Мускаври чӑвашсем пуш уйӑхӗн 18-мӗшӗнче Ҫӑварни ирттерӗҫ. Вӑл Вишневӑй урамри 7-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ «Красный октябрь» культура ҫуртӗнче иртмелле. Программа кӑсӑклӑ пулассине пӗлтереҫҫӗ: чӑваш эстрада артисчӗсен концерчӗ иртӗ, спорт ӑмӑртӑвӗсем пулӗҫ, конкурссем йӗркелӗҫ. Ҫӑварнине пухӑннӑ халӑх чӑваш наци апат-ҫимӗҫӗпе Чӑваш Енри апат-ҫимӗҫ предприятийӗсен таварне туянма пултарӗ.

Мускаври Ҫӑварни иртессине Чӑваш Енӗн Раҫҫей Президенчӗ ҫумӗнчи тулли праваллӑ элчи пӗлтернӗ. Унта ҫырнӑ тӑрӑх, Мускаври чӑвашсен наципе культура автономийӗн канашӗ лару ирттернӗ. Унта кӑҫалхи ҫул пуҫламӑшӗнче ҫӗршывӑн тӗп хулинче унти чӑвашсем ирттернӗ пӗлтерӗшлӗ мероприятисене сӳтсе явнӑ, ҫывӑх вӑхӑтра йӗркелемеллисене палӑртнӑ.

Чӑвашрадио хушӑран хушӑ, уйрӑмах телевиденипе радио юбилейӗсем умӗн, янкӑс саслӑ пӗр хӗрарӑма сӑмах парать. Эх, ҫаптарать ҫакскер, хӑлхуна тӑратса тӗлӗнсе кӑна лар! Вӑл хӑйӗн ӗҫченлӗхӗпе тата тӑкӑнса тӑракан таланчӗпе тӗлӗнтерет: спектакльсемпе концертсем нумай ӳкерсе кӑтартнӑ иккен, тележурналистикӑра ҫӗнӗ жанрсем никӗсленӗ, радиофестивальсемпе ялтан яла ҫӳренӗ, ҫамрӑксен юратнӑ передачине, «Ӑраскала», пуҫарса янӑ тата ытти те.

Эпир мӗн ачаран ҫакна ӗненсе ӳснӗ: пирӗн телевиденипе радио тӗнчере чи лайӑххи, вӑл тӗрӗссине кӑна калать тата кӑтартать. Апла пулсан, чыс та мухтав телерадио ӗҫченне!

Анчах Чӑваш АССРӗн телевиденипе радио комитечӗн председателӗ пулнӑ П.А. Крысин кӑларнӑ «Буквы складываю в слово» (Шупашкар, 2007) кӗнекине уҫса пӑхатӑн та ҫӳлерех асӑннӑ «никӗслевҫе» тав туса пуҫ таяс шухӑш таҫта кайса ҫухалать.

Кӗнеке титулӗ ҫине Раҫҫей вӗрентӳ министерствин тата И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн ячӗсене вырнаҫтарнӑ, унта паянхи журналистика аталанӑвӗн нумай ыйтӑвне ҫӗкленӗ. П.А.

Малалла...

Мускаври чӑвашсен 2014 ҫулхи Акатуйӗ

Мускаври чӑвашсен автономине 2013 ҫултах пӗтернӗ иккен. Кун пирки Мускаври пӑлхар-чӑвашсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи Владимир Болгарский тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсен пӗринче ӗнер пӗлтернӗ.

2002 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 28-мӗшӗнче регистрациленӗ автономие пӗтересси пирки Мускавра суд пулса иртнӗ. «Халӑх пӗрлешӗвӗсем» ҫинчен саккунпа килӗшӳллӗн йӗркеленӗ организаци 2007 ҫултанпа хӑй пирки информаци тӑратман иккен. Ҫавна кура Раҫҫей Юстици министерствин Мускаври тӗп управленийӗ суда тавӑҫпа тухнӑ. Мускаври чӑвашсен автономине патшалӑх реестрӗнчен кӑларнине Владимир Болгарский пӑшӑрханса пӗлтернӗ май суд йышӑнӑвӗпе те паллаштарнӑ. Ӑна тишкерсен суда автономи пайташӗсем пыманни, ӗҫе вӗсемсӗрех пӑхса тухма ыйтни палӑрать.

Татьяна Вашуркина

Чӑваш Республикин информаци политикипе массӑллӑ коммуникацисен министерстви «Хыпар» издательство ҫурчӗн» тӗп редакторне кама лартассине пӗлтерни пирки пирӗн сайтра хыпар пулчӗ ӗнтӗ. Министерствӑра ҫак вырӑна «Тӑван Ен» хаҫатӑн тӗп редакторне Татьяна Вашуркинӑна шанса пани пирки хыпарланӑ.

Хаҫатӑн вӑрӑм кун-ҫулӗнче ытларах арҫынсем ертсе пынӑ. Революци умӗнчи тапхӑрта та, влаҫа советсем ярса илнӗ хыҫҫӑнхи пӑтранчӑк вӑхӑтра та, вӑрҫӑ ҫулӗсенче те. «Коммунизм ялавӗ» ятпа тухса тӑракан вӑхӑтра та тӗп редактор тилхепине арҫынсем тытса пынӑ. «Хыпар» хаҫат кун-ҫулӗнче Татьяна Вашуркина виҫҫӗмӗш хӗрарӑм-редактор пулӗ. Унччен маларах, 1918 ҫулхи ҫурла-авӑн уйӑхӗнче, Гаврилова Агафья Гавриловна йышӑнни паллӑ. Кун пирки чӑваш энциклопединче те пӗлме пулать. Шел те, вӑл хӑй вӑхӑтӗнче ку тивӗҫе нумай пурнӑҫлайман — 3 номер кӑна кӑларма пултарнӑ. 1906 ҫулта хаҫатӑн редакторӗ пек тепӗр хӗрарӑм ҫырӑнса юлнӑ — Николаева (Кармачева) Агафия Алексеевна. Вӑл вара пӗр номер кӑна калӑплама ӗлкӗрнӗ.

«Ирӗклӗхӗн» логотипӗ

«Ирӗклӗх» халӑх пӗрлешӗвӗ хӑйӗн логотипне ҫирӗплетнӗ. Ун валли вӑл симӗс курӑк урлӑ сиксе каҫакан хура тилле суйланӑ.

«Ирӗклӗх» ушкӑн Фейсбукра ҫырнӑ тӑрӑх, тилле ахальтен уйӑрман. Логотип пирки кӗскен ӑнлантарнинче ҫакна палӑртнӑ: «Пӑтрануллӑ ӗмӗртен ӗмӗре чӑваш хур курса пурӑннӑ, вӑйлӑрах тӑшманран вӑрмансемпе ҫырмасенче пытанма та, унпа кӗрешме те лекнӗ чӑвашӑн. Ҫак тискер тӗнчере хӑйне кӑна шанакан тилӗ пек, ҫав шутрах чее те теветкел пулнипе чӑваш паянхи кун та пурӑнать-ха!»

Тилӗ пек ҫынна чӑваш юратмасть пулин те сывӑ та чӗрӗ юлас, ӑрӑва тӑсас тесен тилӗ пек чееленме ирӗксӗртен тивет пулӗ ҫав. Лайӑх-ши ку, начар-ши, анчах «ҫак тискер тӗнчере» этемӗн хайне кӑна шанма тивнине хирӗҫлеймӗпӗр.

Мускав кӗперӗн карти ҫапла пулӗ

Шупашкарти тӳре-шара Мускав кӗперӗн карти епле пулассине палӑртнӑ. Ӑна чӑваш тӗрриллӗ тӑвӗҫ.

Хулашӑн пӗлтерӗшлӗ объекта юсасси епле пынине Шупашкарӑн сити-менеджерӗ Алексей Ладыков хакланӑ. Вӑл кӗпере ҫутатассин варианчӗсене пӑхса тухса ҫӗнетме хушнӑ.

Юсав графикпа килӗшӳллӗ пурнӑҫланса пырать иккен. Алексей Ладыков каланӑ тӑрӑх, укҫа-тенке вӑхӑтра уйӑрса парсан кӗпере Республика кунӗ валли уҫмалла. Сӑмах май, ку объекта маларах 2017-мӗш ҫул пуҫламӑшӗ тӗлнех хута ярас тенӗ, анчах кайран вӑхӑта куҫарнӑ.

Асӑннӑ кӗпере юсаса ҫӗнетме федераци хыснинчен укҫа килмелле. Кӑрлачӑн 28-мӗшӗнче РФ премьер-министрӗ Дмитрий Медведев республикӑн транспорт тытӑмӗ валли 340 миллион тенкӗ уйӑрасси пирки хушу алӑ пусни паллӑ. Ҫав укҫана Мускав кӗперӗ тума ярасшӑн.

Нарӑс уйӑхӗн 10-мӗшӗнче Чӑваш тӗррин музейӗнче ҫӗнӗ курав залӗ уҫӑлӗ. Ӑна «Кӗмӗл тупра» ят панӑ.

Зала 16 сехетре савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫӗҫ. Унта Чӑваш наци музейӗнчи тата Раҫҫейри паллӑ музейсенчи япаласем вырӑн тупӗҫ. Пӗрремӗш курав «Несӗлсем чӗннипе» ятлӑ пулӗ. Вӑл — ЧР Патшалӑх премине тивӗҫнӗ В.В.Николаев ювелирӑн куравӗ. Владислав Николаев ювелир ӗҫӗпе иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗш ҫулӗсенче кӑсӑкланма пуҫланӑ.

Халӗ ювелир сӑвар-пӑлхар сӗмне тӗпе хурса хӗрарӑмсен кӗмӗл алка-вӑчӑрине хатӗрлет. Вӑл хӗрарӑмсен пуҫа тӑхӑнмалли хатӗрӗсене (хушпу, тухья) ҫӗнетес енӗпе те ӗҫлет.

Илле Иванов

Чӑваш ҫыравҫи, сӑвӑҫи тата халӑх ӗҫӗн хастарӗ Илле Иванов Балкан тӑрӑхӗнчи тӗрӗксен Сулейман Брина ячӗллӗ пӗтӗм тӗнчери парнине тивӗҫнӗ.

Тӗрӗк культуришӗн тӑрӑшакансене паракан премипе Косовӑри тӗрӗксен культурӑпа ӳнерӗн «Тӳрӗ ҫул» ушкӑнӗ тӑван халӑхӗн культуришӗн тӑрӑшакансене 1996 ҫултанпа чыслать. Кӑҫалхи лауреатсем хушшинче, чӑваш ҫыннисӗр пуҫне, Грецирен — Рахми Али ҫыравҫӑ, сӑвӑҫ, Македонирен — Мустафа Яшар театр ӑсти тата сӑвӑҫ, Лейла Шериф Эмин ҫыравҫӑ, сӑвӑҫ, Турцирен — Фахри Туна ҫыравҫӑ, Гӳлтекин Сербест ӳнерҫӗ, Зекерия Хочалар театр ӑсти, мусӑкҫӑ, Косовӑран — Байрам Ибрагим сӑвӑҫ, ҫыравҫӑ, Дашни Вешал мусӑкҫӑ.

Сулейман Брина (1935-1994) — Косово тӗрӗкӗсен наци ҫулпуҫӗ. Йышӗпе сахаллӑн пурӑнакан тӗрӗксен наци туйӑмӗсене тивӗҫтерме иртнӗ ӗмӗрӗн 60-мӗш ҫулӗсен вӗҫӗнче тӑван чӗлхепе «Тан» (чӑв. Шурӑмпуҫ) хаҫат кӑларма пуҫланӑ, шкулта ӗҫленӗ, тӗрӗк ачисене тӑван чӗлхепе вӗрентессишӗн тӑрӑшнӑ. «Тӳрӗ ҫул» ушкӑна йӗркелекенсенчен пӗри пулнӑ. Призрен хулин муниципалитет пуҫлӑхӗн ҫумминче ӗҫленӗ ҫак пӗрремӗш тӗрӗк ҫыннине Косовӑри ытти халӑхсем те тӑрӑшулӑхӗшӗн, таса чунӗшӗн хисепленӗ.

Малалла...

Чӑваш эстрада юрӑҫи нумаях пулмасть иртнӗ концерта калмӑк костюмне тӑхӑнса тухнӑ. «Эпир ӑна малтан тутарӑн тесе шутларӑмӑр та Алексей кӳршӗллӗ халӑхӑн тӗнне куҫман-ши тесе интересленес терӗмӗр», — тесе ҫырнӑ Илья Туманов ятлӑ автор Тутарстанра тухса тӑракан «Сувар» хаҫатра. Хаҫатҫӑсем юрӑҫпа хӑйӗнпе пырса калаҫнӑ. Вӑл буддизма та, мӑсӑльман тӗнне те явӑҫман иккен. Имиджмейкерсем ӑна сцена валли ҫакӑн пек костюм суйласа илме сӗннӗ.

Сӑмах май каласан, автор пирӗнтен кашниех тӗрлӗ тумпа ҫӳренине палӑртнӑ. Хӑй каланине ҫирӗплетме вӑл арҫынсем европа пиншакне суйланине, каччӑсем америка джинсине тӑхӑнма кӑмӑлланине е юлашки вӑхӑтра чӑваш орнаменчӗсем евӗрлӗ эрешсемпе тухма пуҫланӑ финнсен свитерӗсене тӑхӑнса ягине палӑртнӑ. Паллах, итали пушмакӗ чи чапли, турккӑсен толстовкисем те аптрамаҫҫӗ. «Тӑратӑнса тӑракан ҫухаллӑ итальян кӗпине юратакансем те пур, пуҫлӑхсем вара акӑлчан галстукне ытларах ҫыхаҫҫӗ. Кама мӗн килӗшет вӗт», — тенӗ хыпарта.

Ара, килӗшет пулсан, ма тӑхӑнмалла мар? Чӑн та шӑлаварпа галстук тӗрлекен чӑваш модельерӗсенчен йӑлӑхнӑ пулмалла пирӗн артист.

Малалла...

Чӑваш кӗнеке издательствинче ача-пӑча музыка шкулӗсемпе ӳнер шкулӗсем валли «Чувашская музыкальная литература. Часть 1. «Традиционная музыкальная литература» ятпа вӗренӳ кӗнеки кун ҫути кӑтартнӑ. Унӑн авторӗ — Л.И. Бушуева.

Кӗнекере чӑвашсен музыка культурин хӑйне евӗрлӗхне уҫса паракан темӑсене ҫутатнӑ. Автор чӑваш халӑх юррисен жанрне кӗскен тишкернӗ. Тӗслӗхрен, вӑйӑ юррисене, хӑна юррисене, туй юррисене тата ыттисене те.

Кӗнекере чӑваш халӑхӗн музыка инструменчӗсемпе: хӑма купӑспа, кӗслепе, сӑрнайпа, кавалпа, хӳпхӳпе тата ыттипе — паллаштарнӑ.

Ҫӗнӗ кӑларӑмри материал ҫителӗксӗр тесе шухӑшлакансем хушма литературӑна шӗкӗлчеме пултараҫҫӗ. Унӑн списокне автор вӗренӳ пособийӗн вӗҫӗнче кӑтартнӑ.