СССР халӑх артистки Вера Кузьмина

Красноармейски район хӗрӗ сӑвӑ хитре вулакансен СССР халӑх артистки Вера Кузьмина ячӗллӗ республикӑри конкурсӗнче 1 степеньлӗ диплома тивӗҫнӗ.

Кун пек ӑмӑртӑва кӑҫалхипе иккӗмӗш хут ирттереҫҫӗ. Ӑна Республикӑри халӑх пултарулӑх центрӗ йӗркелет. Конкурсӑн пӗтӗмлетӳллӗ тапхӑрне республикӑн Наци вулавӑшӗнче пухнӑ.

Пилӗк сехете пынӑ пултарулӑх марафонӗнче конкурсҫӑсем чӑвашла та, вырӑсла та вуланӑ. Вӗсене Вера Кузьмина хай, Чӑваш Республикин халӑх ҫыравҫи Юрий Сементер, Чӑваш Енӗн халӑх артисчӗсем Анна Кутузова, Иван Иванов, Светлана Михайлова, Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ артисчӗсем Татьяна Ильина-Зайцева, Геннадий Кириллов, Елена Хорькова, Владимир Григорьев, Светлана Асамат, Марина Карягина, Любовь Шашкина поэтсем хакланӑ. Красноармейскинчи Культура ҫуртӗнчи «Хунав» пултарулӑх ушкӑнне ҫӳрекен Анастасия Козлова, акӑ, Петӗр Хусанкайӑн «Алран кайми аки-сухи» сӑввине вуласа 1 степеньлӗ диплома тивӗҫнӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене Вера Кузьмина хӑй чысланӑ.

Чӑваш Енре туризм пирки нумай калаҫаҫҫӗ. Туристсене мӗнпе илӗртмелле? Ҫӗнӗ ҫулхи чи ҫӳллӗ чӑрӑшпа-и? Унашкаллине вӗсем таҫта та курма пултарӗҫ. Ниҫта та ҫук япаласемпе илӗртмелле туристсене. Вӗсем Чӑваш Енре, паллах, пур.

Канаш районӗнчи Мӑкӑр ялӗ ҫывӑхӗнчи чукун ҫула чылай ҫын кайса курать, ун патӗнче сӑн ӳкерӗнет. Чӑннипех те интерслӗ вырӑн вӑл.

Вӑл ӑҫтан пулса кайни пирки икӗ верси пур. Пӗрне ӗненес тӗк, ӑна 1913-1917 ҫулсенче хута янӑ. Тепӗр верси вара ӑна иртнӗ ӗмӗрӗн 40-мӗш ҫулӗсенче вермахт ҫар служащийӗн тыткӑнри ҫынсем, нимӗҫ строителӗсем, тунине ҫирӗплетет. Кӗпере историпе культура палӑкӗсен списокне официаллӑ майпа кӗртнӗ. Нумаях пулмасть ун ҫывӑхӗнче купельпе часавай тунӑ. Унтах — ҫӑл шывӗ. Ҫывӑхра кӗтӳ, выльӑх-чӗрлӗх ҫӳрет. Илемлӗ вӗт!

Пирӗн республикӑра ку кӗпер пирки ытлах калаҫмаҫҫӗ. Ют ҫӗршывра, Европӑра, пулсан ӑна ҫав тери хаклӗччӗҫ, упрӗччӗҫ. Унпа туристсене те илӗртӗччӗҫ. Париж ав Эйфель башнипе паллӑ, тепӗр ҫӗршыв — урӑххипе. Пирӗн республика вара ҫак чукун ҫул кӗперӗпе те мухтанма пултарать.

Малалла...

Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫине хутшӑннисене асра тытса Елчӗк районӗнчи виҫӗ ялта: Аслӑ Елчӗкре, Курнавӑшра, Ҫӗнӗ Эйпеҫре — палӑксем ҫӗнӗрен уҫнине пӗлтертӗмӗр-ха.

Шӑмӑршӑра вара Германире хӗсметре пулнисене асра тытса тата хисеп туса палӑк уҫнӑ. Тепӗр майлӑ каласан, 1945 ҫулта унта пулнисене кӑна мар, ҫар тивӗҫне унта 1994 ҫулччен пурнӑҫланисене те асра тытас тенине пӗлтерекен палӑк ку. Хамӑр историе манас мар тесе тунӑ ятпа хатӗрленӗ палӑка паян, ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, уҫнӑ.

Палӑк уҫас шухӑша «Германири Совет ҫарӗсен ушкӑнӗн ветеранӗсен республикӑри канашӗ» общество организацийӗ пуҫарнӑ. Монумента гранитран тата мрамортан хатӗрленӗ. Постамент ҫине асӑну плити вырнаҫтарнӑ. Варринче вара хӗҫне антарнӑ совет салтакӗ, ҫӑлнӑ хӗрачана тытса тӑраканскер, тӑрать.

Юманайри вӑтам шкулта — Севастиан Архиповӑн асӑну хӑми

Ҫӗмӗрле районӗнчи Юманайри вӑтам шкулта виҫӗ кун каялла, ҫу уйӑхӗн 6-мӗшӗнче, Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫин ветеранӗн, педагогика ӗҫӗн ветеранӗн Севастиан Архиповӑн асӑну хӑмине уҫнӑ.

Митинга хутшӑннисем хушшинче поэтсем ҫыравҫӑсем, искусство ӗҫченӗсем, тӳре-шара, Севастиан Михайловичӑн тӑван-пӗтенӗ, ял ҫыннисем, ачалӑхри юлташӗ тата ыттисем пулнӑ.

Ҫӗмӗрле район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Лев Рафинов хисеплӗ педагога ырласа ӑшӑ сӑмахсем каланӑ. Севастиан Архипов, чӑн та, кӑна тивӗҫ. Ун пирки Чӑваш халӑх сайчӗ маларах ҫырнӑччӗ.

Аса илтеретпӗр, вӑл 1921 ҫулта Элӗк районӗнчи Тури Выла ялӗнче ҫуралнӑ. Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанашри 7 ҫул вӗренмелли шкултан, Етӗрнери педтехникумран вӗренсе тухнӑ. Ҫӗмӗрле районӗнчи Юманай шкулӗнче пуҫламӑш класс вӗрентекенӗ пулса ӗҫлеме тытӑннӑ. 1939 ҫулхи чӳк уйӑхӗнче ҫар ретне тӑрать. Вӑл Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин малтанхи кунӗсенчен пуҫласа юлашки кунӗсемчченех ҫапӑҫать, темиҫе хутчен те аманать. 1962–1981 ҫулсенче Севастиан Михайлович Юманайри вӑтам шкул директорӗ пулса ӗҫленӗ.

Малалла...

Кун пирки пӗлекенни, тен, пӗлет те пулӗ, анчах илтменнисем те пур-тӑр. Пӗчӗк тата вӑтам усламҫӑлӑхпа аппаланакансен Республикӑри бизнес-инкубатор бизнес-плансене тӳлевсӗрех хатӗрлесе парать. Ӑна укҫасӑрах ҫыртарас тесен район администрацийӗсене каймалла та тӗртев илмелле.

Бизнес-план валли кирлӗ ҫак хута вырӑнти тӳре-шара Чӑваш Енӗн Экономика аталанӑвӗн, промышленноҫӑн тата суту-илӗвӗн министерстви ячӗпе ҫырса парӗҫ. Ун пек хут пуррисен бизнес-план тутарма хӑтланса укҫа тӑкаклама тивмӗ. Ку хут патшалӑх пулӑшӑвӗ илес тата ытти валли те кирлӗ.

Сӑмах май каласан, Республикӑн бизнес-инкубаторӗ усламҫӑсене ытти енпе те пулӑшу кӳни пирки ӗнентерет. Унта ҫак енӗпе ӗҫлеме пуҫлакансене те тӗрев кӳрессине пӗлтереҫҫӗ.

«Чи тӗрӗс те суйма май килмен кӑтарту — 100 гектар пуҫне ял хуҫалӑх продукцийӗ туса илни», — теме юрататчӗ Шупашкар районӗнчи Свердлов ячӗллӗ колхоза, ас тӑвасса виҫӗ теҫеткене яхӑн ҫул, ертсе пынӑ Александр Пушкин. Ҫак цифра тӑрӑх хакласан, ял хуҫалӑх продукцине туса илекенсем Шупашкар районӗнче пуринчен тухӑҫлӑрах ӗҫленӗ. Кӑҫалхи пӗрремӗш кварталта Чӑвашстат кӑтартӑва ку енпе тишкернине сӑнанӑ май ҫапла пӗтӗмлетме май килет.

100 гектар ял хуҫалӑх ҫӗрӗ пуҫне ял хуҫалӑх продукцине республикӑра вӑтамран 430 пин тенкӗлӗх туса илнӗ. Шупашкар районӗнче ку цифра 2137 пин тенкӗпе танлашать, Патӑрьел районӗнче — 515 пин, Шӑмӑршӑ районӗнче — 501 пин, Муркаш районӗнче — 450 пин, Ҫӗрпӳ районӗнче — 451 пин.

Ытти района илсен, 105 пин тенкӗрен пуҫласа (Улатӑр районӗнче) 427 пин тенкӗ таран (Вӑрнар районӗ).

Елчӗк районӗнчи ҫӗнӗ палӑксенчен пӗри

Тӑван вӑрҫинче пуҫ хунисене ячӗпе Елчӗк районӗнчи виҫӗ ялта ҫӗнӗрен палӑксем вырнаҫтарнӑ. Ҫавсен йышӗнче маларах Чӑваш халӑх сайчӗ ҫырнӑ Ҫӗнӗ Эйпеҫре те ӑна савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ.

Аса илтерер, маларах хӑшӗсем унти пирки «Палӑка ишсе антарса ФАП ҫӗклеҫҫӗ», — тесе пӑшӑрханса ӳкнӗччӗ. Анчах ака уйӑхӗн 22-мӗшӗнче ялта стелла вырнаҫтарнӑччӗ.

Палӑка паян Ҫӗнӗ Эйпеҫре кӑна мар, Аслӑ Елчӗкре те, Курнавӑшра та уҫнӑ.

Уяв мероприятийӗсене кашни ял тӑрӑхӗнчех йӗркеленине пӗлтереҫҫӗ Елчӗк район администрацийӗнче. Тӳре-шарапа депутатсем те вӗсене хутшӑннӑ. Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн ертӳҫи Юрий Попов тата Петр Краснов депутат вырӑнти райадминистраци пуҫлӑхӗпе Николай Миллинпа Аслӑ Елчӗкринче, Курнавӑшринче, Ҫӗнӗ Эйпеҫринче пулнӑ.

Паян, Ҫӗнтерӳ кунӗнче, «Вилӗмсӗр полк» акцие пур ҫӗрте те: район центрӗсенче те, хуласенче те - ҫӗркелерӗҫ. Малтан эпир пӗлтернӗ пекех, вӑл Шупашкарта та иртрӗ.

Сӑмах май аса илтерер, пӗрремӗш хут кун пек Томск хулинче 2012 ҫулта иртнӗ. Унта 6 пин ытла ҫын 2 пин ытла сӑнӳкерчӗк йӑтса утнӑ. Тепӗр ҫулхине акцие Раҫҫейри 120 хулара ирттернӗ. Пӗлтӗр вара акцие 15 ҫӗршыв хутшӑннӑ.

«Вилӗмсӗр полка» Шупашкарта 10 пин тухма палӑртнине эпир пӗлтернӗччӗ-ха. Анчах паян шутласа пӑхнӑ та, ку цифра икӗ хута яхӑн пулнине палӑртнӑ: пурӗ 20 пине яхӑн ҫын хӑйсен вӑрҫӑра вилнӗ тӑванӗсен транспоранчӗсене илсе тухнӑ.

Вӑхӑт пулсан Михаил Игнатьев Элтепер те «Вилӗмсӗр полка» тӑрассине, унӑн ывӑлӗ вара тухассине хыпарланӑччӗ Чӑваш халӑх сайчӗ маларах. Чӑн та, Михаил Васильевич та акцие хутшӑннӑ.

Ҫӗнтерӳ кунӗ умӗн Чӑваш кӗнеке издательстви ҫӗнӗ кӗнеке кӑларнӑ. Вӑл – «Шаги к победе». Авторӗ – Евгений Почуев.

ЧР Культура министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӗнеке авторӗ Етӗрне хулин тата районӗнче ҫуралса ӳснӗ ҫынсем пирки каласа кӑтартать. Вӗсем Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ, кӗнекене вӗсен асаилӗвӗсене кӗртнӗ.

Кӗнеке авторӗн ашшӗ – Почувсен йӑхӗнчен. Вӗсен тӑватӑ «йӑва»: Чӑвашра, Пушкӑртстанра, Тула облаҫӗнче тата Чечня Республикинче.

Кӗнеке авторӗ Евгений Почуев Чита хулинче ҫуралнӑ. 1973 ҫулта И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУран вӗренсе тухнӑ. 2002 ҫултанпа «Пысӑк Урал» тулли мар яваплӑ обществӑн генеральнӑй директорӗ.

НТВ телеканал ертӳҫисем Шупашкарта туса ҫитереймен ача пахчине асӑрханӑ. Ӑна эфирта кӑтартӗҫ.

НТВ телеканалпа пыракан «Салтыков-Щедрин шоу» телекӑларӑмра Раҫҫейри чи ӑнланмалла мар ача-пӑча лапамӗсем пирки калаҫнӑ. Телеертӳҫӗсем пирӗн ачасем ӑҫта выляни пирки каласа кӑтартӗҫ.

Кӑларӑмра Сарӑтури ача-пӑча лапамне курма май пулӗ. Унта ачасем ҫӳп-ҫап купи ҫывӑхӗнче выляҫҫӗ-мӗн. Симферопольти ача-пӑча лапамӗ вара сӑра лавккипе ҫумӑн. Томскра вара ачасем чӑн-чӑн танкпа юнашар выляҫҫӗ.

Телеертӳҫӗсем Алькеш поселокӗнчи туса пӗтермен ача пахчине асӑрханӑ. Ӑна суйлав кампанийӗпе килӗшӳллӗн пӗр чиновник хута яма тытӑннӑ. Анчах ӗҫ чарӑнса ларнӑ. Халӗ лапам вырӑнне — бассейн, хӗлле — каток.