Нумаях пулмасть Мурманскри патшалӑх ӑслӑлӑх вулавӑшӗн таврапӗлӳ залӗнче I Чӗлхесен фестивалӗ иртнӗ. Мурманскри чӑвашсем Иван Яковлев ҫуралнӑ кунне халалласа мероприяти ҫулленех йӗркелеҫҫӗ.

Кӑҫал Мурманскри «Чӑвашсен культура обществи» общество организацийӗпе Мурманскри патшалӑх ӑслӑлӑх вулавӑшӗ пуҫарнипе Чӗлхе фестивальне йӗркелеме шухӑшланӑ.

2010 Ҫырав поляр унки леш енчи Кольскра 110 ытла национальноҫ пурӑннине палӑртнӑ. Пӗтӗмпе Мурманск облаҫӗнче 795,4 пин ҫын пурӑнать. Вӗсенчен ытларахӑшӗ — вырӑссем (89 процент). Иккӗмӗш вырӑнта — украинсем. Виҫҫӗмӗшӗнче — беларуҫсем. 4-мӗш вырӑнта — тутарсем, 5-мӗшӗнче — азербайджансем. Кунта 1,8 пин чӑваш пурӑнать. Ҫавӑн пекех Мурманск облаҫӗнче абазинсем, коряксем, кумандинсем, мансисем, хантсем… пурӑнаҫҫӗ. Анчах вӗсен йышӗ 10 ҫынран иртмест.

Чӗлхесен фестивалӗнче иврит, саам, беларуҫ, украин, нимӗҫ, чӑваш чӗлхисем пирки хӑтлав кӑтартнӑ, информаципе паллаштарнӑ. Кольскри саам радиовӗн директорӗ Валентина Совкина пӗрремӗш тухса калаҫнӑ. Кольск ҫурмаутравӗнче 1,6 пине яхӑн саам ҫын пурӑнать иккен. Галина Зенькович «Иврит» темӑпа калаҫнӑ.

Малалла...

Шупашкар районӗнчи Лапсар ялӗ ҫумӗнче Ҫӗнӗ Лапсар посёлокӗн (хула шутне кӗрет) гараж кооперативӗ пур. Ялпа гаражсем хушшинче вара Петёк ҫырми ятлӑ тарӑн ҫырма вырнаҫнӑ. Хулапа Шупашкар районӗн чикки шӑп та лӑп ҫав ҫырма варрипе иртет — гаражсем енчи Шупашкарӑн шутланать, тепӗр енчи — ялӑн.

Ялти халӑх тарӑн ҫырмана ҫуп-ҫап пӑрахасси — тахҫанхи йӑла. Ку вӗсен шухӑшӗпе пӗрре ҫырмана ҫурасран сыхлать, тепре ӑна тултарать. Ҫавӑнпа та пӗр-пӗр ялӑн ҫырминче ҫӳп-ҫап купине асӑрхамасан тӗрӗнмелли кӑна юлать. Анчах хальхи вӑхӑтра йӑла каяшӗ самай нумайланса кайнӑран унашкал купасем ял сӑнне пӗрре те илем кӳмеҫҫӗ (хӑш-пӗр ялта эп вӗсене урам варринчех асӑрхаса), ҫавӑнпах ӗнтӗ пуҫлӑхсем вӗсене ҫӗрпе хуплаттараҫҫӗ, ял халӑхне ҫӳп-ҫап контейнерӗсемпе усӑ курма вӗрентеҫҫӗ.

Хайхи Лапсар ялӗ ҫумӗнчи Петёк ҫырми те ҫӳп-ҫап пӑрахмалли вырӑн пулса тӑнӑ. Ӗлӗкех вӑл самай тарӑн пулнӑ теҫҫӗ. Петёксем ял хӗррине куҫса лариччен ячӗ те урӑхла пулнӑ — Чӑркаш ҫырми (ун урлӑ ҫуммӑн вырнаҫнӑ Чӑркаш ялне каҫнӑ). 1980-мӗш ҫулсенче ял хӗрринче гаражсем ӳсме тытӑннӑ.

Малалла...

Орфографи словарӗн (2002) хуплашки

Чӑннипе пушшех чарман-ха. Тахҫантанпах сутӑнса пӗтнӗ кӗнекене кӑлараҫҫех, анчах халех мар. Орфографи словарне кӑларассине 2015 ҫула куҫарнӑ иккен. Кун пирки Чӑваш чӗлхе комиссийӗн ларӑвӗнче Юрий Виноградов хӑй пӗлтерчӗ.

Ку йышӑну орфографи ыйтӑвӗсем тавра пуҫарӑннӑ тавлашу пирки тухнӑ пулать. Кӑҫалпа ҫитес ҫул ҫак ыйтупа ҫавра сӗтелпе ӑслӑлӑх конференцийӗ иртмелле — вӗсем тавлашуллӑ вырӑнсене уҫӑмлатса парасса кӗтеҫҫӗ.

Асаилтеретпӗр, нарӑс уйӑхӗнче орфографи словарьне ҫӗнӗрен пичетлесе кӑларасси пирки хыпар пулнӑччӗ. 2002 ҫулта харӑсах икӗ орфографи словарӗ пичетрен тухнӑ — пӗрине А.А. Алексеев пухса хатӗрленӗ, теприне — Юрий Виноградов арӑмӗпе пӗрле (вӑл шкул ачисем валли шутланать пулас). Иккӗмӗшне пичетлесшӗн те ӗнтӗ.

Хуткупӑслӑ арҫын. Чӑваш ӳнер музейӗнчи ӳкерчӗк

Нумаях пулмасть Шупашкар районӗнчи Пархикассинчи информаципе культура центрӗнче хуткупӑспа калакансен тата такмак ӑстисен районти фестиваль-конкурсӗн суйлав тапхӑрӗ иртнӗ. «Янӑра, чӑваш хуткупӑсӗ» ят панӑскере Леонид Ефремов хуткупӑс ӑстине халалланӑ.

Ӑна кӑҫал пуҫласа ирттермеҫҫӗ-ха. Фестивале ӑстан мӑнукӗ, Шӗнерпуҫӗнчи «Шинер» фольклор коллективне ертсе пыракан Дмитрий Ефремов аслашшӗн ятне асра тытса пуҫарнӑ.

Суйлав турне районӗпех пухӑннӑ. Тӳресене чи пултаруллисене суйлама ҫӑмӑл пулман теҫҫӗ. Финала Сарапакассинчи Юрий Андреев тата «Савнӑ ен» коллектив, Ҫӗньял-Покровкинчи Виссарион Андреев, Владислав Степанов, Эдуард Попов тата Мария Иванова, Янӑш ял тӑрӑхӗнчи Сергей Григорьев тата Альбина Александрова, Вӑрман Ҫӗктерти «Шурӑмпуҫ» фольклор ансамблӗ, Шемшер ял тӑрӑхӗнчи Александр Ильин тухнӑ. Вӗсен концерчӗ эрнекун районти культура ҫуртӗнче 18 сехет те 30 минутра пуҫланӗ.

Вӑйӑ-конкурс элемӗ

Ака уйӑхӗн 15–30-мӗшӗсенче (ӑна, хутшӑнакансем ыйтнипе, ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗччен тӑсма тиврӗ) пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан Красноармейски шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литератури тата тӑван ен культури вӗрентекенсем В.М.Михайловпа З.П.Михайлова пуҫарнипе, Красноармейски район администрацийӗн вӗрентӳ пайӗ, Чӑваш Наци Конгресӗн Красноармейски районӗнчи уйрӑмӗ тата Чӑваш патшалӑх символӗсен авторӗн Э.М.Юрьев ӳнерҫӗн Красноармейски районӗнчи Кӗҫӗн Шетмӗ ялӗнчи музейӗ-картинӑсен галереййи йӗркеленипе республикӑмӑрти районсем хушшинче «Улӑп-2014: Эпир — Улӑп йӑхӗнчен!» уҫӑ инҫет вӑйӑ конкурс иртрӗ.

Ӑна Культура ҫулталӑкне, Чӑваш чӗлхи кунне, Раҫҫей тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ В.Е. Петров ҫуралнӑранпа 60 ҫул ҫитнине халалланӑ.

Конкурса пурӗ 70 ытла ача ыйтса ҫырни ярса панӑ. Вӑйӑ конкурс ыйтӑвӗсене пур ача та ӑнӑҫлӑ хуравлама пултарнӑ. Ачасен ӗҫӗсенчи тӗп ҫитменлӗхсем ҫаксем: факт тата орфографи йӑнӑшӗсем, хуравсене вырӑсла ҫырни (ку вара вӑйӑ конкурс йӗркипе килӗшсе тӑмасть). Кунсӑр пуҫне пӗр пек тата йӗкӗреш хуравсем те пурччӗ (вӑйӑ конкурс ушкӑнпа хуравламалли маррисен йышши пулин те).

Малалла...

Нумаях пулмасть Красноармейски районӗнчи Пикшик ялӗнче Евгений Скрипкина асӑнса футбол енӗпе уҫӑ турнир иртнӗ. Унта «Классик» (Красноармейски ялӗ), «Ункӑ» (Чутукасси), «Пикшик», (Яманак), «Спартак» (Кӗҫӗн Шетмӗ), «Гигант» (Алманч), «Вольник» (Красноармейски ялӗ), «Пархикасси» (Шупашкар районӗ) ушкӑнсем хутшӑннӑ.

¼ финалта «Вольник» «Пархикасси» командине 2:0 шутпа ҫӗнтернӗ. Кӗҫӗн Шетмӗсем Алманч командине парӑнтарнӑ. Пикшиксем Чатукасси командине ҫӗнтернӗ. «Классик» Яманак спортсменӗсене парӑнтарнӑ.

Ҫурмафиналта Пикшик команди Кӗҫӗн Шетмӗсене ҫӗнтернӗ, «Классик» — «Вольника». Финалта Пикшик команди «Классика» ҫӗнтернӗ. Ҫавна май «Классик» 2-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Пикшик команди турнирта ҫӗнтерӳҫӗ пулса тӑнӑ.

Чи лайӑх хапхаҫӑ ятне Олег Мачехин («Классик») тивӗҫнӗ. Чи лайах тапӑнакан — Максим Иванов. Универсал вӑйӑҫӑ — Михаил Петров (Кӗҫӗн Шетмӗ).

Артистсем

Иртнӗ вырсарникун Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗ Канаш районӗнчи Татмӑш ялне килсе ҫитнӗ. Ҫук, спектакльпе мар. Аритстсем кино ӳкерме пынӑ.

Вӗсене Татмӑш тӑрӑхӗнчи вырӑнсем питӗ килӗшнӗ. Ҫавӑнпа кунта кино ӳкерме шухӑшланӑ. Вӗсен йышӗнче — Виталий Сергеев артист та. Вӑл кунта ҫуралса ӳснӗ.

Фильм ӳкерекенӗ — «Аксар» студи. Артистсем — Светлана Савельева, Валентина Музыкантова, Венера Байгильдина, Николай Дмитриев, Виталий Сергеев. Фильм режиссерӗ тата драматургӗ — ЧР тава тивӗҫлӗ артисчӗ Александр Пӑртта.

Шупашкарта Пӗтӗм тӗнче кинофестивалӗ уҫӑлнӑ. Унпа килӗшӳллӗн халӑх фильмӗсен конкурсӗ иртет. Ку — пӗрремӗш хут.

Наци киностудисен конкурсне Якути, Хакаси, Пушкӑртстан, Буряти, Тутартсан, Чаваш Ен авторӗсем хутшӑнӗҫ. Пӗтӗмпе 12 фильм, 14 картина кӑтартӗҫ. Унсӑр пуҫне конкурса хутшӑнман 40 ытла картина курма май пулӗ.

Конкурс жюрийӗсем — Глеб Панфилов режиссер, Инна Чурикова актриса, Корейӑри кино тӗпчевҫи Хонг Сангву, Узбекистанри режиссер тата сценарист Камара Камалова, Чилири кинорежиссер тата сценарист Себастьян Аларкон. Ыран Шупашкара фестиваль президенчӗ Карен Шахназаров тата Александр Панкратов-Черный актер килӗҫ.

Фильмсене Шупашкарта, Улатӑрта, Патӑрьел тата Хӗрлӗ Чутай районӗсенче кӑтартӗҫ. Фестиваль программин директорӗ Сергей Лаврентьев киновед пресс-конференцире темиҫе ҫул каялла кинематографи ытла аталанманнине палӑртнӑ. Тӗслӗхрен, Якутире, Хакасире. Тутарстанпа Пушкӑртстанра та ку енӗпе ытлах ӗҫлемен-мӗн.

Сергей Лаврентьев каланӑ тӑрӑх, халӑх киновӗсен суйлавӗ пулман. Чи лайӑххисене суйласси пӗлтерӗшлех мар-мӗн. Чи кирли — ҫак тӑрӑхсенче кинопроизводство «ӗҫлеме» тытӑнни.

Малалла...

Н.В.Никольский бюсчӗ умӗнче

Ӗнер историк, этнограф, Атӑлҫи халӑхӗсен тӗпчевҫи, чӑвашсен пӗрремӗш хаҫатсенчен пӗрине — «Хыпара» — йӗркелекенӗ Николай Васильевич Никольский ҫуралнӑранпа 136 ҫул ҫитнине Муркаш районӗнчи Купӑрляра уявланӑ.

Николай Никольский ячӗллӗ паркра унӑн палӑкӗ умӗнчи митинга Уйкас Янасал ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ С.Г. Никифорова уҫнӑ, кунти халӑх хӑйӗн ентешӗпе мӑнаҫланнине палӑртнӑ. Муркаш районӗ хӑйӗн паттӑрне чӑнах та манмасть. Ав Николай Никольский ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалласа Купӑрляра, историк тата чӑвашсен пӗрремӗш хаҫачӗсенчен пӗрине йӗркелекен кун ҫути курнӑ ялта, унӑн бюстне лартнӑ. Этнограф ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнӗ чухне Никольский музейне реэкспозици тунӑ, шкула ҫӗнетнӗ, тӗслӗх вулавӑш уҫнӑ.

Район историне, унӑн паллӑ ентешӗсене халалласа «Муркаш районӗн кӗске энциклопедийӗ» кӗнеке кӑларнӑ. Купӑрляра, Никольский ҫуралнӑ ҫуртра, ятарлӑ паллӑ ҫакнӑ, Николай Васильевичӑн ашшӗ тунӑ парка тата пӗвене ҫӗнетнӗ.

Шупашкарта Николай Никольский ячӗпе проспект хисепленет.

Малалла...

Пӗртӑван Зиминсем тӑван шкулта

Етӗрне районӗнчи Урпаш шкулне пӗртӑван Зиминсем ҫитсе курчӗҫ. Иртнӗ ӗмӗрти аллӑмӗш ҫулсенче Александр Алексеевич тата Николай Александрович Зиминсем ҫакӑнта ӑс пухнӑ. Каярахпа вӗсем иккӗшӗ те чӑваш культуринче палӑрнӑ. Александр Алексеевич журналист пулнӑ, Мускавра тухса таракан «Советский шахтер» (чӑв. Совет шахтёрӗ) журналта, Совет Союзӗнчи тӗрлӗ хаҫатсенче вӑй хунӑ. Экономика наукисен кандидачӗ. Чӑваш патшалӑх университетӗнче, Чӑваш патшалӑх гуманитари институтӗнче яваплӑ секретарь пулса ӗҫленӗ. 200 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗ пичетленӗ. Александр Алексеевич сӑвӑсем те ҫырнӑ, вӗсенчен чылайӑшӗ юрӑсене хывӑннӑ. Николай Александрович Зимин вара паллӑ композитор, кӗвӗ тишкерӳҫи, ЧР композиторсен ассоциацийӗн президенчӗ.

Паллӑ ентешсене урпашсем ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илчӗҫ. Шкул ачисем хӑнасене Александр Зимин пултарулӑхне халалланӑ хӑтлавпа паллаштарчӗҫ. Унтан вӗсем пӗртӑван Зиминсем ҫырнӑ юрӑсене шӑрантарчӗҫ. Александр Алексеевич ачасене пултарулӑх вӑрттӑнлӑхӗсемпе паллаштарчӗ. Хӑйӗн сӑввисем епле ҫурални пирки каласа пачӗ. Николай Александрович ачасемпе музыка урокӗ ирттерчӗ.

Малалла...