Шӑрттан — чӑваш ҫимӗҫӗ

Патӑрьел районӗнчи Кивӗ Ахпӳртри тӗп пӗлӳ паракан шкулта иртекен чӑваш чӗлхи эрнин иккӗмӗш кунӗнчи мероприяти — вулав конференцийӗ.

Чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекен М.И. Табакова, ял библиотекарӗ А.И.Капитонова ертсе пынипе 5–7 класра вӗренекенсем Александр Мефодьевӑн «Эх, тӗррӗмӗр, эрешӗмӗр», «Хуплу, шӑрттан, пӳремеч», Геннадий Волковӑн «Виҫӗ юрӑ» хайлавӗсене сӳтсе явнӑ.

Мероприятие хатӗрленсе Антонина Исааковна «Савӑк кӗвӗ чунӑмра» ятлӑ кӗнекесен куравӗ йӗркеленӗ.

Марина Ильинична чӑваш ҫӗршывӗ ҫӗр пин сӑмах, ҫӗр пин юрӑ, ҫӗр пин тӗрӗ ҫӗр-шывӗ пулнине тӗслӗхсемпе ҫирӗплетсе панӑ.

Вулавӑшра «Авалхи... Ӗнерхи... Паянхи...» тӗрӗ-эреш куравӗ те иртнӗ.

Вӗренекенсем вуланӑ хайлавсем тӑрӑх тухса калаҫнӑ. Кашниех хӑйӗн шухӑшне палӑртма пултарнӑ. Тӗрлемелли ҫиппе унччен йӗтӗн вӑрринчен туни, ӑна тӳни, тӗртни ҫинчен пуҫласа пӗлнӗ конференцие пуҫтарӑннӑ ачасенчен хӑшӗсем. Чӑваш апат-ҫимӗҫӗ пирки каласа панине те вӗренекенсем тимлӗн итленӗ.

Чӑваш халӑхӗн виҫӗ юрӑ («Уй варринче лаштра юман», «Вӗҫ, вӗҫ, куккук», «Алран кайми аки-сухи») пулнине вара чылайӑшӗ пӗрремӗш хут илтнӗ.

Малалла...

Чӗмпӗрти «Наци ялӗнче» чӑваш картишӗ те пулӗ

Чӗмпӗрти «Наци ялне» 2016 ҫулта туса пӗтерме палӑртаҫҫӗ. Кун пирки Чӗмпӗр облаҫӗн кӗпӗрнаттӑрӗн нацисем хушшинчи ыйтӑвӗсемпе ӗҫлекен канашӗн президиумӗн ларӑвӗнче Сергей Морозов кӗпӗрнаттӑр каланӑ.

Хальхи вӑхӑтра «Наци ялӗн» проектпа смета документацине хатӗрлесси вӗҫленсе пырать иккен. 2016 ҫул тӗлне культурӑпа наци комплексӗ уҫӑлмалла.

«Наци ялӗн» никӗсне пӗлтӗр янӑ. Вӑл Чӗмпӗрти Ҫамрӑксен урамӗнче пулмалла. Унта чӑваш картишӗ те пулмалла. Чӑвашсемсӗр пуҫне вырӑс, азербайджан, осетин, тутар, еврей, ингуш, эрмен тата тухӑҫри халӑхсен картишӗсем вырӑн тупмалла. Вӗсене уҫӑ пӗлӗт айӗнче вырнаҫтарӗҫ. Чӑваш картишӗнче 8 вырӑнлӑх хӑна ҫурчӗ, кафе, ампартан тата лаша витинчен тӑракан музей ҫурчӗ, мунча, ҫуллахи уявсене ирттермелли вырӑн пулмалла.

Сӑнавлӑ пушар лабораторийӗн ертӳҫи пулнӑ ҫын тӗлӗшпе сӗтев илнӗ тата ӗҫ вырӑнӗпе усӑ курнӑ тесе тӑватӑ ӗҫ пуҫарнӑ. 2012–2014-мӗш ҫулсенче хайхи этем икӗ фирмӑна пушара хирӗҫле пулӑшу кӳнӗ тата тӗрӗслени ҫинчен акт тыттарнӑ. Анчах ӗҫшӗн лабораторине пӗр пус та килмен пулать. Унтан та ытларах — пуҫлӑх ӗҫе тӑсса ярассипе е ӗҫе анчар пурнӑҫлассипе хӑратса ҫав фирмӑсенчен 84 пин тенкӗ сӗтев тата 12 кӗленче шурӑ эрех илнӗ имӗш.

Общество организацийӗсенчен пӗринчен те хайхи ҫын 154 пин тенкӗ сӗтев илнӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ӗҫ вырӑнӗпе усӑ курнӑ тепӗр факт вара хӑйӗн Кӳкеҫре вырнаҫнӑ керменне тума вӑл хӑйӗн патӗнче ӗҫлекен виҫӗ ҫынна явӑҫтарнӑ. Лешсем пуҫлӑх ҫуртне ӗҫ вӑхӑтӗнче хӑпартнӑ-мӗн.

Чӑваш Енӗн Сывлӑх сыхлав министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, пурӑнмалли чи пӗчӗк виҫе кӑҫалхи пӗрремӗш кварталта 6 472 тенкӗпе танлашнӑ. Ун пек йышӑнӑва ӗнер республикӑн правительствин ларӑвӗнче йышӑннӑ. Пӗлтӗрхи тӑваттӑмӗш кварталти виҫепе танлаштарсан унӑн шайӗ 7 процент ӳснине пӗлтерет. Укҫапа илсен 423 тенкӗ хӑпарнине пӗлтерет.

Пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк укҫа виҫи ӳсни тӗрлӗ тавар, ҫав шутра апат-ҫимӗҫ хакӗ, тӳлевсемпе пулӑшусем хӑпарнипе ҫыхӑннӑ.

Социаллӑ демографи ушкӑнӗсемпе илсен, вӑй питтисене пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк ӗҫ укҫи 6 866 тенкӗпе танлашнӑ, пенсионерсен — 5 291 тенкӗпе, ачасен — 6 509 тенкӗпе.

Норильскри Культура центрӗнче Наци культурисен «Ен — пирӗн пӗрлехи кил» ятпа X фестивалӗ иртнӗ. Унта хулари вунӑ ытла обществӑпа культура организацийӗ пухӑннӑ. Унта чӑвашсем те хутшӑннӑ. Сӑмахран, Таймыр тӗп хулинчи дисапорӑсем те пырса ҫитнӗ.

Хулари чӑвашсен диаспорин пайташӗ Тамара Яковлева, ав, Норильскра 30 ҫул пурӑнать. Ҫак вӑхӑтра вӑл яланах диаспорӗ пайташӗ пулнӑ. Вӑл халӑх туслӑхне халалланӑ мӗнпур мероприятие хутшӑннине пӗлтерет. Нумаях пулмасть индустри институтӗнче пулнӑ, каярах — пуянлатакан хапрӑкра. Фестивальсене яланах кӑмӑлтан хатӗрленеҫҫӗ-мӗн.

Кирек епле уяври пекех наци апат-ҫимӗҫӗн куравӗ иртнӗ, концерт та пулнӑ.

Упамса старости Федор Белков

Патӑрьел районӗнчи Турхан ял тӑрӑхӗ Упамса ял тӑрӑхӗн старостине Федор Белкова пысӑка хурса хаклать. Вӑл кӑна мар, республикӑра та вӑл палӑрнӑ теме юрать. 2013-мӗш ҫул ӗҫ кӑтартӑвӗпе иртнӗ конкурсра ӑна «Ялти чи лайӑх староста» номинацире палӑртнӑ. Сӑмах май, вӑл вырӑнти ял тӑрӑхӗн Депутатсен пухӑвӗн депутачӗ те.

Ял старости пулма ӑна ҫынсем 2007 ҫулта шаннӑ. Хастар ялта виҫӗ уйӑхра пӗр хутран кая мар пухусем ирттерет иккен. Унта вырӑнти ыйтусене сӳтсе яваҫҫӗ. Ял ҫыннисене йӗркелесе пынипе хӑш-пӗр ыйтӑва хӑйсен вӑйӗпех татма тивет, тепӗр чух вырӑнти ял тӑрӑхне те явӑҫтарма тивет. Сӑмахран, тавралӑха тирпей-илем кӗртмелле-и, йывӑҫ-тӗм лартмалла-и, ҫулла пушар хуралне йӗркелемелле-и, пӗвесене йӗркене кӗрмтелле-и — староста пӗр ӗҫрен те юлмасть.

Ял кунне йӗркелесси те Упамсара 1986 ҫултах ырӑ йӑлана кӗнӗ. Ҫӗнӗ ҫул умӗн яла капӑрлатассипе йӗркелекен районти конкурса та упамсасем хастар хутшӑнаҫҫӗ. Федор Александровичӑн килӗ пӗлтӗр те, кӑҫал та вӑл конкурсра чи лайӑххи шутне кӗнӗ.

Нумаях пулмасть Тутарстанри Аксури тӗп вулавӑшра чӑваш ҫемйисем пуҫтарӑнчӗҫ. Кунашкал тӗлпулу пуҫласа пулчӗ тесе пӗлтерет Тутарстанра чӑвашла тухса тӑракан «Сувар» хаҫат.

Мероприятие ача-пӑча вулавӑшӗн заведующийӗ Валентина Давыдова йӗркеленӗ. Тӗллевне вара тӗрлӗ ҫынна паллаштарса тӑван чӗлхепе калаҫса хутшӑнтарасси тесе палӑртнӑ.

Тӗлпулӑва тӑватӑ ҫемье килнӗ — Кивӗ Саврӑшран, Саврӑшпуҫӗнчен, Аслӑ Сӗнчелӗнчен тата Кивӗ Ӳселӗнчен. Мельниковсем, Максимовсем, Калуковсем тата Артамоновсем тӑван чӗлхене, йӑх-несӗлӗсене, вырӑнти ҫыравҫӑсене, юрра-кӗвве еплерех тарӑн пӗлнине кӑтартса панӑ.

Ҫӑлпуҫсем йывӑҫ лартаҫҫӗ

Тӑвай районӗнчи Ҫӑлпуҫ ялӗнче пурӑнакансем Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунисене асӑнса лартнӑ палӑка чӗртсе тӑратма шут тытнӑ. Ҫак тӗллевпе вӗсем хӑйсен укҫипе тата район администрацийӗ пулӑшнипе республикӑри питомниксенчен пӗринче улмуҫҫи хунавӗ туяннӑ. «Йывӑҫ ларт тата ӑна упра» акцие ирттернӗ май пӗр кунхине ял ҫыннисем пӗр шухӑшлӑн пулса йывӑҫ лартма тухнӑ. Улмуҫҫи кӑна мар, парк йӗри-тавра ҫӑлпуҫсем чӑрӑш, хыр тата ҫӑка хунавӗ лартса тухнӑ.

Ӗҫе тытӑннӑ-тытӑннах ҫынсем ялти ҫӳп-ҫапа та йӑлари хытӑ каяша пухакан ятарлӑ вырӑна турттарса кайма шут тытнӑ. Техника енчен Юрий Ларионов ял ҫынни хӑй тракторӗпе пулӑшнӑ.

Ӗҫ-пуҫа ял старости Анатолий Иванов йӗркеленӗ. Йывӑҫ лартма тата тавралӑха илем кӳме Людмила Щадрина, Людмила Васильева, Надежда Сидорова, Сергей Алексеев, Валентина Матвеева, Александр Никонов, ҫавӑн пекех Сидоровсен тата Михайловсен ҫемйисем хастар хутшӑннӑ.

Ларура / Н. Плотников тунӑ сӑн

Паян, акан 24-мӗшӗнче, ЧР наци вулавӑшӗнче ЧНК ҫумӗнчи Ваттисен канашӗн черетлӗ ларӑвӗ иртрӗ.

Ларӑва Ваттисен Канашӗн ертӳҫи Виталий Петрович Станьял ертсе пычӗ. Чи малтанах вӗренӳ тытӑмӗнчи йывӑрлӑхсене ҫӗклерӗ. Хӑй хатӗрленӗ 8-мӗш класра чӑваш литературине вӗренмелли кӗнекене рецензентсем тиркесе тӑкнине сивлерӗ. Ҫак кӗнекенех 2003 ҫулта кӑларнӑ пулнӑ, ун чухне те рецензенчӗсем ҫавсемех пулнӑ имӗш. Анчах та малтан ырланӑ пулсан, хальхинче пичете тивӗҫлӗ мар тесе хак панӑ пулать — рецензентсене «ҫӗршыв» тата ытти сӑмахсене хальхи орфографи ыйтнӑ пек ҫырманни килӗшмен имӗш. Виталий Петрович каланӑ тӑрӑх ку пӗтӗмпех Юрий Виноградов хистенипе пулса тухнӑ. Ку ыйту хыҫҫӑн ача пахчисем тавра та, тӗн урокӗсене валли чӑваш литературин сехечӗсене илни пирки те, тӑван ен культури урокӗсене чакарни пирки те, вӗренӳ министерстви чӑваш чӗлхине вӗрентекенсене ачасен пӗлӗвне паллӑ лартса хаклама пӑрахма сӗннине те, чӑваш чӗлхипе экзаменсене пӗтерни пирки те калаҫрӗҫ. Ҫак пӗтӗм ыйтура — шкулсенче ачасене тӑван чӗлхерен сивӗтме, пӑрма тӑрӑшни сисӗнни пирки сӑмахларӗҫ.

Виталий Петрович ҫавӑн пекех Петр Краснов патне янӑ ҫыру ҫинче те чарӑнса тӑчӗ.

Малалла...

«Тӑван чӗлхене юратакансем — чӑн-чӑн телейлӗ ҫынсем. Вӗсем ҫак вӗҫӗ-хӗррисӗр тӗнчен мӑнаҫлӑхне ӑнкарса чӑваш халӑх шӑпине, йӑли-йеркине, тӑван чӗлхен сапӑрлӑхне ӑша хываҫҫӗ, малалла пурӑнма вӑй-хал пухаҫҫӗ», — тесе шухӑшлаҫҫӗ Елчӗкри тӗп вулавӑш ӗҫченӗсем.

Тӑван чӗлхе эрнинче Елчӗкри тӗп вулавӑшра тӗрлӗ мероприяти иртет-мӗн.

Район шайӗнче ирттернӗ чӑваш чӗлхин уявӗнче, сӑмахран, вулавӑш ӗҫченӗсем «Чӑваш чӗлхи — чӗкеҫ чӗлхи» анлӑ кӗнеке куравӗпе паллаштарнӑ. Куравра Иван Яковлев чӑваш халӑхне пехиллесе хӑварнӑ чун халалӗ те тивӗҫлӗ вырӑн йышӑннӑ, Халӑха ҫутта кӑларасшӑн пӗтӗм пурнӑҫне халалланӑ ҫын хӑйӗн тивлетне Турӑ ирӗкӗ пек ӑнланса чӑвашсене таса чунлӑ та мал туртӑмлӑ пулма пилленӗ-ҫке.

Тӗнчипех паллӑ ӑсчаха, педагогика ӑслӑлӑхӗсен докторне, Патӑрьел ҫӗрӗ ҫинче амаланса-аталанса ӳснӗ Геннадий Волкова халалласа Лидия Филиппова ҫырнӑ «Пророк земли чувашской» кӗнеке хӑтлавне те йӗркеленӗ.

Ҫавӑн пекех кӗнеке куравӗнче чӑваш чӗлхин пуянлӑхне уҫса паракан тӗрлӗ тӗпчевҫӗн, сӑмах ӑстин тата Елчӗк тӑрӑхӗнчи ҫыравҫӑсен пултарулӑхӗпе паллашма май килнӗ.

Малалла...