Чӑваш Енри вӑйпитти ӳсӗмри сусарсенчен 2017 ҫул вӗҫленнӗ тӗле кашни виҫҫӗмӗшне ӗҫпе тивӗҫтермелле. Ҫакна «Чӑваш хӗрарӑмӗ» хаҫатра ҫакна республикӑн ӗҫлев тата социаллӑ хӳтлӗх министрӗ Сергей Димитриев пӗлтерни тӑрӑх хыпарланӑ. Ун пирки тӳре-шара сусӑрсене ӗҫе вырнаҫтарас ыйтупа халӑха ӗҫпе тивӗҫтерекен центрсен директорӗсемпе ирттернӗ канашлура пӗлтернӗ.

Хальхи вӑхӑтра Чӑваш Енре 86 пин ҫын сусӑр пурнать, вӗсенчен 27 пинӗшӗ — вӑйпитти ӳсӗмрисем. Ҫавсенчен кашни пиллӗкмӗшӗ кӑна производствӑна хутшӑнать. Ҫитес виҫӗ ҫулта Чӑваш Енре вӑйпитти ӳсӗмри сусӑрсенчен кашни иккӗмӗшне ӗҫпе тивӗҫтерме палӑртнӑ.

Сусӑрсене ӗҫпе тивӗҫтерессишӗнех предприяти-организацисенче вӗсем валли квотӑсем пӑхса хӑвараҫҫӗ: 100-тен ҫынлӑ коллективсенче мӗнпур ӗҫ вырӑнӗнчен сусӑрсем валли икӗ процент пӑхса хӑвармалла, 35-100 вырнлисенче — 1,5 процент.

Чӑваш патшалӑх гуманитари институтӗнче паян Пӗтӗм чӑваш диктантӗнче «пиллӗк» илнисене чысларӗҫ. Пухӑннисем умӗнче малтанхи сӑмаха институт директорӗ Пётр Краснов каларӗ, диктанта йӗркелеме пулӑшнисене ӑшшӑн тав турӗ. Чыслава пынисене кӗнекесемпе хавхалантарчӗҫ, ҫавӑн пекех «пиллӗк» илни пирки сертификат пачӗҫ.

Аса илтеретпӗр, Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ кӑҫӑл пиллӗкмӗш хут иртрӗ, унта пилӗк пин ытла ҫын хутшӑннӑ. Вӑл кашни ҫул Чӑваш чӗлхи кунӗнче иртет. Кӑҫалхи текста Геннадий Волковӑн «Ӑслӑ ача» калавӗ тӑрӑх хатӗрленӗччӗ. Пӗтӗм чӑваш диктантне ҫырма кашни ҫулах вӗренӳ институтӗнче, педагогика патшалӑх университетӗнче тата Николский ячӗллӗ педагогика колледжӗнче ятарлӑ вырӑнсем хатӗрлеҫҫӗ. Ҫӑвӑн пекех наци радиовӗпе ҫыракансем та сахал мар. Районсенче те ҫак акцие анлӑн хутшӑнаҫҫӗ. Диктант ҫыракансем хушшинче шкул ачисем те, студентсем те, тивӗҫлӗ канӑва тухнисем те пур.

Ҫак кунсенче «Ирӗклӗх» пӗрлӗх Чӑваш Республикинчи чӗлхесем пирки калакан саккуна пӑснишӗн явап тыттарасси пирки ӗҫ-пуҫ мӗнле пыни ҫинчен социаллӑ политикӑпа наци ыйтӑвӗсен комитечӗн хуравне пӗлтерчӗ. Питӗ шел те, анчах республикӑри тӗп халӑхӑн чӗлхине пулӑшу кӳме пултаракан мӗнле те пулин ӗҫшӗн хирӗҫ тӑракан ҫынсем сахал мар-ха. Ҫав шутра журналистсем хушшинче те. Сӑмахран, «Чебоксары 24» сайтра паян «Ирӗклӗх» пӗрлӗхӗн пуҫарӑвне сивлек хак паракан хыпар пичетленнӗ. Ӑна «Националисты убедили Госсовет Чувашии наказывать за неиспользование чувашского языка» (чӑв. Националистсем Чӑваш Ен Патшалӑх канашнечӑваш чӗлхипе усӑ курманнишӗн явап тыттарма ӳкӗте кӗртнӗ) ят панӑ, «националист» терминпа вара сивлесе усӑ курнӑ.

Питӗ шел те, фашизма ҫӗнтернӗ ҫӗршывра, тӗрлӗ шовинизм формисем халӗ те курӑнкалаҫҫӗ. Право тӗлӗшӗпе чӑваш чӗлхине вырӑс чӗлхипе тан тума ыйтсанах хӑшӗ-пӗрин чунӗ вӑркама пуҫлать.

Нумаях пулмасть Александра Лазаревӑн 100 ҫулхи юбилейне Шупашкар районӗнчи Ҫӳлтикасассинче паллӑ тунӑ. Ҫак кунсенче, ҫу уйахӗн 11-мӗшӗнче, ҫыравҫа халалланӑ литература каҫӗ К.В.Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче те иртнӗ.

Литература каҫне шкул ачисем, студентсем, ҫыравҫӑсем, поэтсем, ӑсчахсем, Александра Лазаревӑн тӑванӗсем хутшӑннӑ. Унта юрӑсем те янӑранӑ. Ҫултикассинчи хӑнасем те, Александра Лазаревӑн тӑванӗ те юрӑ шӑрантарнӑ.

Александра Лазаревӑпа Леонид Агаковӑн хӗрӗ Алиса Агакова, Юрий Сементер поэт, Геннадий Дегтярев чӗлхеҫӗ тата ытти сумлӑ ҫын хутшӑннӑ. Вӗсем Александра Лазаревӑн пултарулӑхне пысӑк хак панӑ.

Александра Лазарева 1917 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Тури Тӑмлай ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑтам пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн Балашовӑри авиаци техникумӗнче ӑс пухнӑ. 1939 ҫулта хавшанӑ сывлӑхне пула авиацие хӑварма тивнӗ. Шупашкара килсен ҫыравҫӑсен курсӗнче вӗреннӗ, 1945 ҫултанпа литература каҫалӑкӗнче тӑрӑшнӑ. Унӑн паллӑ кӗнекисене асӑнса хӑвармалла: «Чипер Анна», «Ҫутӑ пӗве», «Телейлисем», «Хӗр чӗри», «Санӑн ҫитмӗл ҫичӗ тус».

Малалла...

Ӗнер, ҫу уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче Хӗветӗр Матурӑн (Фёдор Мадуровӑн) «Вӑрҫӑ ачисем» куравне чаплӑн вӗҫлерӗҫ. Тӗрлӗ картинӑсемпе кӳлепесемпе паллаштаракан куравпа сывпуллашма тӗрлӗ сферӑра вӑй хуракан ҫынсем сахал мар пухӑнчӗҫ. Каласа хӑварас пулать, Хӗветӗр Матур каласа панӑ тӑрӑх ӳнер музейӗнчи куравра мӗнпур ӗҫӗсенчен чи нумаййи те 15% ҫеҫ вырӑн тупнӑ, курав валли автор чи пӗлтерӗшлӗ ӗҫсене кӑна суйласа илнӗ.

«Вӑрҫӑ ачисем» курав ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче уҫӑлнӑччӗ. Ӑна паллӑ кӳлепеҫӗ тата ӳнерҫӗ 75 ҫул тултарнӑ ятпа йӗркеленӗ. Автор каласа панӑ тӑрӑх курав чылайӑшӗн кӑмӑлне кайнӑ. Хӑшӗ-пӗри унти ӗҫсенче вӑрҫӑ ачисене тупайманни пирки пӗлтерсен Анатолий Кипеч пӑхассипе курасси хушшинче пысӑк уйрӑмлӑх тесе палӑртрӗ. Автор ӗҫсемпе тӗплӗн паллаштарса тухнӑ хыҫҫӑн вӑрҫӑ ачисен тематики картинӑсемпе кӳлепесенче чылай вырӑн йышӑнни палӑрчӗ. Унсӑр пуҫне, каласа хӑварар, автор хӑй те ҫав вӑхӑтри ҫынсен йышне кӗрет. Унӑн ачалӑхӗ шӑп та лӑп вӑрҫӑ хыҫҫӑнхи йывӑр тапхӑрта иртнӗ.

Ӗҫсемпе паллаштарса тухнӑ хыҫҫӑн автор хӑйӗн 75 ҫулхи юбилейӗ тӗлне кӑларнӑ кӗнекесемпе те паллаштарчӗ, курма пынисене парнелерӗ.

Малалла...

Паян — Ҫемье кунӗ. Республикӑра пурӑнакансене уяв ячӗпе Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев саламланӑ.

Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл халӑхра: «Ҫемье ҫавӑрмасӑр телейлӗ пулаймӑн», — тенине илсе кӑтартнӑ. «Ҫемьене пурнӑҫри чи хаклӑ тупра тата тӗрев вырӑнне хурса шанчӑклӑн упрама тӑрӑшӑр, ҫывӑх ҫыннӑрсене чунтан юратнине, тав сӑмахсем час-часах калама ан манӑр», — сӗнет Элтепер.

«Халӑхӑмӑрӑн авалтан пыракан йӑли-йӗрки атте-аннене тата ватӑ ҫынсене хисеплеме, ҫемьене сума сума вӗрентет. Пирӗн ҫав ырӑ йӑласене упраса ӑруран-ӑрӑва тивӗҫлӗн куҫарса пымалла», — тенӗ саламра.

Чӑн та, ҫемье институчӗ общество тӑнӑҫлӑхӗн тата ырлӑхӗн тӗп никӗсӗ шутланать. Ҫавна май регион ертӳҫи республикӑн «патшалӑх политикин тӗп приоритечӗ — ҫемье хаклӑхӗсене тӗпе хурса ача амӑшӗпе ачалӑх институтне аталантарасси, нумай ачаллӑ ҫемьесене социаллӑ хӳтлӗх парасси» тесе палӑртнӑ.

Ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче республикӑна федераци хыснинчен укҫа-тенкӗ килнӗ. Ку укҫа ӑҫта каясси паллӑ. Унпа патшалӑх пособийӗсене, ытти социаллӑ тата компенсаци тӳлевӗсене парӗҫ. Пӗтӗмпе хыснана 734,7 миллион тенкӗ кӗнӗ.

Сӑмах май, ҫулталӑк пуҫланнӑранпа пирӗн республикӑна федераци хыснинчен 3 673,5 миллион тенкӗ килнӗ. Ку кӑҫал уйӑрма палӑртнӑ укҫа-тенкӗн 41,7 проценчӗ кӑна-ха.

ЧР Финанс министерствин пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗтӗмпе кӑҫал республикӑна 8816,3 миллион тенкӗ килмелле.

Вӑрнар районӗнче шӑтӑк-путӑклӑ асфальт ҫула сапланӑ. Ку водительсене питех те тӗлӗнтернӗ. Мӗншӗн тетӗр-и? Ара, асфальта тӑпра сапса тикӗслетнӗ.

Кунашкал ҫула Пӑртас ялӗ ҫывӑхӗнче курма пулать. Ҫу уйӑхӗн 11-мӗшӗнче ҫул ҫинче пысӑк шӑтӑк пулнӑ. Ӑна ҫийӗнчех тӑпрапа тултарнӑ.

Водительсем кунпа кӑмӑлсӑр. Юлашки вӑхӑтра ҫумӑр пӗрмай ҫӑвать. Йӗпе-сапара вара кунашкал ҫулпа кайма питӗ йывӑр.

Ҫак ҫула пӑхса тӑракан «Вурнардорстрой» организаци ку лару-тӑрӑва ӑнлантарнӑ. Ҫул урлӑ пӑрӑх иртет. Ҫул ҫинче пысӑк шӑтӑк пуласран ӑна пӗтерме шухӑшланӑ. Шӑтӑка пусӑрӑнтарас тесе малтан тӑм тата вӗтӗ чул сапнӑ. Каярахпа, ҫитес вӑхӑтра, асфальт сарма палӑртнӑ.

Чӑваш Енӗн экономика министрне Владимир Аврелькина Сергей Григорьев пулӑшса пырӗ. Ӑна ҫак эрнере Чӑваш Енӗн экономика аталанӑвӗн, промышленноҫӑн тата суту-илӗвӗн министрӗн ҫумне лартнӑ. Ӗҫлӗ хута республикӑн Правительствин Пуҫлӑхӗ Иван Моторин ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче алӑ пуснӑ.

Чӑваш Енӗн влаҫ органӗсен официаллӑ порталӗнче Сергей Григорьевӑн сӑнӳкерчӗкне, биографине хальлӗхе вырнаҫтарманччӗ-ха. «Правда ПФО» интернет-хаҫатра ҫырнӑ тӑрӑх хакласан, министерствӑри портфельлӗ пуличчен Сергей Григорьев Чӑваш Енӗн Суту-илӳпе промышленность палатин Професси квалификацийӗсен сертификацийӗн центрӗн ертӳҫи шутланнӑ.

Аса илтерер, Чӑваш Енӗн экономика аталанӑвӗн, промышленноҫӑн тата суту-илӗвӗн министрӗн ҫумне Виталий Емельянова кӑҫалхи нарӑс уйӑхӗн 28-мӗшӗнче ӗҫрен кӑларнӑччӗ.

Чӑваш Енре пурӑнакансен прависене Владимир Ежеев хӳтӗлеме хатӗр

Чӑваш Енри ҪҪХПИ управленийӗн пуҫлӑхӗ пулнӑ В. Ежеев Чӑваш Республикинчи ҫынсен прависене хӳтӗлекен уполномоченнӑйӑн пуканне йышӑнма пултарассине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ. Омбудсмен кандидатурине Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнчи сессийӗнче пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн уншӑн 33 депутат сасӑланӑ, улттӑн тытӑнса тӑнӑ, пӗри хирӗҫ пулнӑ.

Аса илтерер, Владимир Ежеев ывӑлӗ Алексей 2016 ҫулхи юпа уйӑхӗнпе Чӑваш Енри наци гвардине ертсе пырать.

Владимир Ежеев кандидатурине Сергей Павлов депутат (унччен вӑл ял хуҫалӑх министрӗ пулнӑччӗ) сӗннӗ иккен. Владимир Ежеев кӑҫалхи утӑ уйӑхӗнче 60 ҫул тултарать. Унӑн кандидатурине Раҫҫейри этем прависене хӳтӗлекен омбудсмен пӑхса тухса ырламалла.