Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ 3-мӗш литература конкурсӗн ҫӗнтерӳҫисене чысларӗҫ. Мероприятине институт директорӗ Юрий Исаев уҫрӗ. Сас-хура пӗлтернӗ тӑрӑх маларах ку чыслав наци вулавӑшӗнче иртмелле пулнӑ, анчах чӑрмавсем кӳнине пула юлашки вӑхӑтра ҫеҫ мероприяти вырӑнне тупма пултарнӑ.

Чыслава Турцирен килнӗ хӑнасем килчӗҫ. Вӗсем ҫӗнтерӳҫӗсене ӗнентерӳ хучӗсемпе тата хаклӑ парнесемпе чысларӗҫ. Асилтеретпӗр, пӗрремӗш вырӑна (чӑваш тапхӑрӗнче) Илле Ивановӑн «Durak» калавӗ тухнӑ. Иккӗмӗш вырӑн Елена Мустаевӑн «Ҫылӑх» калавӗ йышӑннӑ, виҫҫӗмӗшӗ — Евгений Турханӑн «Лаша ӑҫта ҫухалнӑ?» калавӗ. Унччен эпир пӗлтернӗ тӑрӑх виҫҫӗмӗш вырӑна Анатолий Смолинӑн «Касу, е Хӗвел тымарӗ» калавӗ тухни пирки калаҫу пыратчӗ, анчах каярах ҫак хайлав маларах пичетленни пирки пӗлнӗ те ӑмӑртуран кӑларнӑ. Илле Ивановӑн «Durak» калавӗпе вара ҫитес вӑхӑтра («Салам» хаҫатра пичетленсе тухнӑ хыҫҫӑн) эсир пирӗн электронлӑ вулавӑшра паллашма пултаратӑр.

Кашкар Махмучӗ — Махмут ибн ал-Хусейн ибн Муххамад ал-Кашгари — 1008 ҫулта Кашкар хулинче ҫуралнӑ, 1101 е 1126 ҫулта вилнӗ.

Малалла...

АПШри Теннесси штатра электроэнерги расхутлас тӗлӗшпе хӑйне евӗр сӑнав тунӑ. Виҫӗ ҫуртра ултӑ ҫул роботсем пурӑннӑ. Вӗсем ҫыннӑн кулленхи пурнӑҫне сӑнланӑ. Ку 2009–2014 ҫулсенче пулнӑ.

Ҫуртсенче куллен йӑла техники, телевизор, ытти электроприбор ӗҫленӗ, пӑрӑхсем ӑшӑннӑ. Ҫавӑн пекех темиҫе ҫын пурнӑҫне сӑнарламашкӑн сывлӑша ӑшӑ тата нӳрӗк кӑларакан ятарлӑ машина ӗҫленӗ.

Сӑнава мӗн тӗллевпе ирттернӗ-ха? Ҫуртсенчен пӗри ресурссене перекетлемен ҫемье пулнӑ. Иккӗмӗшӗ, хирӗҫ лараканни, пачах тепӗр майлӑ — йӑлтах перекетленӗ. Виҫҫӗмӗшӗ перекетлемен те, ытлашши расхутламан та — хӑйне май пурӑннӑ.

«Транжирсемпе» «экономистсен» коммуналлӑ счечӗсене танлаштарсан ҫакӑ паллӑ пулнӑ: иккӗмӗшӗсен, АПШри кил хуҫалӑхӗпе танлаштарсан, тӑкак 4 хут сахалрах.

Сӑнава ҫынсене хутшӑнтарман. Вӗсем вырӑнне роботсем пулнӑ, мӗншӗн тесен тӗпчевҫӗсем ҫуртсене кирек хӑш вӑхӑтра та кӗрсе пӑхасшӑн пулнӑ.

Чӳк уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Шупашкарта черетлӗ купӑста фестивалӗ иртӗ. Ун валли ҫынсем час-часах апат-ҫимӗҫ туянма ҫӳрекен вырӑна суйланӑ — «Николаевски» суту-илӳ комплексӗ.

Фестивале вырӑнти тавар кӑларакансене пулӑшас, халӑх хушшинче экологи тӗлӗшӗнчен таса ҫимӗҫрен хатӗрленӗ наци ҫимӗҫне сарас тӗллевпе ирттереҫҫӗ.

Фестиваль интреслӗ иртессе шантараҫҫӗ. Ара, Шупашкарта ку тематикӑпа шкул ачисен тата аслӑ ӳсӗмрисени хушшинче пултарулӑх конкурсӗсем старт илнӗ, ӑсталӑх класӗсем, хӑтлавсем хатӗрлеҫҫӗ. Фестивальте тупӑшса купӑста та турӗҫ.

Фестиваль йӗркелӳҫисем пахча-ҫимӗҫрен, техӗмлӗхрен хатӗрленӗ апат-ҫимӗҫе кӑтартасси пирки пӗлтереҫҫӗ.

Сӑмах май, купӑста фестивалӗ 2007 ҫулта Куславкка районӗнче иртнӗ. Ӑна фермерсем пуҫарма шухӑшланӑ. Йӗркелӳҫӗсем тӑрӑшнипе Шупашкарта иртекен купӑста фестивалӗ ҫӗнӗлле пулӗ.

«Автостат» информаци агентствин шучӗпе Раҫҫейре машинӑсен хакӗ килес ҫул вӑтамран 10–15 процент ӳсмелле. Ют ҫӗршывран кӳрсе килекеннисем уйрӑмах хакланмалла. Вӗсемшӗн кӑҫалхинчен чӗрӗк пай пай чухлӗ ытларах кӑларса хумӗ тивӗ. Тӗрӗсрех, 20–25 процент тесе шухӑшлаҫҫӗ.

Раҫҫейри машинӑсем ытлашши хакланмалла мар. Аналитиксен шучӗпе хак 10 процентран ытла хӑпармалла мар. Раҫҫейре пуҫтаракан ют ҫӗршыв машинисем 10–15 процент хакланмалла.

Юлашки вӑхӑтра хаксене 20 ытла бренд хӑпартнӑ. Сӑмахран, Ford, Peugeot, Skoda. Renault маркӑлли Logan, Sandero тата Duster йышшисене 10–13 пин тенкӗ хаклатнӑ. BMWраштав уйӑхӗнче мӗнпур машинӑна 10% ӳстерме шухӑшлать-мӗн.

Шупашкарти Ленин район судне республикӑн ҫутҫанталӑк министрӗ Иван Исаев тата ведомствӑн пай пуҫлӑхӗ Геннадий Мусабиров тӗлӗшпе пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫ ярса панӑ. Кун пирки Раҫҫейӗн Тӗп прокуратури ӗнер хыпарлани тӑрӑх «Интерфакс-Поволжье» информаци агентстви пӗлтерет.

Следстви шухӑшланӑ тӑрӑх, 2011 ҫулта Г. Мусабиров хатӗрленӗ, И. Исаев ҫирӗплетнӗ хутсемпе йывӑҫ саккуна пӑсса каснӑ. Патшалӑха ҫапла майпа 280 миллион тенке яхӑн сӑтӑр кӳнӗ пулать.

Кунсӑр пуҫне 2011 ҫулта И. Исаев приказӗпе «Чӑваш вӑрман хуҫалӑхӗ» патшалӑхӑн унитарлӑ предприятийӗнчен 15 миллион тенкӗ ытлалӑх пурлӑха саккунлӑ мар майпа туртса илнӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Асӑннӑ пурлӑх шутӗнче тӗрлӗ техника, складсем, гаражсем тата ытти кӗрет имӗш. Ҫапла туни предприятие панкрута тухасси патне ҫитернӗ пулать.

Ҫак кунсенче Хусанти «Татнефть-Арена» сцени ҫинче «Тӗрӗккурав–2014» юрӑҫсен конкурсӗн финалӗ иртнӗ. Унта вунпиллӗкӗн хутшӑннӑ — Казахстанран, Тутарстанран, Турцирен, Пушкӑртран, Мускавран, Узбекистанран, Кӑркӑстанран, Македонирен, Иранран, Крымран, Боснирен, Болгарирен, Якутирен, Азербайджанран тата Туркменистанран. 300 миллион ҫын курнӑ теҫҫӗ ҫак конкурса. Пирӗн Чӑваш Енрен вара кӑҫал та иртнинче те хутшӑнас темен — ахӑртнех, тӳре-шара пирӗн чӗлхен тымарне тӗрӗк чӗлхинчен кӑкласа вырӑс чӗлхине кайса лартасшӑн.

Конкурсра казах хӗрӗ Жанар Дугалова ҫӗнтернӗ. Вӑл пурӗ 225 балл пухнӑ. Хӑй каласа панӑ тӑрӑх ҫӗнтерессе вӑл шанман та иккен. Ку юрра икӗ кунта ҫырнӑ тет. Иккӗмӗш вырӑна вара Хусанти Айдар Сулейман юрӑҫ йышӑннӑ. Вӑл 201 балл пухнӑ.

Тӗрӗккуравӗнче ҫӗнтерсе Жанар 20 пин доллар илӗ тата унӑн юррине ҫулталӑк хушшинче Турцири телекуравсенче кӑтартӗҫ.

Конкурса йӗркелекенсем Хусанти финал йӗркеллӗ иртни пирки пӗлтереҫҫӗ. Ӑна Еврокуравпа танлаштарнӑ май унӑн шайне ҫитес тесе кӑҫал вӑл пӗр утӑм мала тунӑ теҫҫӗ.

Малалла...

Григорий Кузнецов ҫемйипе

Самар облаҫӗнче Совет Союзӗн Геройне Григорий Кузнецова халалласа чӑваш культурин каҫне ирттернӗ. Шунтала районӗнчи Туарма ялӗнчи культура ҫуртне Геройӑн тӑванӗсем, ентешӗсем, тӳре-шара тата ытти регион хӑнисем пухӑннӑ.

Ентешне халалласа сӑвӑ вуланӑ, пултарулӑх ушкӑнӗсем юрӑсем юрланӑ. Пухӑннисем унӑн кунҫулне аса илнӗ, унӑн паттӑрлӑхӗ пирки каласа кӑтартнӑ. Чи тӗлӗнмелли — уяв чӑн чӑвашла иртнӗ: унта килнисем чӑвашла ҫеҫ калаҫнӑ.

Григорий Ильич Кузнецов тимӗрҫӗ ӗҫне ачаранпах юратнӑ. Унӑн аслашшӗ ку енӗпе ӗҫленӗ. Хӑшӗ-пӗри каланӑ тӑрӑх, хушамат та ҫакӑнтан тухнӑ.

Григорий Кузнецов вӑрҫӑ пуҫлансан фронта тухса кайнӑ. Пӗр ҫапӑҫура вӑл пӗччен тӑшманӑн виҫӗ точкине тӗп тунӑ. Неман юханшывӗ ҫинче ӑна виҫҫӗмӗш хут амантнӑ. Пӗр пуля унӑн урине лекнӗ, тепри кӑкӑрне шӑтарнӑ. Сипленнӗ хыҫҫӑн ӑна демобилизациленӗ. Геройӑн «Ылтӑн Ҫӑлтӑрне» тата Ленин орденне ӑна 1947 ҫулта ҫеҫ панӑ. Ун чухне вӑл тимӗрҫӗ лаҫҫинче тӑрӑшнӑ.

Дмитрий Медведев ҫул урлӑ каҫмалли вырӑнсенче водительсене тепӗр урапана хӑваласа иртме чаракан хушӑва алӑ пуснӑ. Унта ҫуран ҫул каҫакан пур-и е ҫук-и — халӗ пӗлтерӗшлӗ мар. Унччен ҫын ҫук чухне хӑваласа иртме юранӑ.

Хушу хӑҫан вӑя кӗресси пирки ҫырман. Эппин, вӑл официаллӑ мелпе пичетленсен вӑя кӗрӗ.

Велосипедҫӑсемпе мопедҫӑсене те «зебра» урлӑ каҫма чарнӑ. Унччен ку пункта правилӑра ҫырман. Халӗ вара вӗсен «зебра» урлӑ каҫмалла тӑк вӑхӑтлӑха водитель пулма чарӑнмалла: велосипед е мопед ҫинчен анмалла.

Документра ҫуран ҫӳрекенсен тӗттӗм чухне, ял-хулара мар утнӑ вӑхӑтра, йӑлтӑртатакан ятарлӑ япала йӑтса ҫӳремелле. Хулара та ку япалана хальхи пекех йӑтса ҫӳреме сӗнеҫҫӗ. Ку пункт ҫитес ҫулхи утӑ уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен вӑя кӗрӗ.

Чӑваш Ен делегацийӗ

Мускавра Вырӑс географи обществин XV съезчӗ иртнӗ. Ӑсчахсем 5 ҫулти ӗҫ-хӗле пӗтӗмлетнӗ, малашнехи плансене сӳтсе явнӑ.

Тӗпчевҫӗсемпе РФ Президенчӗ Владимир Путин та тӗлпулнӑ. Вӑл Вырӑс географи обществин попечительлӗх канашне ертсе пырать. Съезда Чӑваш Ен делегацийӗ те хутшӑннӑ.

Пӗр эрнере ӑсчахсем лекцисем, ӑсталӑх класӗсем ирттернӗ, интерактивлӑ лапамсем ӗҫленӗ. Вырӑс географи обществин уйрӑмӗсем Раҫҫейри 85 субъектра ӗҫлеҫҫӗ. Регионсем хӑйсен культурипе, йӑли-йӗркипе паллаштараҫҫӗ.

Фестивалӗн кашни кунӗ уйрӑм темӑпа иртнӗ. Пирӗн республика делегацийӗ съезда килнисене чӑваш тӗррипе паллаштарнӑ, сӑра вӗретес, хӑмла ӳстерес ӗҫ пирки каласа кӑтартнӑ. Вӗсем хӑнасене кваспа хӑналанӑ. «Атӑл» халӑх хорӗ чӑвашла юрӑсем юрланӑ. Кунсӑр пуҫне обществӑн чӑваш уйрӑмӗ кӑларнӑ ӑслӑлӑх литературипе паллаштарнӑ.

Куракансене чӑваш тӗрри пирки итлеме интереслӗ пулнӑ. Вӗсем чӑваш тумӗсене тытса курнӑ.

Ятарлӑ плитка

Сусӑрсем валли, ҫав шутра куҫ курманнисем те, тӗрлӗ услови туса пама тӑрӑшаҫҫӗ. Хӑш-пӗр ҫӗрте светофор ҫул урлӑ каҫма юранӑ чухне пиклетет. Шупашкарта куҫ курманнисем валли ятарлӑ тактильлӗ плитка хума тытӑннӑ.

Чи малтанах ӑна куҫ япӑх куракансем ытларах ҫӳрекен вырӑнсенче — социаллӑ объектсен ҫывӑхӗнче — хурӗҫ. Юпа уйӑхӗнче «СтройДорКомплекс» тулли мар яваплӑ общество хулари ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ тата кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ районӗсенче ҫул урлӑ каҫмалли вырӑнсем патне плитка хума пуҫланӑ.

Кунсӑр пуҫне ку ӗҫ Кӑкшӑм, Сапожников, Ашмарин урамӗсенче пырать. Ҫак вӑхӑтра И.Я.Яковлев проспектӗнче ятарлӑ плиткӑсене хураҫҫӗ.

Тактильлӗ плитка Шупашкаршӑн ҫӗнӗлӗх. ЖКХ тата тавралӑха хӑтлӑх кӗртекен управленийӗнчен пӗлтернӗ тӑрӑх, 2014 ҫулта кунашкал ӗҫе тумашкӑн 27,5 миллион тенкӗ уйӑрнӑ.