Элӗк тӑрӑхӗнче хӗле ӑсатрӗҫ, ҫуркуннене кӗтсе илчӗҫ. Кану керменӗ умне ҫынсем кӑнтӑр тӗлне пуҫтарӑна пуҫларӗҫ. Cавӑнӑҫлӑ уява [алӑх йӑлипе ватӑсем тата ял пуҫлахӗсем уҫрӗҫ. Вырӑнти юрӑпа ташӑ ушкӑнӗсем халӑха савӑнтарнӑ хыҫҫӑн уяв мӗн каҫчченех пӗр чарӑнмасӑр кӗрлерӗ, ташларӗ, юрларӗ.

Мӗн кӑна шутласа кӑларман пулӗ йӗркелекенсем: «Хӗлӗм, сывӑ пул!», — кулӑшла вӑйӑ иртрӗ, районти ял тӑрӑхӗсенчен ҫитнӗ ҫамрӑксем те хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ. Никама та тунсӑх мӗлки ан ҫаптӑр вуншар вырӑнта вӑйӑсем йӗркеленӗ — кам ытларах икерчӗ ҫисе ярӗ, кам кашта ҫине хӑвӑртрах улӑхса автана ҫӗнсе илӗ, пӗрене ҫинче кам-кама михӗпе ҫапса антарӗ, кам тӗл пенипе чапа тухӗ. Унсӑр пуҫне шахмат тата воллейбол ваййисем иртрӗҫ, йӗлтӗрҫӗсем ҫул ҫине тухрӗҫ. Ача-пӑчана, паллах, капӑрлатса тумлантарнӑ лаша ҫунисемпе Ҫӑварни чупни пуринчен те ытларах килӗшрӗ.

Уяв яланхи пекех, улӑм катемпине чӗртсе ҫунтарнипе вӗҫленчӗ. Сывӑ пул, Хӗлӗм, килсем, Ҫуркунне!

Анат Чаткас ялӗ космосран пӑхсан

Шӑмӑршӑ районӗнчи Анат Чаткасри Лидя аппа, хут ҫинчи пек каласан, Лидия Григорьевна Нянина, ҫак кунсенче 80 ҫул тултарчӗ. Юбиляра саламлама ачи-пӑчипе мӑнукӗсем, ҫывӑх тӑванӗсемпе кӳрши-арши йышлӑн пухӑнчӗҫ. Хӑй те, тӑванлӑха мала хураканскер, ӗҫкӗ-ҫикӗре илем тӑвать те, хурӑнташӗ-пӗлӗшӗ те паллӑ кунпа Лидия Григорьевнӑна чыс кӳчӗ. Чӑн-чӑн хисеп!

Сакӑр теҫетке урлӑ каҫрӗ тесе калассӑм килмест Лидя аппа пирки. Кӗре ӳтлӗ сӑн-питӗнчен нар шевли кайман-ха (ҫамрӑк чухнехи чиперлӗхе асилтерет вӑл!). Ӑш-пиллӗх сапалакан хӑмӑр куҫӗсем чӗррӗн пӑхаҫҫӗ, хуҫи патне туртаҫҫӗ. Калаҫасса та кӳршӗм кашни сӑмаха виҫсе, ҫын кӑмӑлне, ӳсӗмне шута илсе калаҫать. Такампа та пӗр чӗлхе тупать. Ахальтен мар ватти те, вӗтти те ун ҫумӗнче. Вӑтам кӗлеткеллӗ, ҫӑмӑл шӑм-шаклӑ хӗрарӑмӑн хусканӑвӗ те вӑр-вар. Пӑрчкан пек, лара-тӑра пӗлменскер, шав ӗҫлӗ. Час-часах чиркӗве е тӑванӗсем патне васканине асӑрхатӑн. Картиш тулли выльӑх-чӗрлӗхе (ӗне, лашапа тиха, темиҫе сысна — ҫӑвӑрламалли таранах, сурӑх-путек, хур-кӑвакал, чӑх-чӗп усраҫҫӗ вӗсем) пӑхма та, ҫу кунӗсенче пахча ҫимӗҫ ҫумлама-шӑварма та ҫемйине сисӗнмеллӗх пулӑшу парать Лидия Григорьевна.

Малалла...

Чӑваш Енре пысӑк та вайлӑ тракторсем кӑларнине пурте пӗлеҫҫӗ ӗнтӗ. Темиҫе ҫӗр лаша вӑйӗпе танлашакан пирӗн «паттӑрсем» ҫӗршывӑн чи йывӑр ӗҫӗсенче тӑрӑшаҫҫӗ — Ҫӗпӗрте нефтьпе газ кӑларнӑ вырӑнсенче; ылтӑн тата пӑхӑр чакаланӑ чухне вӗсемсӗр май ҫук иккен.

Шупашкар тракторӗн музейӗ евӗрлӗ вырӑнсем тӗнчипе те пӗрре-иккӗ кӑна пулӗ. Куракансем пирӗн ҫӗршыври трактор историйӗпе те паллашма пултараҫҫӗ иккен. Сӑмахран, кунта 1924-1933 ҫулсенче Питӗрте кӑларнӑ «Фодзон-Путиловеца» пур енчен пӑхса ҫавӑрӑнма, хӑйӗн ҫинче ларса курма та пулать. Паллах ӗнтӗ, кунта ХХ-мӗш ӗмӗрте пирӗн ҫӗршывра туса кӑларнӑ пур трактора та курма пулать. Шупашкар тракторӗсене те. Шыв пӑсӑпе ӗҫлеме пултаракансем те пур иккен кунта.

Унсӑр пуҫне музейра тракторӑн кашни пайӗпе паллашма пулать иккен — вӑл мӗнле ӗҫленипе тата хӑш ял хуҫалӑх ӗҫӗнче вӑй хума пултарнине. Пирӗн паттӑр-трактор Гиннес рекордӗчесен шутне те кӗме ӗлкӗрнӗ иккен. Вунсакӑр тоннӑ йывӑрӑшскер вӑл хӑйех ӳпӗнсе ура ҫине тӑрса ларма пултарать иккен.

Нумай пулмасть ҫак музейра Ҫӗрпӳ ачисем пулса курчӗҫ. Вӗсем каласа панӑ тӑрӑх, тӗлӗнтермӗш япалана ют ҫӗршыва каймасӑрах курма пулать иккен.

Малалла...

Вӑрӑ-хурахсем хула урамӗсенче сахалрах алхасчӗр тесе Раҫҫей хулисенче полицайсене хӑвӑртрах йыхӑрмалли мелсен йышӗ ӳссех пырать иккен.

Ак Ҫӗмӗрле хулинче ҫакӑн евӗр темиҫе вырӑн туса лартнӑ теҫҫӗ. Ку вырӑнсене «Кӑвак ҫутӑ» тесе ят панӑ. Вырӑсла «Маячок безопасности» ятлӑ вӗсем. Ытти хуласене илсен, полицайсене хӑвӑрт чӗнсе илмелли вырӑнсене ҫырса ҫеҫ палӑртнӑ пулсан ҫӗмӗрлесем кашни вырӑна кӑвак ҫутӑпа капӑрлатнӑ.

Хӑрушлӑхсӑр ҫуттисене вӑрӑ-хурах аллине лекнӗ ҫынна хӑвӑртрах пулӑшма йӗркеленӗ, ҫав вӑхӑтрах вӑрӑ-хурахӗ те хайӗн киревсӗр ӗҫне хӑрамасӑрах тума ан пултартӑр, хӑратӑр, пытантӑр.

Чӑваш Енре пӗтӗмпе 2600 «хӑрушлӑхсӑр ҫутӑ» лартма палартнӑ тет: Шупашкарта — 90, Ҫӗнӗ Шупашкарта — 43, Канашра — 58, Улатӑрта — 13, Ҫӗрпӳре — 5, Ҫӗмӗрлере — 10. Кӑвак тӗспе ҫутатса тӑраканнисем вара паянхи куна 216 кӑна-ха. Ҫак ӗҫе уйрӑм усламҫӑсем те йышлӑн хутшанаҫҫӗ имӗш, хӑйӗн пурлӑхне кашнин упраса хӑварас килет-ҫке.

Малалла...

Кӑҫал, пуш уйӑх пуҫламӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта гитара калас енӗпе Тӗнче шайӗнчи фестиваль-ӑмӑрту иртрӗ. Вӑл «Кӗмӗл обертон—2012» ятлӑ пулнӑ. Ӑмӑрту хаклавҫисем хушинче Челепи хулинчи паллӑ ӑстахҫӑ, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ В. Козлов, Тутарстанӑн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ В. Харисов, Мускаври тӗнчипе паллӑ культура ӗҫченӗ Е. Пушкаренко, Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ В. Михайлов пулнӑ. Ӑмӑртӑва ҫамрӑксем Мускавран, Чархулинчен (Йошкар-Оларан), Хусантан, Пензӑран, Ивановӑран, Улатӑртан, Ҫӗмӗрлӗрен тата Шупашкартан хутшӑннӑ. Гитарӑна алла тытса ӑста выляма пултаракан аллӑ ытла ҫамрӑк.

Ҫӗмӗрлӗ хулишӗн кунта Бунова Анастасия 10-12 ҫулхи ачасен ушкӑнӗнче тупӑшнӑ. Настя вӗрентекенӗ Валентина Муляева каланӑ тарӑх виҫӗ кун виҫӗ сехет евӗр вӗҫсе иртнӗн туйӑннӑ. Ӑмӑртусем вӗҫленсен В. Козлов ҫӗнтерӳҫӗсене палӑртнӑ чухне Ҫӗмӗрлӗ хӗрне уйрӑммӑн палӑртса саламланӑ иккен. Эпир те ӗнтӗ Анстасия Бунована чун-чӗререн иккӗмӗш вырӑн йышӑннӑ ятпа саламлатпӑр.

Малалла...

Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче тӗнчери пӗрремӗш хӗрарам-космонавт хӑйӗн 75-мӗш ҫулне кӗтсе илчӗ.

Валентина Владимировна Терешкова паллӑ ӑслӑхҫӑ, профессор, ҫӗршывшӑн усӑллӑ 50 ытла ӗҫпе палӑрнӑ. Ҫураласса вӑл Ярославль облаҫӗнчи Масленниковӑра ҫуралнӑ. Хресчен ҫемьинчен тухнӑ хӗр малтанах пир-авӑр хапрӑкӗнче вӑй хунӑ. 1963 ҫулхи ҫу кунӗсенчи вӗҫеве хальхи ҫамрӑксен ытларахӑш пайӗ пӗлмест пулин те хӑй вӑхӑтӗнче ун ҫинчен илтмен ҫын ҫуккӑччӗ те. Валентинӑн «Чайка» (вӗҫеври ячӗ, чӑвашла «Чарлан») карапӗ тӗнче уҫлӑхӗнче виҫӗ талӑка яхӑн пулнӑ.

Чӑвашсемшӗн Валентина пирӗн Андриян Николаевич Николаевӑн мӑшӑрӗ пулнипе хаклӑ. Тӑван енре вӗсем темиҫе хутчен те кил-йышӗпе пулкаланӑ, 1965 ҫулат икӗ талӑк Ҫӗмӗрлӗ тӑрӑхӗнче те хӑналаннӑ.

Чӑваш кинӗ ҫар ӗҫӗпе пысӑк шая ҫитнӗ, генерал-майор пулнӑ. Хальхи вӑхӑтра та Валентина Терешкова килте лармасть, яланах халӑхпа, яланах ҫӳревре тесен те тӗрӗс пулать пулӗ.

З.М. Радева

«Халӑх сурсан кӳлӗ пулать», — тенӗ ваттисем. Ҫӗмӗрлӗ тӑрӑхӗнчи Ҫӗнкас ялӗ суйлав кунӗнче пайтах тӗлӗнтернӗ имӗш. Суйлав вырӑнӗ ялтан 2 ҫухрӑмри Турхан ялӗнче вырнаҫнӑран нумайӑшӗ кӑҫалччен унталла-кунталла ҫӳреме ӳркеннӗ, кайман та. Ялта тивӗҫлӗ канӑва тухнӑ ватӑсем кӑна пурӑнаҫҫӗ тесен те йӑнӑш пулмӗ.

Кӑҫал вара, Ҫӗмӗрлӗ районӗн суйлав комиссийӗн пайташӗ Л. Саерова каланӑ тӑрӑх ялти ватӑсем ҫирӗм ҫул каялла хупнӑ халӑх ҫуртне хӑйсемех уҫнӑ, хутса ӑшӑтнӑ, урай-маччине сӗрсе тухнӑ та район суйлав комиссине кӗтме пуҫтарӑннӑ. Ахаль ларман тет тата хӑйсем — сӗтел- пукан илсе килнӗ, апат-ҫимӗҫ хатӗрленӗ, купӑсҫи те тупӑннӑ. Килти сӑра та вӗретнӗ имӗш.

Тата тепӗр савӑнӑҫлӑ тӗлӗнтермӗш пулса иртнӗ Ҫӗнкасрах: ҫак кун тӗлне аякра пурӑнакан хурӑнташсем те тӑван яла ятарласа суйлама килнӗ иккен. Ҫавӑнпа та ют ҫӗршывран суйлава сӑнама килнисем Раҫҫейре суйлав кунӗ туй евӗрлех тенине ҫакӑн евӗр самантсенче питех те ӗненме пулать ӗнтӗ.

Пуш уйӑхӗн 6-мӗшӗнче Ҫӗмӗрлӗ районӗнчи Тӑванкасри «Тӑванлӑх» тата «Тӑван ен» юрӑпа ташӑ ушкӑнӗсем Кураккасси ялӗнче вырнаҫнӑ ваттисен ҫуртӗнче черетлӗ хӑнара пулнӑ.

Тӑванкас ҫыннисем хӑйсен хурӑнташӗсене манмаҫҫӗ, ҫулсерен темиҫе хутчен кунта килсех тӑраҫҫӗ, юрӑ-ташӑпа, ӑш сӑмахпа, ялти кучченеҫпе хавхалантараҫҫӗ. Паллах ӗнтӗ, ҫакӑн пек ӗҫе пуҫтарса хатӗрлеме нумай вӑхӑт тата вӑй кирлӗ, пуринчен те пулмасть. Нумайӑшӗ тивӗҫлӗ канура пулсассӑн та юрӑпа ташӑ ушкӑнӗсенче Тӑванкас тӑрӑхӗнчи маттур та хастар хӗрарӑмсем тӑрӑшаҫҫӗ. Вӗсен ертӳҫине, Михаил Яковлевич Тихонова пушшех тав сӑмахӗсем калас килет. Мӗн каччӑранпах ҫак ларма-канма пӗлмен ҫын ялти юрӑпа ташӑ ӗҫне ӗркелесе пырать. Ҫӗмӗрлӗ тӑрӑхӗнче те, Чӑваш Енре те паллӑ купасҫӑ вӑтӑр ҫул ытла ырми-канми ӗҫлет. Михаил Яковлевичӑн кил-йышӗнче пилӗк ҫын, пурте унран юлмаҫҫӗ. Мӑшӑрӗпе, Людмила Васильевнӑпа, виҫӗ маттур ача ӳстерчӗ, тӗрӗс ҫул ҫине тӑратрӗ.

Юратнӑ хӗрарӑмсем!

Сире пӗтӗм чун-чӗререн питӗ чаплӑ уявпа — Пӗтӗм тӗнчери хӗрарӑмсен кунӗ ячӗпе саламлатӑп!

Сирӗн ҫепӗҫ куллӑр ӑшшипе, савӑнӑҫлӑ кӑмӑл-туйӑмпа тата ҫӗнелӳпе тулса пуянланнӑ ҫак илемлӗ уява эпир пурте чӑн-чӑн ҫуркунне палли пек йышӑнатпӑр. Ҫак вӑхӑтра ҫут ҫанталӑк хӗл ыйхинчен вӑранса чӗрӗлме тытӑнать, чунра ҫӗнӗ ӗмӗт-тӗллев ҫуралать. Иксӗлми юратупа илеме, тарӑн ӑспа ыр кӑмӑллӑха, ӑш пиллӗхпе чӑтӑмлӑха сӑнарлаканскерсем, эсир пурнӑҫа савӑнӑҫлӑрах тата ҫураҫуллӑрах тӑватӑр. Хӑвӑр чунтан савакан ҫывӑх ҫыннӑрсене ачашлӑхпа ӑшӑ туйӑм парнеленӗ май, вӗсене пурнӑҫри йывӑр самантсенче тӗрлӗ пӑтӑрмахсемпе инкексенчен сыхлатӑр, килти хӑтлӑха шанчӑклӑн упратӑр. Сирӗн юратӑвӑрпа тӑрӑшулӑхӑр пире, арҫынсене, вӑйлӑрах пулма хистеҫҫӗ, пултаруллӑ ӗҫлеме тата ырӑ ӗҫсем тума хавхалантараҫҫӗ. Эпир Сире хамӑра ӑнланнӑшӑн тата ырӑ кӑмӑллӑ пулнӑшӑн, ҫемье вучахне упрама пӗлнӗшӗн, ачасене ҫивӗч ӑс-тӑнлӑ та пултаруллӑ туса пӑхса ҫитӗнтернӗшӗн тата хӑвӑр ҫав хушӑрах ӗҫре, общество пурнӑҫӗнче пысӑк ҫитӗнӳсем тума пултарнӑшӑн чӗререн тав тӑватпӑр. Хаклӑ аннесемпе асанне-кукамайсем, мӑшӑрсемпе хӗрсем, аппасемпе йӑмӑксем тата тантӑшсем, пирӗн пурнӑҫа пархатар кӳнӗшӗн тата ӑна телейлӗ тума пулӑшнӑшӑн сирӗн умӑрта эпир пуҫа таятпӑр. Ан тив, сирӗн чунӑрта яланах ҫуркунне чечеклентӗр, ҫемйӗрсенче юратупа килӗшӳлӗх хуҫаланччӑр, чи ҫутӑ ӗмӗтӗрсем пурнӑҫланччӑр!

Ҫирӗп сывлӑх тата ырлӑхпа телей сире!

Чӑваш Республикин Элтеперӗ М.Игнатьев.

Малалла...

Уяв саманчӗ

Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх пуш уйӑхӗн саккӑрмӗшӗнче пӗтӗм тӗнче Хӗрарӑмсен кунне уявлать. Ҫак уява пирӗн ҫӗршывра та анлӑн паллӑ тӑваҫҫӗ: тӗрлӗрен концертсем, конкурссем е ытти савӑнӑҫлӑ ӗҫ-пуҫсем туса ирттереҫҫӗ. Сӑмахран, Комсомольски районӗнчи Хырхӗрри тӗп шкулӗнче кӗҫӗн классенче ӑс пухакансем уяв концерчӗ йӗркелерӗҫ. Унӑн программине Г.В. Храмова тата З.Н. Воробьева вӗрентекенсем, юрри-кӗввине Р.Т. Морозова вӗрентекен ертсе пынипе хатӗрленӗ. Шӑпӑрлансем аннесем ҫинчен ҫырнӑ сӑвӑсене пӑхмасӑр каларӗҫ, ҫав хушӑрах илемлӗ юрӑсем шӑрантарчӗҫ. Куракансем вӗсене тӑвӑллӑн алӑ ҫупса хавхалантарчӗҫ.

Ун хыҫҫӑн Хырхӗрри культура ҫурчӗн ӗҫченӗсем — Т.И. Бормотинапа В.А.Горбунова сӑмах илчӗҫ. Вӗсем шкул ачисене пысӑк мар спектакль лартма хатӗрленӗ. Юмахӗ «Ҫарӑк» ятлине пӗлтерсен чылайӑшӗ: «Ку юмаха эпӗ те пит лайӑх пӗлетӗп-ҫке», — тесе калаҫрӗҫ. Анчах та халапа курма пуҫласанах вӑл урӑхла шухӑшли паллӑ пулчӗ: «артистсем» хӑйсен ролӗсенчи сӑмахӗсене сӑвӑласа каларӗҫ, ҫарӑка акса ӳстерессине те ку вӑхӑтри агрономи мелӗсемпе ҫыхӑнтарчӗҫ, вӗҫӗнче те шӑши тем пекех пулӑшрӗ пулсан та ҫарӑк вырӑнтан та хускалмарӗ!

Малалла...