Т. Акташ сӑнӗ

Чӑваш наци конгресӗн Аслӑ пухӑвӗ умӗн шутлӑ кунсем ҫеҫ юлчӗҫ. Ку мероприятие чылайӑшӗ ҫине тӑрсах хатӗрленет тесен те йӑнӑш пулмӗ — тӗрлӗ умпухусемпе ҫавра сӗтелсем иртеҫҫӗ, ЧНК-ан сайтне хута яраҫҫӗ. Президиум та ал усса лармасть темелле — тӑтӑшах пуҫтарӑнаҫҫӗ. Ӗнер вара ЧНК пресс-конференци ирттернӗ, унта тӗрлӗ телеканалсемпе МИХсен журналисчӗсем пухӑннӑ. Ыйтусем ҫине Константин Портновпа Михаил Краснов хуравланӑ.

Журналҫӑсемпе тӗлпулу епле иртни пирки Тимӗр Акташ журналист каласа пачӗ. Ыйтусем сахал мар пулнӑ. «Сӑвар ТВ» журналисчӗ, сӑмахран, хальхи вӑхатра мӗнле кандидатсем пурри пирки ыйтнӑ. Михаил Краснов хӑйӗн хуравӗнче Президента съезд суйласси пирки ҫеҫ каланӑ. Унсӑр пуҫне Олег Цыпленков («Сӑвар ТВ») 2010 ҫулхи халӑх ҫыравӗн пӗтӗмлетӗвӗ пирки те, наци лицейӗн шӑпи пирки те, наци телекуравӗн пуҫлӑхне суйлама пултарайманни пирки те ыйтусем панӑ — Михаил Краснов нихӑш ыйту ҫине те тӗплӗ хурав парайман, унчченех паллӑ информацие ҫеҫ пӗлтерме пултарнӑ. Константин Портнов ҫеҫ хӑйӗн хуравӗнче наци телекуравӗнчи чӑваш чӗлхи шайӗ конгреса тивӗҫтерменни пирки каланӑ, Аслӑ пухура кун пирки резолюци йышӑнмалли ҫинчен пӗлтернӗ.

Малалла...

Ҫак уйӑхӑн 19–20-мӗшӗсенче Шупашкарта Чӗлхесен пӗтӗм тӗнчери XVIII фестивалӗ иртнӗ. Фестиваль программине акӑлчан, араб, белоруҫ, болгари, вьетнам, испани, китай, лаос, латин, литва, нимӗҫ, таджик, тайски, тутар, турккӑ, хрантсус, швед, эсперанто, япуп тата ытти чӗлхе кӗнӗ. Мероприятие профессионал-чӗлхеҫӗсем тухса калаҫнӑ. Арцём Федоринчик лингвист, сӑмахран, ҫырӑвӑн тытӑмӗ, чӗлхен расналӑхӗ пирки тухса каланӑ. Вӑл чӑваш чӗлхин хӑтлавне те ирттернӗ.

Фестивале Чӑваш Енти ҫамрӑксен эсперанто-ассоциацийӗ Раҫҫейӗн тата республикӑн Экономика, ЧР Вӗренӳ министерствисем, Ют чӗлхесен «Ӑнӑҫу чӗлхи» шкулӗ, «Хавал» пӗрлӗх тата Волонтерсен пӗтӗм тӗнчери «Пӗрлешӳ» центрӗ ырланипе ирттерет.

Хохловсен кил-йышӗ

Хӗрлӗ Чутай районӗнче «Ҫулталӑк кил-йышӗ — 2013» конкурс иртрӗ. Унта районти вунӑ ял тӑрӑхӗнчи пӗр-пӗринпе чылай ҫул хушши килӗштерсе, пӗр-пӗрне пулӑшса пурӑнакан чыслӑ ҫемьесем хутшӑнчӗҫ.

Малти вырӑна 25 ҫул юнашар утакан ҫемье, Хӗрлӗ Чутайри Хохловсен ҫемьи тухрӗ. Вӗсем район чысне республика шайӗнче хӳтӗлӗҫ. Надежда Валентиновнӑпа и Юрий Михайлович районта асӑннӑ ҫынсем. Юрий Михайлович Хӗрлӗ Чутайри тӗп вулавӑшра художник-оформитель пулса ӗҫлет, унӑн мӑшӑрӗ — Хӗрлӗ Чутайри вӑтам шкулта пуҫламӑш классене ҫырма-вулама хӑнӑхтарать. Иртнӗ вӗренӳ ҫулӗнче Надежда Хохлова районти класс ертӳҫисем хушшинче ирттернӗ «Самый классный классный» (чӑв. Чи маттур класс ертӳҫи) конкурсра районта малти вырӑна тухрӗ.

Мӑшӑрӑн тӑватӑ ача. Аслӑ ывӑлӗ Димитрий Мускаври МАДИ институчӗн студенчӗ, иккӗмӗш ывӑлӗ Никита — Мускаври политехника институтӑн Шупашкарти филиалӗн студенчӗ. Хохловсем икӗ ача усрава илнӗ, вӗсем Хӗрлӗ Чутайри вӑтам шкулта вӗренеҫҫӗ, арҫын ачи 8-мӗш, хӗрачи 7-мӗш классенче.

Хохловсен ачисем яланах хастарлӑхпа палӑрса тӑраҫҫӗ, тӗрлӗ конкурс-олимпиадӑсене хутшӑнаҫҫӗ.

Малалла...

«Тӳсӗмлӗх. Пӗр танлӑх. Интеграци» ятпа республикӑра сусӑр ачасен тата суккӑрсен Пӗтӗм Раҫҫейри «Пултаруллисен фейерверкӗ» обществин пултарулӑхӗн IV фестивалӗ иртнӗ. Унта Шупашкарти 2-мӗш коррекци шкулӗнче вӗренекенсем, суккӑррисен Шупашкар, Канаш хулисенчи тата Муркаш районӗнчи обществисен пайташӗсем хутшӑннӑ. 100 ача хушшинче кӑҫал Мари Эл республикинчен килсе ҫитнисем те пулнӑ.

Юрлассипе I степеньлӗ диплома хӑйсен ушкӑнӗсенче Карина Николаева (Шупашкар), Юлия Ожиганова (Мари Эл) тата Надежда Острова (Канаш) ҫӗнсе илнӗ. «Илемлӗ сӑмах» номинацире Шупашкрати Анна Петрова илемлӗ вуланипе палӑрнӑ. Инструментпа калассипе Мари Элти Арсен Мангасаряна никам та ҫитеймен. Ташлакансенчен вара Шупашкарти «Тантӑш» ансамбль ҫӗнтернӗ.

Ҫак кунсенче Элӗк районӗнчи Павлушкӑнь ялӗнче пурӑнакан 53 ҫулхи ниҫта ӗҫлемен арҫына хирӗҫ пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫӗн тӗпчевӗ вӗҫленнӗ. Хайхи ҫынна хӑйӗн арӑмӗн сывлӑхне хытах хавшатса асӑрханнуллӑ пулмасӑр вӗлернишӗн айӑпланӑ пулнӑ.

Йӗрлев тӗпчевӗ тӑрӑх, ҫурлан 24-мӗшӗнчи хайхи арҫын самай хӗренкеленӗ пулнӑ, те ҫакна пула вӑл урайӗнче выртакан 51 ҫулхи арӑмне хӗнеме тытӑннӑ. Вӑл аллӑпа та урапа та арӑмне пуҫран, хырӑмран тата ытти кӗлетке пайӗсенчен тапнӑ пулнӑ.

— Хытах ватнине пула хӗрарӑм кӑшт тӑхтасан вилсех кайнӑ. Упӑшки вара пӑтӑрмах пулса иртнӗ хыҫҫӑн тепӗр ик кун ӗҫке ярӑннӑ, арӑмӗн вилли вара ҫенӗкрех выртнӑ. Икӗ талӑкран вара, ҫурлан 27-мӗшӗнче хайхи арҫын хурал йӗркине шӑнкӑравлама хӑю ҫитернӗ, — пӗлтереҫҫӗ республикӑри йӗрлев комитечӗн пресс службинче.

Паянхи куна асӑннӑ пуҫиле ӗҫне Кросноармейски судне леҫме те ӗлкернӗ, унта вара тӳре йышӑну палӑртӗ.

Вырсарникун, юпан 20-мӗшӗнче, Китай ҫӗршывӗнчи Вуси хулинче юниорсемпе кадетсем хушшинче иртекен ухӑран перессипе тӗнчи первинстви вӗҫленнӗ. Раҫҫей пӗрлӗхле ушкӑнне пирӗн ентеш те Елена Елизарова та кӗнӗ пулнӑ.

Юниорсен категоринче ухӑран перессипе ушкӑнла ӑмӑртусенче республикӑри СДЮШОР вӗренекенӗ Валерия Ярикова Орлов облаҫӗн чысне хӳтелекен Мария Виноградовӑпа тата Питерти Анна Лемезовӑпа кӗмӗл медале ҫӗнсе илнӗ. Чӗрӗк финалта Раҫҫей ушкӑнӗ ҫӗнӗ тӗнче рекорчӗпе — 228 очкопа — Австрали ушкӑнне ҫӗнтернӗ, ҫурмафиналта та ҫак кӑтартусемпех Мексика ушкӑнне хыҫа хӑварнӑ. Финалта вара, шел пулин те, АПШ ушкӑнне выляса янӑ.

Палӑртса хӑварас пулать, ҫакӑн йышши ҫитӗнӗве Раҫҫей юниорсен пӗрлӗхлӗ ушкӑнне иккемӗш хутчен тӑвать. Кӑҫал Раҫҫейӗн ухӑҫи — Елизарова, Виноградова, Лемеза — Европа Кубокне ҫӗнсе илнӗ пулнӑ.

Юпан 16-мӗшӗнче Октябрь 50-ҫуллӑх урамӗнче пурӑнакан кил хуҫи хӑйӗн йыттипе лавккана ҫул тытнӑ пулнӑ. Апат-ҫимӗҫ сутакан ҫурт-йӗре йытӑпа кӗме юраманнине кура вӑл килти чӗрчуна фойенче хӑварнӑ. Лавккаран тухсан вара йытӑ хуҫи хӑйӗн чӗрчунӗ вырӑнта ҫуккине асӑрханӑ.

Тепӗр кунхине хайхи арҫын йытта — Брюссель гриффонне — вӑрланӑ тесе хут ҫырса панӑ. Йӗрке хуралҫисем вара вӑрра шырама тытӑннӑ, кам пулма пултарнине те тӗпчесе пӗлнӗ, пуҫиле ӗҫне те пуҫарса янӑ.

Республикӑрри ШӖМ управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх паян вара телейлӗ хыпар паллӑ пулнӑ, хайхи йытӑ хӑйӗх киле таврӑннӑ-мӗн.

Ҫак уйӑхӑн 22–24-мӗшӗсенче Украинӑн тӗп хулинче, Кейӳре (Киевра), украинистсен пӗтӗм тӗнчери конгресӗ иртмелле. Унта Чӑваш халӑх ӳнерӗн академийӗн халӑх академикӗ Эдисон Патмар ҫыравҫӑ, фольклорист хутшӑнать.

Эдисон Иванович конгресра украин тата чӑваш халӑхӗсен фольклорӗнчи пӗрпеклӗхсем пирки тухса калаҫмалла. Сӑмах май, уншӑн ку тема ҫӗнӗлӗх мар. 2001 ҫулта иртнӗ ҫавӑн пек мероприятие хутшӑнса вӑл икӗ халӑхӑн пӗрпеклӗхӗсем пирки каласа кӑтартнӑ. Унтанпа вӑл ахаль ларман паллах. Ҫавӑнпа та паянхи кун тӗлне, паллах, материал та самай пухӑннӑ.

Тепӗр хыпар та пур: Украина ҫыннине, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторне Николай Дмитриенкона, Иван Патмар паллӑ фольклорист ячӗллӗ премипе чыслама палӑртнӑ. Премие 2015 ҫулта, ун чухне Иван Патмар ҫуралнӑранпа пӗр ӗмӗр ҫитет, савӑнӑнӑҫлӑ лару-тӑрура памалла.

Кирек епле отрасль евӗрех криминалистика та пӗр вырӑнта тӑмасть. Ӳлӗмрен Чӑваш Енӗн криминалисчӗсем — сӑмахӑмӑр кунта РФ Следстви комитечӗн республикӑри управленийӗ пирки пырать — хӑйсен ӗҫӗнче гипнозпа усӑ курма тытӑнмалла. Кун валли вӗсем психолог-врачсене явӑҫтарӗҫ.

Асӑннӑ службӑн ертӳҫин аслӑ пулӑшуҫи Олег Дмитриев каланӑ тӑрӑх, шар курнӑ ҫынна гипноз преступник пирки лайӑхрах аса илме пулӑшать. Хӑрушлӑх сиксе тухнӑ самантра хумханнипе ҫын ӑна-кӑна ним мар манса кайма пултарать. Гипноз вара хурахӑн сӑнне, тумне, сассине аса илме пулӑшасса шанаҫҫӗ.

Ҫулталӑк вӗҫленнӗ тӗлне Раҫҫейри тӗнче тетелӗнче шӑпӑрлансем валли ятарлӑ интернет-домен ӗҫлесе каймалла.

Вӑл 13 ҫула ҫитичченхи ачасем валли ятарласа хатӗрленӗскер пулӗ. Ӑна йӗркелекенсен шучӗпе хайхи домен ача-пӑчана сиенлӗ информаципе паллашассинчен сыхламалла. Пӗчӗкскерсем валли хатӗрленӗ домента усӑллӑ та кӑсӑклӑ сайтсем кӑна пулмалла иккен. Тӗнче тетелӗнчи сетӗн наци доменӗн координаци центрӗн директорӗ Андрей Коленсиков палӑртнӑ тӑрӑх, ҫӗнӗ домен Раҫҫей ачисене Рунета лӑпкӑн тӗпчеме, ашшӗ-амӑшне вара хӑйсен тӗпренчӗкӗсем мӗн пӑхаҫҫӗ-ши тесе канӑҫсӑрланассинчен сыхланма май парӗ.