 2000 тенкӗ штраф тӳлемелле.

Йытӑ ытти ҫынсемшӗн хӑрушлӑх кӑларса тӑратни паллӑ ӗнтӗ. Пӗрре пӑхсан — тӑватӑ ураллӑ тус ҫыртмасть пек туйӑнать. Анчах кирек мӗнле йытӑ та ҫын сывлӑхне е пурлӑхне сиен кӳме пултарнине манмалла мар. Шел те, Шупашкар урамӗсенче йытта сӑмсалӑхсӑр, сӑнчӑрсӑр илсе тухнине халӗ те курма пулать.