Гуманитари институчӗ

Виҫӗ уйӑх ытла пуҫлӑхсӑр пурӑннӑ институтра тинех ҫӗнӗ директора лартнӑ — ҫӗртмен 1-мӗшӗнчен пуҫласа вӑл вырӑна филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ, чӑваш чӗлхе тӗпчевҫи Исаев Юрий Николаевич йышӑнать.

Малтан, Григорьев Валерий Сергеевич (истори ӑслӑлӑхӗн тухтӑрӗ) кайсан пуҫлӑх вырӑнӗ пушаннӑ хыҫҫӑн, директор ӗҫне Харитонова Валентина Григорьевна туса пынӑччӗ.

Юрий Николаевич маларах Шупашкар хула пуҫлӑхӗн ҫумӗ пулса ӗҫленӗ. Халӗ вара Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне ертсе пырӗ.

Юрий Николаевич Патӑрьелсем, Нӑрваш Шӑхаль ялӗнче 1969 ҫулхи нарӑсӑн 13-мӗшӗнче ҫуралнӑ. 1986 ҫулта ялти шкулта ӑс пухнӑ хыҫҫӑн Чӑваш патшалӑх университечӗн чӑваш филологийӗпе культура факультетне вӗренме кӗнӗ. 1989 ҫулта ӑнӑҫлӑ вӗренсе тухнӑ. 2002 ҫулта «Чувашские эмотивные антропосемизмы и их синонимические ряды (пейоративное семантическое поле «человек»)» темӑпа кандидат диссертацине хӳтӗленӗ.

Малалла...

Красноармейски районӗнче машинӑпа ӗне сӑвакан операторсем тата ӗнесене искусственнӑй майпа пӗтӗлентерекен техник-осеменаторсем ӑмӑртрӗҫ. Конкурс тулли мар яваплӑ «Карай» пӗрлешӳре иртрӗ.

Машинӑпа ӗне сӑвакан операторсен конкурсӗ. Кунта Трак енри тӑватӑ — «Карай», «Хӗрлӗ Сурӑм», "Янмурзино", "Досаево" — хуҫалӑхран килнӗ 7 оператор виҫӗ енӗпе тупӑшрӗ. Вӗсем машинӑпа ӗне сурӗҫ, ӗне сумалли аппаратсене салатса пухрӗҫ, ыйтусене хуравларӗҫ.

Кирек епле ӗҫӗн хӑйӗн йӗрки, майӗ пур, машинӑпа ӗне сӑвассин те ҫаплах. Кунта ӗне сумалли аппарата, ӗнене сума хатӗрлемелле, сумалла тата ытти те. Кашни операци валли вӑхӑт уйӑрнӑ. Ҫавна шута илсе палӑртаҫҫӗ те ӗҫченӗн професси ӑсталӑхне. Васканӑ чух алӑ-ура ҫыхланмасӑр пулмасть паллах. Анчах ӗҫе тӗплӗ пӗлекенсем кунта та ҫухалса каймаҫҫӗ. Акӑ Яманакри сӗт-ҫу ферминчи Светлана Данилова оператор ӗне сумалли технологине аван пӗлнине кӑтартрӗ, ӗне сумалли «Волга» аппарата та хӑвӑрт та тӗрӗс салатса пухрӗ. Унпа пӗрле ӗҫлекен И. В. Даниловапа Г. В. Антонова («Карай») та унран тӑрсах юлмарӗҫ.

Малалла...

«Янташ» ушкӑн Пушкӑртра

Нумай пулмасть Пушкӑртстанра Чӑваш Ен хӑнисем пулчӗҫ.

ЧР тава тивӗҫлӗ искусство ӗҫченӗ‚ композитор‚ 500 ытла юрӑ авторӗ Анатолий Никитин‚ филологи наукисен кандидачӗ‚ чӑваш эстрада артисчӗ‚ сӑмах‚ кулӑш ӑсти Григорий Вакку‚ ЧР тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Альбина Юрату сӑвӑҫ‚ чӑваш эстрада юррисене шӑрантаракан «Янташ» ушкӑн Чӑваш Енре ҫеҫ мар‚ Пушкӑртстан чӑвашӗсемшӗн те паллӑ.

Аякри йӑхташсем инҫе ҫула К.В. Иванов ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалласа тухнӑ. Кунта ытти паллӑ ҫынсемпе пӗрле чӑваш ятне тӗнче шайне ҫӗкленӗ поэтӑмӑра асӑнса пуҫ таясси‚ тав тӑвасси‚ К.Иванов ҫуралнӑ тӑрӑхри сывлӑша сывласси‚ шывне ӗҫсе киленесси‚ тӑван халӑхӑн шухӑш-кӑмӑлне пӗлесшӗн пулни те юлашки вырӑнта мар.

Вӗсем хӑйсен пултарулӑхӗпе паллаштарнисӗр пуҫне тӗрлӗ тӑрӑхри йӑхташсемпе чӑваш халӑхӗн ҫут тӗнчери вырӑнӗ пирки калаҫма палӑртнӑ. Ҫывхаракан ҫырав пирӗншӗн мӗнлерех вӗҫленесси шухӑш-туйӑмлӑ ҫынна пӑшӑрхантармасӑр пултараймасть паллах.

Малалла...

Ял часовни

Вӑрмар районӗнчи Хӗрлӗҫыр ялӗ Кӗтне шывӗ хӗрринче, Тутарстан чикки ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ. Йӑлана кӗнӗ йӗркепе ял ҫыннисем Мӑнкунран тӑххӑрмӗш эрнекунӗнче «Теветей» ял уявне ирттереҫҫӗ. Кӑҫал вӑл ҫӗртмен 4-мӗшне лекрӗ. Уяв умӗн «Иванов» КФХ ӗҫченӗсем ял урамӗсене илем кӗртме те ӗлкӗрчӗҫ.

Уяв Кӗтне хӗрринче вырнаҫнӑ часовнӑра иртрӗ. 11 сехетре пуҫланчӗ. Чи малтан ака-суха ӗҫӗсене пӗтӗмлетрӗҫ, ӗҫре маттурлӑх кӑтартнӑ ял ӗҫченӗсене тата ялти хастарсене чысларӗҫ. Ял халӑхӗ спорт вӑййисенче ӑмӑртрӗ, тӗрлӗ конкурссене хутшӑнчӗ. Ятарласа чӗнсе илнӗ чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсем халӑха юрӑ-ташӑпа савӑнтарчӗҫ, хӑйсен сассипе уява илем кӗртрӗҫ. Уяв Хӗрлӗҫыр ял клубӗнче ирттернӗ дискотекӑпа вӗҫленчӗ.

Уява халалласа ҫак кун ял ҫыннисемшӗн тепӗр савӑнӑҫлӑ самант пулчӗ — Вӑрмар районӗнчи чи аякра вырнаҫнӑ яла транспорт маршручӗ уҫӑлчӗ.

кунта пӗве пулмалла

Тупах ялӗ Вӑрмар тӑрӑхӗнчи илемлӗ вырӑнта вырнаҫнӑ. Ҫырми-ҫатрийӗ, юханшывӗсем, уйӗсем чуна илӗртеҫҫӗ. Тупах ялӗнче пӗве те сахал мар. Тин кӑна Келкеш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ тӑрӑшнипе виҫӗ пӗвене ҫӗнетсе юсама йышӑннӑ. Ял ҫыннисем вара ку питӗ лайӑх хыпар — пӗвесем тем тесен те яла илем кӳреҫҫӗ, ялти пурнӑҫа та самай ҫӑмӑллӑх параҫҫӗ.

Ял тӑрӑхӗн кантурӗ вырнаҫнӑ Келкешре вара Шкул урамӗнчи ҫула такӑрлатаҫҫӗ — чул сараҫҫӗ. Валерий Данилов, ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ, ҫула ялти магазин таранах хытарса тухасшӑн.

Тупахпа Келкеш ялӗсем Кӗҫӗн Енӗш тавралӑхӗнче, Вӑрмар районӗн ҫурҫӗр-тухӑҫ енче вырнаҫнӑ. Келкешри 5 урамра пурӗ 350 ытла, Тапахра вара 400 ытла ҫын пурӑнать. Келкеш ял тӑрӑхне пурӗ 4 ял кӗрет: Келкеш, Тупах, Ҫитмӗш, Чӗкету. Пӗтӗмӗшле илсен ял тӑрӑхӗнче пин ытла ҫын пурӑнать. 2 шкул (Келкешри вӑтам шкул тата Тупахри тӗп пӗлӳ паракан шкул), 3 ял клубӗ (Килкешре, Тупахра тата Ҫитмӗшре), 3 фельдшер пункчӗ (Чӗкетусӑр пуҫне кашни ялта пур), Вӑрмар райпойӗн 3 лавкки (Килкешре, Тупахра тата Ҫитмӗшре), 1 ял вулавӑшӗ (Келкешре).

Малалла...

Герман Лебедев

Чӑваш автономийӗ 90 ҫул тултарнӑ май Вӑрман-Ҫӗктер ял тӑрӑхӗнчи Салапайкасси ялӗнче Лебедев вулавӗсем иртнӗ.

Салапайкассинче ҫуралнӑ Герман Лебедев 1932-мӗш ҫулта кӗвӗсем хывма пуҫ­лать. 1992-мӗш ҫулта Чӑваш Патшалӑх Канашӗ Лебедев Тукташ сӑввипе ҫырнӑ юрра Чӑваш Республикин Патшалӑх гимнӗ тесе йышӑнать. Ҫак юрӑ пӗрремӗш хут 1945-мӗш ҫулта, Чӑваш автономийӗ 25 ҫул тултарнӑ ятпа иртнӗ уявра янӑранӑ. Кӑҫал, Чӑваш автономийӗ 90 ҫул тултарнине паллӑ тунӑ тапхӑрта, ҫак юррӑн пӗлтерӗшӗ уйрӑмах пысӑк.

Ялти кӳлӗ таврашӗнче Чӑваш патшалӑх педуниверситетӑн художество-графика факультечӗн студенчӗсем культура паркӗ валли картинӑсемпе статуйӑсем хатӗрлес тӗлӗшпе лаборатори йӗркеленӗ.

Лебедев вулавӗсен уявне Хыркассинчи ачасен музыка шкулӗнче вӗренекенӗсем тата Анат Кӗнерти Культура ҫурчӗн ӗҫ­ченӗсем хатӗрленӗ концерт программи илем кӳнӗ.

Ҫӗртмен 2-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх университечӗн чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗн кафедринче ЧР Вӗрентӳ институчӗн ӗҫченӗ Анисимова Екатерина Геннадьевна ҫырнӑ «Специфика проявления эстетики символизма в творчестве чувашских поэтов Г.Айги, М.Сеспеля и французского поэта Поля Верлена» диссертаци ӗҫне сӳтсе явнӑ. Тӗпчевре символизм юхӑмӗн хӑйевӗрлӗхне тӗнче литературинче пӑхса тухма тӑрӑшнӑ, вӑл чӑвашӑн Ҫеҫпӗл Мишшипе Геннадий Айхи тата француз поэчӗн Поль Верлен пултарулӑхӗсене епле витӗм кӳнине сӑнанӑ. Кафедра ӗҫченӗсем тема актуаллӑ, кӑсӑклӑ пулнине палӑртнӑ. Тӗпчев тухӑҫлӑхне ӳстерме чӑваш литературинчи символ уйрӑмлӑхӗсене ытларах тӗпчеме-тӗсеме, символизма юхӑм пек тата символ-сӑнлӑх пек пӑхма сӗннӗ. Чӑваш поэчӗсен символ хӑйевӗрлӗхне вырӑс тата европа литературин контекстӗнче тӗпчесен ӗҫ тата та тухӑҫлӑ пулассине палӑртнӑ.

Пӗрремӗш томӗн хуплашки

Н.И. Ашмарин пухса хатӗрленӗ Чӑваш сӑмахӗсен кӗнеки пичетленсе тухнӑранпа кӑҫал 100 ҫул ҫитет.

Тӗнчипе паллӑ 17 кӗнекеллӗ словарӗн пӗрремӗш томӗ 1910 ҫулта тухнӑ. Ӑна Хусанти император университечӗн типо-литографийӗнче ҫапса кӑларнӑ пулнӑ. Кӗнекене Хусанти вӗренӳ округ управленийӗ ҫумӗнчи Куҫару комиссийӗ хатӗрленӗ пулнӑ. Хусан университечӗн паллӑ тюркологӗ Н.Ф. Катанов та ӑна хатӗрлеме ун чухне самай пулӑшнӑ. Умсӑмахӗнче ҫавӑн пекех латинла Ф.Е. Корш академике тата ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне хатӗрлекен И.Я. Яковлева ырӑ сӑмахпа асӑннӑ. 160 старницӑра вара чӑваш пурнӑҫне пур енчен те ҫутатса паракан «А» саспаллирен пуҫланакан сӑмахӗсем вырнаҫнӑ пулнӑ. Иккӗмӗш томӗ 1912 ҫулта ҫеҫ тухнӑ. Чӑваш культурине тӗрлӗ енчен ҫутатса паракан словарӗн 17-мӗш томне 1950 ҫулта кӑларнӑ. 1994-2000 ҫулсенче Ашмарин хатӗрленӗ словаре ҫӗнӗрен репринт мелӗпе пичетлесе кӑларнӑ.

Пурӗ 3000 экземплярпа пичетленӗ 17 томлӑ словаре кӗнеке лавккисенче халӗ те тупма пулать. Хакӗ те ҫыртмасть — пур томне те туянма 500 тенкӗ те ҫитет.

Фестивальти самант

«Хыпар» хаҫат Элӗкре чӑваш эстрада юррисен регионсен хушшинчи «Вирьял шевлисем» черетлӗ фестивалӗ иртни пирки пӗлтерет. Ӑна ЧР Культура, национальноҫсен ӗҫӗсен, информаци политикин тата архив ӗҫӗн министерстви, республикари Халӑх пултарулӗх ҫурчӗн пулӑшӑвӗпе Элӗк район администрацийӗ йӗркелет. 15 ҫул хушшинче унта 2500 юрӑҫ хутшӑннӑ. Вӗсем — Чӑваш, Тутар, Мари республикисенчен, Чӗмпӗр облаҫӗнчен.

Эстрада юрӑҫисене Элӗк район пуҫлӑхӗ Леонид Читнаев, ЧР культура министрӗн ҫумӗ Татьяна Казакова, Чӑваш Республикин халӑх пултарулӑх ҫурчӗн директорӗ Виктор Бондарев тата ыттисем саламланӑ.

Фестивале Чӑваш, Тутар республикисенчи, Чӗмпӗр облаҫӗнчи 16-35 ҫулсенчи 23 юрӑҫ хутшӑннӑ. Гран-прие Патӑрьел районӗнчи Алина Кудрявцева тивӗҫнӗ. Элӗк районӗнчи Анастасия Михайловӑна, Чӗмпӗр облаҫӗнчи Елена Васильевӑна, Тутар Республикинчи Ирина Морозкинӑна I, II, III степень Дипломсемпе чысланӑ. Куракансен кӑмӑлне кайнӑ Оксана Ласточкинӑна (Комсомольски районӗ), Алевтина Самаринӑна (Ҫӗмӗрле районӗ), Лира Ковалевскаяна (Вӑрмар районӗ) ятарлӑ парнесемпе хавхалантарнӑ.

Малалла...

Пӗлтӗрхи Акатуйра

Ҫурхи ӗҫсене вӗҫленӗ хыҫҫӑн халӑх мӗн ӗлӗкрен Акатуй ирттернӗ. Ку уява, авалхи пек мар пулин те, халӗ те уявлаҫҫӗ. Ҫӗртмен 5-мӗшӗнче Акатуй Кӳкеҫре янрӗ — кунта район шайӗнчи уяв иртӗ.

Шупашкар районӗнчи Акатуй ытти ҫулсенчи пекех Хӗвеллӗ уҫланкӑра иртӗ, пуҫламӑшӗ — 10 сехетре. Уявра район ӗҫӗ-хӗлӗпе паллаштарӗҫ, юрӑ-ташӑпа савӑнтарӗҫ. Пӗлтӗр Николай Васильевич Фёдоров президент та килсе кайнӑччӗ.

Ҫӗртмен 12-мӗшӗнче Шупашкар районӗнче тепӗр Акатуй иртӗ — ӑна Лапсар ял тӑрӑхӗ ирттерӗ. Ку уяв ял тӑрӑхӗн ҫыннисене Ҫӗньял ҫывӑхӗнче савӑнтарӗ.

Ҫӗртмен 12-13-мӗшӗсенче Шупашкар районӗнче тепӗр савӑнӑҫлӑ уяв пулӗ — Ишек ярмӑркки. Вӑл ӗнтӗ иртнӗ ҫулсенчи пекех Ишек пасар вырӑнӗнче иртӗ.

Уявсене килсе кайма ан манӑр — пӗтӗм кил-йышпа хутшӑнӑр!