Николай Никольский

Ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче чӑвашсен паллӑ ӑсчахӗ, халӑх вӗрентӗвӗнче пысӑк тӳпе хывнӑ профессор, истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, тӑван халӑхӑмӑрӑн пирвайхи чӑваш хаҫатне пуҫарса яраканӗ Николай Васильевич Никольский ҫуралнӑранпа 135 ҫул ҫитрӗ. Ҫавна май унта та кунта тӗрлӗ мероприяти иртет.

Элӗкри тӗп вулавӑшра, ав, «Халӑха пилленӗ пурнӑҫ» темӑпа калаҫу йӗркеленӗ. Мероприятие халалласа «Николай Никольский — паллӑ историк, этнограф, филолог» темӑпа курав-экспозици хатӗрленӗ. Вулавӑша пухӑннисем ӑсчахӑн пурнӑҫӗпе паллашнӑ май унӑн кун-ҫулӗ тата ӗҫӗ-хӗлӗ ҫинчен каласа панине кӑсӑклансах итленӗ. Ӑсчах хальхи Муркаш районне кӗрекен Купӑрля ялӗнче вӑтам хресчен ҫемйинче ҫуралнӑ. Вӗренес туртӑмӗ тапса тӑнӑранах ӗнтӗ вӑл Шупашкарти тӗн училищинче, каярах Хусанти тӗн академийӗнче тӑрӑшса ӑс пухнӑ. Каярах Николай Васильевич тӗрлӗ ҫӗрте халӑха пӗлӳ парас енӗпе тӑрӑшнӑ. Сӑмахран, Хусанти учительсен семинарийӗнче, Хусан университетӗнче.

Малалла...

Приложенин сӑнӗ

Электронлӑ сӑмахсарсен сайчӗпе Windows 8 операци системинче усӑ курма пулать. Ятарлӑ приложенине Мирон Толи ҫырнӑ.

Приложени сайтри базӑпа усӑ курать, ҫавӑнпа та унӑн ӗҫӗ валли тӗнче тетелӗпе ҫыхӑну кирлӗ. Хальлӗхе приложение ансат мелпе хатӗрленӗ, ҫавӑнпа та авторӗ программҫӑсенчен, ӳнерҫӗсенчен пулӑшу ыйтать. Усӑллӑ сӗнӳпе пулӑшнишӗн те хавас вӑл.

Приложенин кочӗ, унпа паллашас кӑмӑл пур пулсан, кунта вырнаҫнӑ: github.com/mirontoli/chuvash-dict. Авторпа «Контактра» е тӗвӗт (твиттер) урлӑ ҫыхӑнма пулать.

Сӑмах май, электронлӑ словарьсен ӗҫне Мирон Толи хӑй те хутшӑнса — вӑл тӑрашнипе унта «Никольскийӗн чӑвашла-вырӑсла словарӗ» сӑмахсара кӗртме май пулчӗ.

Ҫу уйӑхӗн 2-мӗшӗнче, кӗҫнерникун, Шупашкар ГЭСӗн сулахай ҫыранӗ хӗрринче 15 пин ҫӗкӗ пуллине ӗрчетес тӗллевпе Атӑла янӑ. Ҫак асӑннӑ паха ӗҫе халӑхсем хушшинче иртекен «Волжские встречи — 24» (чӑв. «Атӑлҫи тӗлпулӑвӗсем — 24») ҫамрӑксен МИХ фестивальне пуҫтарӑннӑ пулас ҫамрӑк корресподентсем тата Раҫҫейри, ют ҫӗршывран килнӗ редакцисен пуҫлӑхӗсем хутшӑннӑ. Фестиваль хӑнисене республикӑри ҫутҫанталӑк пурлӑхӗсен тата экологи министрӗн пӗрремӗш ҫумӗ Евгений Юшин саламларӗ.

Ҫутҫанталӑк пурлӑхӗсен тата экологи министерствинче паллӑртса хӑварнӑ тӑрӑх хӗрле кӗнекене кӗртнӗ ҫӗкӗсене Атӑла ярасси чӑннипех те пархатарлӑ ӗҫ. Ҫӗкӗ ерчетесси ҫут ҫанталӑкшӑн та усӑ пулӗ. Ҫӗкӗ пуллисене шыва чи малтан ачасем яни те пӗлтерӗшлӗ ӗнтӗ.

Анчах ҫак ӗҫ-пуҫа сӑнакансем пӗлтернӗ тӑрӑх ирӗкӗ яриччен виҫӗ уйӑх ҫитӗнтернӗ ҫӗкӗ пуллисен темиҫе пайӗ вилнӗ иккен, хырӑмӗсемпе ҫиелле тухса выртнӑ. «Ку ҫыран хӗрринче шыв хӑйӑрлӑран, таса маррипе ҫыхӑннӑ. Юханшыв варринелех пулӑсене янӑ пулсан, тен, ҫиелле тухса выртакансем сахал пулӗччӗҫ?» — пӗлтереҫҫӗ хӑйсен шухӑшӗсене ҫак пулӑма сӑнакансем.

Малалла...

Шупашкарта иртекен халӑхсем хушшинчи VI фестиваль кӑҫал ҫу уйӑхӗн 20-мӗшӗнчен пуҫланса 25-мӗшччен иртет. Чӑваш Республикин тӗп хули 30 режиссёра, продюссерсене, Раҫҫейри тата ют ҫӗршыври актёрсене хӑнана кӗтет. Кинофестивале Дмитрий Астрахан режиссёр, Виктор Мержко сценарҫӑ, Анатолий Кот актёр тата Александр Прошкин кинорежиссёр хутшӑнасси ҫинчен пӗлтернӗ.

Паянхи куна конкурс репертуарӗнче 12 кино. Аса илтерер, асӑннӑ фестиваль пуҫлӑхӗ — паллӑ кинорежиссер Карен Шахназаров, программӑн директорӗ — Сергей Лаврентьев кино тӗпчевҫи.

Пӗлтерхи ҫулсем пекех кӑҫал та кино курма кӑмӑл тӑвакансене кинотеатра тӳллевсӗр кӗртӗҫ.

Акан 30-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер пурӑнакан ҫурт умӗнче палан ӳсме пуҫларӗ. Тахҫанах чӑваш халӑх юрри пулса тӑнӑ «Уҫланкӑри палан» юррӑн сӑввине ҫыракан сӑвӑҫӑмӑр малашне ҫуркуннесерен шур ҫеҫкисемпе савӑнтаракан, кӗркуннесерен хӗрлӗ ҫырлисемпе илӗртекен йывӑҫ ҫине чӳречерен пӑхса киленӗ.

Йывӑҫ лартма паллӑ поэтӑмӑрпа унӑн Раиса Максимовна мӑшӑрӗсӗр пуҫне Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн директорӗ Юрий Исаев, директор ҫумӗ Николай Бакин, ӑслӑлӑх ҫыруҫи Леонид Петров, чӗлхе пӗлӗвӗ пайӗн пуҫлӑхӗ Александр Кузнецов тата чӑваш халӑх, Раҫҫей тава тивӗҫлӗ ӳнерҫи Праски Витти хутшӑнчӗҫ.

Чӑваш кун-ҫулӗнче, сӑмахлӑхӗнче, тӗнӗ-ӗненӗвӗнче пысӑк вырӑн йышӑнакан ҫак йывӑҫ Шупашкар хулин пӗр картишне нумай-нумай вӑхӑт илем кӳрсе ӳсессе шанатпӑр.

Малалла...

Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче тискер тӑшмана хирӗҫ ирӗкшӗн ҫапӑҫкан салтаксен паттӑрлӑхӗ ӗмӗрлӗхе асра тытӑнса тӑрӗ. Лӑпкӑ, тутӑлӑ пурнӑҫпа паян пурӑнни — пӗтӗмпе пирӗн хӑюллӑ салтаксене пула ҫеҫ. Кӑҫал аслӑ Ҫӗнтерӳ кунӗ ҫитнӗрен 68 ҫул ҫитет. Вӑрҫӑра тискер фашиста хирӗҫ ҫапӑҫакансен, тылра пӗтӗм вӑйне хурса тӑрмашакансен йышӗ шел пулин те ҫултан-ҫул чакса пырать. Паянхи ӗмӗрен ҫынсен ҫут тӗллевӗ вӑл — вӑрҫӑ хирӗнчи паянхи ҫутӑ пурнӑҫшӑн кӗрӗшекенсене хисеплесси, вӗсем пирӗн ҫине хунӑ шанӑҫа ӑнӑҫлӑ тытса пыни.

Раҫҫей патшалӑхӗ вӑрҫӑ ветеранӗсене, тыл ӗҫченӗсене яланах пулӑшма тӑрӑшнӑ. Кӑҫал та ҫак паха ӗҫ пӑрахӑҫланман. Хула администрацийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх Чӑваш Республикин тӗп хулинче пурӑнакан ветерансен, тӑлӑх арӑмсен пӗтемпе 27 хваттере ҫӗнӗтме, ремонт тума паллӑртнӑ.

Ҫак ӗҫӗ пурнӑҫлама резерв фондӗнчен 500 пин укҫа уйӑрса панӑ. Кашни хваттерте хӑйне уйрӑм ӗҫ. Пӗр килте чӳрече улӑштарасси, пӳлӗмсенче ҫӗнӗ алӑкӗсем лартасси, электричество проводкине ҫӗнетесси, урай сарасси. Тепӗр хваттерте электричество счётчикӗсене улӑштарасси, ҫӑмӑл юсав тӑвасси.

Хӑш-пӗр хваттерсенче юсав ӗҫӗсене вӗҫлесе ҫитерме ӗлкернӗ, ыттисенче вара ҫӗнетӳсене уявсем хыҫҫӑн пӗтерме паллӑртнӑ.

Малалла...

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян, ҫӑвӑн 7-мӗшӗнче, паллӑ тӗпчевҫӗ-ҫыравҫӑ Геннадий Фёдорович Трофимов-Юмарт ҫуралнӑранпа 75 ҫул ҫитнине халалласа литература пӗлӗвӗпе фольклористика пайӗ «Текстологи тата куҫару ыйтӑвӗсем» ятпа анлӑ лару ирттерчӗ.

Шел те, Геннадий Фёдорович хӑй ҫак ларӑва килеймерӗ — сывлӑхӗсем хавшанӑран (куҫӗ курмасть унӑн) вӑл курӑмлӑ мар мелпе хутшӑнчӗ, пурне те салам сӑмахӗ каласа ячӗ. Апла пулин те пухӑннӑ ӑсчахсем паллӑ тӗпчевҫӗн ӗҫӗсене аса илсе вӗсен пӗлтерӗшне палӑртрӗҫ. Куҫару ыйтӑвӗсемпе тухса калаҫакансем та сахал мар пулчӗҫ — ЧПУ-н чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗн кафедрин доценчӗ Елена Нарпи, институтӑн сӑмах кӗнеки, ярӑмлӑ кӑларӑм тата электронлӑ энциклопеди пайӗн пуҫлӑхӗ Геннадий Анатольевич Дегтярёв, Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп администраторӗ Николай Плотников тата ыттисем.

Малалла...

«Чӑваш мунчи» / Коморный Сергейӗн ӳкерчӗкӗ

Ҫемьере иккӗмӗш е ун хыҫҫӑнхи ача ҫуралсан амӑш укҫи панине пурте пӗлетпӗр. Ҫав тупрапа тӗллевлӗ усӑ курмалли пирки те паллӑ. Сӑмахран, пӳрт хӑпартма е хваттер илме, ачасене вӗрентме, амӑшӗн пулас пенсийӗ валли уйӑрма юрать.

Ҫӗмӗрле хулинче пурӑнакан 37-ри хӗрарӑм пӗлтӗрхи ҫу уйӑхӗнче ҫав тупран пӗр пайне — 62 пин ытларах тенке — илме шут тытнӑ. Пенси фончӗн вырӑнти управленийӗнче вӑл ҫав «кӗмӗле» пӳрт юсама уйӑрма шантарнӑ. Анчах ҫур ҫул ытларах иртсен хӗрарӑм суеҫтерни ҫиеле тухнӑ. Тупрана вӑл пӳрт юсама мар, мунча тума тӑкакланӑ иккен. Мунча та кирлӗ хуралтах-ха. Анчах амӑш капиталне мӗн тӗллевпе тӑкакланине ӑнлантарса паракан Раҫҫей шайӗнче йышӑннӑ хутра мунча тума юрани пирки пӗр сӑмах та каламан.

Нумаях пулмасть хӗрарӑмӑн суд тенкелӗ ҫине ларма тивнӗ. Айӑплавӗ ытла кӑра мар та, ҫапах та ӑна РФ Пуҫиле кодексӗн статйипех айӑплани паллӑ. Ҫӗмӗрлери прокуратура пӗлтернӗ тӑрӑх, хӗрарӑма суд 7 пин тенкӗлӗх штрафлама йышӑннӑ, кунсӑр пуҫне мунча тума янӑ 62 пин тенкӗ ытларах укҫана шыраса илмелле тунӑ.

Кунта тӳлевсӗр сӑн ӳкерӗҫ

Улатӑр хулинчи усламҫӑсем Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫин ветеранӗсене ҫӗнтерӳ кунӗ ячӗпе парне кӳме шухӑшланӑ.

Йӑла пулӑшӑвӗ кӳрекен хулари предприятисем, тӗрӗсрех каласан, парикмахерскисем, вӑрҫа хутшӑннӑ хисеплӗ ватӑсене ҫу уйӑхӗн 1-10-мӗшӗсенче тӳлевсӗр ҫӳҫ касма килӗшнӗ. Кун пирки хула администрацийӗн информатизаци пайӗн пуҫлӑхӗ Светлана Титова каланӑ тӑрӑх, ҫак ырӑ ӗҫе ҫулталӑкӗпех пурнӑҫлакансем те пур-мӗн. Пӗлтӗр ветерансене икӗ парикмахерски тӳлевсӗр йышӑннӑ пулсан кӑҫал ун пеккисен йышӗ тата ҫавӑн чухлӗ хутшӑннӑ.

Халӑха йӑла пулӑшӑвӗ кӳрекен тепӗр предприяти вара вӑрҫа хутшӑннисене сӑн тӳлевсӗр ӳкерме кӑмӑл тунӑ. Ҫапӑҫу хирӗнче вилӗмпе куҫа-куҫӑн тӑнӑ шур сухалсене кунсӑр пуҫне Ҫӗнтерӳ кунӗнче тӳлевсӗр апатлантарма килӗшнисем те пур. Ҫавсен шутӗнче — муниципалитетӑн пӗр предприятийӗ тата виҫӗ тулли мар яваплӑ общество.

Ветеранӗсен шучӗ ҫулсерен чакса пырать те пулӑшмалӑх тӑрса та юлмарӗҫ пуль текен те тупӑнӗ-ха ку хыпара вуласан. Апла-и, капла-и, ҫапах та ырӑ ӗҫ тӑвакансем пурри савӑнтарать.

Илле Ивановпа Эдуард Мочалов

Чӑваш Енри тӗпчев коммитечӗ пӗлтернӗ тӑрӑх чӑваш чӗлхине хӳтӗлесе пичетленӗ статьяшӑн «Сӗтев» хаҫата хирӗҫ пуҫарнӑ ӗҫе тӳресем патне ҫитернӗ. Аса илтеретпӗр, йӗрлем (следстви) шухӑшӗпе ҫак статья халӑхсем хушшинче хирӗҫӳ пуҫарать имӗш, ҫакӑншӑн Илле Иванов журналиста айӑплаҫҫӗ. «Сӗтев» хаҫата сӑлтавсӑр айӑплани пирки право хӳтӗлекен чӑмӑртанӑшсем пӗрре мар пӗлтерчӗҫ пулин те йӗрлев комитечӗ айӑплав ӗҫне пӑрахӑҫлама шутламасть-ха.

«Покажи мне твой язык, и я скажу — кто ты» статья хаҫатра икӗ ҫул каяллах пичетленсе тухнӑччӗ, унта автор чӑваш чӗлхине хӗснипе килӗшмен. Тӗслӗхрен, судра тата влаҫ органӗсенче чӑваш чӗлхипе усӑ курма май ҫуккине ҫӗкленӗ.

РФ пуҫилле кодексӑн 282 статьян 1-мӗш пайӗпе килешӳллӗн Илле Иванова икӗ ҫул таран пама пултараҫҫӗ. «Сӗтев» хаҫата кӑларакан Эдуард Мочалов айӑплӑ статьян авторӗ хӑй пулнине пӗрре мар пӗлтернӗ пулин те йӗрлемҫӗсех ҫавах Илле Иванова ҫуд тенкелӗ ҫине лартасшӑн.