Ҫӗнӗ ҫул тӗлӗнчи вӑрӑм канмалли кунсенче республикӑра спорт мероприятийӗсем нумай иртеҫҫӗ. Вӗсенчен пӗрин пирки, Шупашкар районӗнче «Сурхури чупӑвӗ–2016» йӑлана кӗнӗ тупӑшу уҫӑлни ҫинчен, эпир пӗлтертӗмӗр-ха.

Сӑмах май каласан, кӑрлачӑн 1-мӗшӗнчен тытӑнса 10-мӗшӗ таран Пӗтӗм Раҫҫейри спорт тата сывлӑх вунӑкунлӑхӗ иртет. Ӑна пӗлтӗр те йӗркеленӗччӗ.

Паян Шупашкарти Станциҫум урамри 10-мӗш «а» ҫуртра вырнаҫнӑ 2-мӗш спорт шкулӗнче ҫемьесем йӗлтӗрпе тупӑшӗҫ.

Ӑмӑртура 10 ҫултан пуҫласа 15 ҫулчченхи ачаллӑ ҫемьесене кӗтеҫҫӗ. Хӑть пӗр ачапа пыр, хӑть иккӗ-виҫҫӗпе.

Спорт мероприятине савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура 12 сехетре уҫӑҫ. Ҫӗнтерӳҫӗсене Чӑваш Ен Элтеперӗн Михаил Игнатьевӑн парнисемпе чыслӗҫ.

Ӗнер Шупашкар районӗнче «Сурхури чупӑвӗ–2016» йӑлана кӗнӗ тупӑшу уҫӑлнӑ. Автомобиль тупӑшӑвне республикӑн Физкультурӑпа спорт министерстви тата Шупашкар район администрацийӗ ирттернӗ.

Урапасен тупӑшӑвне официаллӑ майпа ӗнер 10 сехет те 30 минутра уҫнӑ. Ӑмӑрту 11 сехетре пуҫланнӑ. Паян та ӑмӑрту малалла тӑсӑлӗ. хальхинче спортсменсем 12 сехетре старта тухӗҫ. Вӗсен 1200 метрлӑ трассӑна ҫӗнмелле. Тупӑшакансене пилӗк ушкӑна пайланӑ. Ӑмӑрту Ҫырмапуҫ ялӗ ҫывӑхӗнчи лапамра иртет.

Сӑмах май каласан, халӑх тетелӗсенчен пӗринче ӑмӑртура инкек пулни пирки те пӗлтерчӗҫ. Тупӑшакан урапасенчен пӗри тӳре ҫине пырса кӗнӗ-мӗн, лешне тухтӑрсем васкавлӑ пулӑшу кӳнӗ пулать. Анчах халӑх тетелӗнче каярах тӳре суранланманни пирки ҫырчӗҫ.

Муркаш районӗнчи пӗр фермер страус ӗрчетет.

Ильинкӑра пурӑнакан фермер хуҫалӑхӗнче ҫак кайӑк-кӗшӗк тӗпленме ӗлкӗрнӗ ӗнтӗ. Африкӑри хура старуссем Муркаш районӗнчи климата хӑнӑхнӑ темелле. Чӑваша, Ильинкӑна, вӗсене Александр Назаров фермер ҫулталӑк каялла илсе килнӗ. «Африка страусӗ ятлӑ пулин те вӗсем чӑтӑмлӑ», — ырлать хӑйӗн кайӑк-кӗшӗкне фермер. Кайӑксене вӑл урал тӑрӑхӗнчен илсе килнӗ. Халӗ унӑн 4 аҫа тата 12 ама.

Ҫак пысӑк кайӑк утӑ ҫиет, комбикорм юратать, люцернӑна хапӑл тӑвать.

Страуссем валли ятарлӑ ферма туса лартнӑ. Аслисем валли уйрӑм вите пур, чӗпсем валли — расна. Электроэнергие фермер хӗвел батарейӑран илет.

Ҫӑмартана фермер инкубатора хурать. Ара, кайӑк-кӗшӗк йышне хушмалла-ҫке. Страус, шучӗпе, икӗ кунта пӗрре ҫӑмарта тумалла. Йыш хушӑнсан фермер страуса какая та ярӗ, ҫӑмартине те сутӗ.

Ҫӗнӗ ҫула кӗрсенех, кӑрлачӑн 7-мӗшӗнче, православи тӗнне ӗненекенсем Христос Ҫуралнине уявлаҫҫӗ. Ҫак куна халалласа кӑрлачӑн 8-мӗшӗнче Йӗпреҫ районӗнчи Пучинке ялӗн культура ҫуртӗнче Раштав Уявне ирттерчӗҫ.

Хӑнасене культура ҫурчӗн фойинче чӑрӑш лӑссисемпе, теттесемпе илемлетнӗ экспозици — Таса Мария Хӗрпе сӑпкари тин ҫуралнӑ Христос кӗтсе илчӗҫ.

Уява Пучинке шкулӗн вӗренекенӗсем, вӗсен ашшӗ-амӑшӗсем, кукамӑшӗсем, асламӑшӗсем килнӗ. Пухӑннисене культура ҫурчӗн ертӳҫи Роза Ильинична Клементьева Раштав уявӗ ячӗпе чун-чӗререн ӑшшӑн саламларӗ, сцена ҫине Уява йӗркелеме пулӑшнӑ хастарсене чӗнчӗ. Чи малтан салам сӑмахне Пучинке ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Николай Георгиевич Федоров илчӗ. Вӑл Христос Ҫуралнӑ кун — ҫулталӑкри чи илемлӗ те ҫутӑ кунсенчен пӗри пулнине палӑртрӗ. Раштав уявӗ мӗн авалтан ҫынсене ҫутӑ туйӑмсем, шанчӑк, ӗненӳ парса тӑрать. Уяв ячӗпе пӗтӗм ял-йыша телей, ӑнӑҫусем, ырлӑхпа юрату сунчӗ. Ун хыҫҫӑн Пучинкере Ҫветтуй Троица тата Богоявлени турӑшӗн часавайне тӑвассипе ӗҫлекен попечительсен канашӗн председателӗ Николай Васильевич Осипов ял-йыша уяв ячӗпе саламларӗ.

Малалла...

Ҫак сӗм авалхи чӗрчуна чӗртсе тӑратма планлаканнисем пирки хыпарсем унччен те сахал марччӗ. Анчах хисепе тивӗҫнӗ ӑсчахсем шучӗпе ку чӑн ӗҫпе ҫыхӑнман, спекуляци кӑна пулнӑ. Халь вара ҫак шухӑшпа Харвӑртри тӗнчипе паллӑ ӑсчах тухнӑ — Джордж Черч прохвессӑр. Сӑмах май вӑл — Crispr/Cr9 генлӑ инженерин меслетлӗхӗн авторӗ. Унпа усӑ курса вӑл сиенленнӗ генсене сыввисемпе ҫеҫ улӑштарман, геномӑн палӑртнӑ вырӑнӗсене кирлӗ генсене лартма та пултарнӑ.

Ӑсчах шухӑшӗпе мамонта хальхи ази пилӗ (слонӗ) тавӑрма май парӗ. Черч слонӑн геномне мамонтӑн генӗсене кӗртсе лартасшӑн, ҫапла май пил-мамонт гибридне кӑларасшӑн. Профессор мамонтӑн ӑшӑ ҫӑмӗшӗн тата тирӗ айӗнчи ҫавне тӑвакан генсемпе усӑ курасшӑн.

Кланлама юрӑхлӑ мамонта Ҫурҫӗр пӑрлӑ океанри Ляхов утравӗсенче тупнинчен илесшӗн. Пӑр ӑшӗнче 40 пин ҫул ирттернӗ пулин те вӑл мамонтӑн хобочӗ, мӑйӗн пӗр пайӗ тата ҫӑмӗ чиперех сыхланса юлнӑ. Ӑсчахсен шухӑшӗпе ҫакӑ чӗрчун ар ӑшне чӗрӗ чухнех лекнипе ҫыхӑннӑ.

Пӗлтӗр Хӑвӑрт утакансен тӗнче чемпионатне — вӑл кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 7–8-мӗшӗсенче пулмаллаччӗ — ирттерес вырӑна улӑштарасси ҫинчен пӗлтернӗччӗ. Сӑлтавӗ никама пӑхӑнман WADA агентство тӗпчев ирттернӗ хыҫҫӑн тухнӑ допинг скандалӗпе ҫыхӑннӑччӗ. 2015 ҫулхи чӳкӗн 14-мӗшӗнче иртнӗ IAAF ларӑвӗнче Раҫҫей спортсменӗсене тӗнче чемпионачӗсене хутшӑнма чарнисӗр пуҫне пирӗн патшалӑхри икӗ чемпионата та ирттерме чарчӗҫ: маларах палӑртнӑ Шупашкарти мероприятие тата Хусанти ҫамрӑксен ҫӑмӑл атлетикӑн тӗнче чемпионатне.

Пӗтӗм тӗнчери ҫӑмӑл атлетика федерацийӗн (IAAF) пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх хӑвӑрт утакансен тӗнче чемпионатне ирттермелли вырӑна Рима куҫарма шут тунӑ. Ку сасӑлав ирттернӗ хыҫҫӑн палӑрнӑ. Чемпионачӗ вара маларах палӑртнӑ пекех ҫу уйӑхӗн 7–8-мӗшӗсенче иртӗ. Ҫавӑн пекех Хусан ҫухатнӑ ҫамрӑксен чемпионачӗ валли те тепӗр вырӑн тупнӑ — вӑл Польшӑра вырнаҫнӑ Пӑткоҫ (Быдгощ) хулинче иртӗ.

Каласа хӑварас пулать, Шупашкар вырӑнне урӑххине суйланӑ чухне тепӗр темиҫе хулана та тӑратнӑ пулнӑ — Гуаякиль (Эквадор), Кейӳ (Украина), Монтерей (Мексика). Римшӑн 9 сасӑ пулнӑ, ытти хуласемшӗн — тӑватшар.

Малалла...

Иртнӗ ҫулӑн чӳк уйӑхӗнче бензинпа дизель топливин акцизӗсене ӳстермелли пирки Патшалӑх Думи саккун йышӑннӑччӗ. Халь вара ҫакна пула хаксем хӑҫан хӑпарасси паллӑ пулнӑ.

Бензиншӑн тата дизтопливошӑн ытларах пуш уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен тӳлемелле пулӗ. Хаксем вӑтамран пӗр литршӑн 2 тенкӗ патнелле ӳсӗҫ. Пуринчен те ытларах хак 4-мӗш класлӑ бензиншӑн хӑпарӗ. Пӗр тоннӑшӑн 3200 тенкӗ ытларах тӳлеме тивӗ. Сӑмах май, ӑна утӑ уйӑхӗ пуҫланнӑ хыҫҫӑн сутма та пӑрахӗҫ-ха. 5-мӗш класлин акциз хакӗ 2 пин таран ӳсӗ. Дизтопливо акцизӗ 4150 тенкӗ таран (пӗр тоннӑшӑн) хӑпарнӑ.

Экспертсен шухӑшӗпе бензин хакӗ ытлашши «ҫыртмӗ». Кӑрлачпа нарӑс уйӑхӗнче хак кӑшт чакма та пултарӗ. Ҫавах та куншӑн хӗпертемелле марри пирки пӗлтереҫҫӗ — ку пӗтӗмпех туянакансем сахал пулнипе ҫыхӑнӗ, апла пулсан экономикӑри лару-тӑру лайӑхах мар. Раҫҫейри топливо пӗрлӗхӗн президенчӗ Евгений Аркуша пӗлтернӗ тӑрӑх ҫулталӑк тӑршшӗпе топливо хакӗ яланах вылять — кӗркуннепе хӗлле вӑл чакать, ҫуркуннепе ҫулла вара — хӑпарать. Кӑҫал та кун шучӗпе ҫакнашкалах пулӗ.

«Хыпар» Издательство ҫурчӗн тилхепине ҫӗнӗ ертӳҫӗ тытрӗ. 2015 ҫулхи раштав уйӑхӗн 21-мӗшӗнче пӗтӗмлетнӗ конкурспа килӗшӳллӗн, директор-тӗп редактор тивӗҫӗсене пурнӑҫлама Михаил Арланова шаннӑ. Хыпарҫӑсемшӗн вӑл ют ҫын мар, Михаил Михайлович унччен ертӳҫӗ ҫумӗ пулнӑ.

Михаил Арланов Издательство ҫуртне ертсе пыма тытӑннӑранпа вӑхӑт нумаях иртмерӗ. Апла пулин те унӑн ӗҫне тишкерме тытӑнчӗҫ. Ҫӗнӗ ертӳҫе, ахӑртнех, ҫынсем тӗрлӗрен йышӑнчӗҫ. Пӗрисем хӳтӗлерӗҫ, теприсем… «Правда ПФО» сайтӗнче Михаил Арланов ертӳҫӗ пулни пирки статья тухрӗ кӑна – ӑна хаклакансем тупӑнчӗҫ. Чӑннипе, хӑшӗ-пӗрне вулама та кулӑшла. Коллективра мӗн пулса иртни, кам мӗн туни, пӗр-пӗрне «пылчӑкпа» варалани (пӗр сӑмахпа, килти ҫӳп-ҫапа урама кӑларни)… Тӳрех халап аса килет: тутарсем пӗр-пӗрне хуранран тухма пулӑшаҫҫӗ, чӑвашсем вара пӗр-пӗрне каялла туртаҫҫӗ… Ахальтен-им чӑваш лайӑх пурӑнакан кӳршине ӑмсанать теҫҫӗ? Пӗрисене «Хыпар» хаҫат тивӗҫтермест, теприсене ертӳҫӗ хӑйне мӗнлерех тытни кӑмӑлне каймасть… Пурте «анонимка» ҫыраҫҫӗ. Ҫурӑм хыҫӗнче вӑрттӑн калаҫни, тем тесен те, килӗшӳсӗр.

Малалла...

Кӑрлач уйӑхӗн 6-мӗшӗнче Элӗк районӗнче вӗренӳ тытӑмӗнче ӗҫлекенсен хушшинче футзал енӗпе ӑмӑрту иртнӗ. Унта хӗрарӑмсен 8 команди хутшӑннӑ.

Этемлӗхӗн черчен пайӗ ӑмӑртура маттурлӑхӗпе палӑрнӑ. Кашни командах ҫӗнтерӳ патне талпӑннӑ. Ӑмӑртӑвӑн пӗрремӗш минутӗнченех хӗрӳ тупӑшу пуҫланнӑ.

Ӑмӑртура ҫӗнтерӳҫӗ ятне чи маттуррисем тивӗҫнӗ. Вӗсем — Ураскилтри шкул команди. Ҫурмафиналта Мӑн Выла шкулӗн командипе Тавӑт шкулӗ вылянӑ, пӗрремӗшӗсем 1:0 шутпа ҫӗнтернӗ. Ураскилтсем вара юнтапасемпе выляса 2 очко пухса ҫӗнтернӗ. Унтан виҫҫӗмӗш вырӑншӑн юнтапасемпе тавӑтсем вылянӑ. Тавӑтсем пӗр очко ытларах пухнӑ.

Чӑваш Енре Ял хуҫалӑх ҫыравне хатӗрленеҫҫӗ. Вӑл кӑҫал иртмелле. ЧР Ял хуҫалӑх министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, республикӑра Ял хуҫалӑх ҫыравне ирттермешкӗн 660 ҫын хутшӑнӗ. Вӗсем статистика валли даннӑйсене пухса ҫӳрӗҫ.

ЧР Ял хуҫалӑх министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енре ҫырава кӗртмелли 263 пин объект шутланать. Вӗсен йышӗнче 4 пинӗшӗ — фермер хуҫалӑхӗсемпе усламҫӑсем, ялсенче 240 пине яхӑн хуҫалӑх, хулара вара — 9 пин. 11 районта объектсен йышӗ 10 пинрен иртет. Ку енӗпе Шупашкар районӗ малта. Унта 24 пин ытла объект. Шӑмӑршӑ районӗнче вара — 6 пин ытла.

Аса илтерер: ҫырав кӑҫал утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа ҫурлан 15-мӗшӗччен иртмелле. Пухнӑ кӑтартупа ялсенче агропромышленноҫ тата социаллӑ политика пирки калама май пулӗ.