«Про Город» хаҫат тунӑ сӑн

Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Ене шартлама сивӗ килет. Европӑри Клаудиус антициклон республикӑна 28 градус таран сивӗ илсе килӗ.

Ҫавна пула шкулсенче уроксем те пулмӗҫ ахӑртнех. Ҫак кунсенче юр нумай ҫурӗ. Ыран вара, тунтикун, ҫанталӑк 28 градус таран сивӗтӗ. Вӗренӳ министерстви сӗннӗ тӑрӑх, шкулсенче уроксем 25 градус сивӗ чухне пулмаҫҫӗ. Ку пуҫламӑш классене пырса тивет.

Вӑтам классем 30 градус сивӗтсен шкула килмеҫҫӗ. Аслӑ классен вара 35 градус тӑнӑ чухне ҫеҫ шкула утмалла мар. Вӑй-хал культурин урокӗсем спортзалта ҫеҫ иртмелле. Ача пахчисенчи шӑпӑрлансене вара урама илсе тухма сӗнмеҫҫӗ.

Шӑмат кун, кӑрлач уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, Тӗмен тӑрӑхӗнчи чӑвашсем Сурхурине пуҫтарӑннӑ.

«Авалхи ҫак йӑларан чӑвашсемшӗн ҫулталӑк пуҫланнӑ», — тесе хыпарлать уяв пирки пӗлтернӗ май Тӗмен облаҫӗнчи наци ӗҫӗсен комитечӗ хӑйӗн официаллӑ порталӗнче.

«Сурхурине уявлама чӑвашсем чи пысӑк пӳрте суйласа илнӗ те унта пуҫтарӑннӑ», — уҫӑмлатнӑ тӑван халӑхӑмӑрӑн уявӗ пирки асӑннӑ тӑрӑхӑн влаҫ органӗсен порталӗнче. Тӗмен облаҫӗнче сурхурине ирттерме унти чӑвашсем «Строитель» наци культурисен ҫуртне пухӑннӑ. Уяврисем валли наци ӗҫми-ҫиминчен апат-ҫимӗҫ хатӗрленӗ. Пуянлӑхпа ӑнӑҫӑва палӑртакан тӗп символа — пӑрҫана та — сӗтел ҫине лартма манман. Пӑрҫа кукӑлӗ те пулнӑ.

Уявра ача-пӑча та савӑннӑ. «Ҫитрӗ Сурхури» ӳкерчӗксен конкурсӗнче ҫӗнтернисене парнепе хавхалантарнӑ.

Лариса Арсентьева

Чӑваш Ен Элтеперӗн Администрацийӗн ертӳҫин пӗрремӗш ҫумӗ — Шалти политика управленийӗн пуҫлӑхӗ пулса ӗнертенпе Лариса Арсентьева ӗҫлеме тытӑннӑ. Кун пирки Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев ӗнер ятарлӑ хушу алӑ пусса ҫирӗплетнӗ.

Районсемпе хула администрацийӗсен пуҫлӑхӗсемпе селектор канашлӑвӗ ӗнер ирттернӗ чух ҫӗнӗ должноҫри Лариса Аресентьевӑпа Михаил Игнатьев Элтепер паллаштарнӑ. Михаил Васильевич республика шайӗнчи ӗҫе муниципалитет службинче хӑйсене тивӗҫлипе кӑтартнисене илнине палӑртса хӑварнӑ.

Лариса Арсентьевӑна Шупашкар район ҫыннисем питӗ лайӑх пӗлеҫҫӗ. Асӑннӑ район администрацийӗнче вӑл тӗрлӗ должноҫре ҫирӗм ҫула яхӑн тӑрӑшнӑ. Юлашки вӑхӑтра вӑл Шупашкар район администрацийӗнче ӗҫсен управляющийӗнче тимленӗ.

Паян каҫхине, ӗҫрен килнӗ чух, хам пурӑнакан Кӳкеҫ поселокӗпе утнӑ чух урамра тӑватӑ арҫын ачана куртӑм. Вӗсем савӑннине курса хам та ачалла савӑнтӑм.

Ачасене ҫулта-йӗрте час-часах асӑрхама тивет-ха. Ирпе — вӗсем шкула васканине, каҫхине — тӗрлӗ секцинчен (ултӑ сехетсенче ӗҫрен таврӑнатӑп та, вӑл вӑхӑтра секцинчен килеҫҫӗ пуль тесе шухӑшлатӑп) таврӑннине. Анчах урамри кӗрт ӑшӗнче ашакансене юлашки хутчен хӑҫан курнине те манса кайнӑччӗ. Паян, ӗҫрен таврӑннӑ чухне, Советски урамри ҫуртсен умӗнчи юр купи ҫинче тӑватӑ арҫын ача ашнине куртӑм. Хӑйсем пӗр 9–12 ҫулсенчисем пуль. Курткисемпе шӑлаварӗсем, алсишӗсем шап-шурӑ хӑйсен. Шӑлаварпах ярӑнса анаҫҫӗ вӗсем ҫӳллех мар сӑртран.

Мана пуринчен ытла хӗпӗрттерни — ҫав ачасен питӗнчи иксӗлми савӑнӑҫӗ. Вӗсем чунтан хавасланнине кура хам та пӗчӗк ачалла савӑнтӑм. Анчах чуна пӗр япала канӑҫсӑрлантарчӗ. Пӑрланса ларнӑ ҫипуҫпа киле пырса кӗрсен ашшӗ-амӑшӗ ан вӑрҫтӑрах ӗнтӗ вӗсене.

Ачасем урама тухманни пирки аслисем пӑшӑрханса калаҫнине илтме тивет-ха. Чӑн та, пӗчӗкренех паян ачамӑрсем планшетсемпе телефонсене хӑнӑхаҫҫӗ, компьютертан хӑпмаҫҫӗ.

Малалла...

Василий Зайцев

Кӑҫалхи ҫулталӑка пирӗн республикӑра Ӗҫ ҫынни ҫулталӑкӗ тесе йышӑнчӗҫ. Культура ӗҫченӗсем кун пеккисенче яланхиллех хастар.

Чӑваш наци музейӗ ыран, кӑрлачӑн 25-мӗшӗнче, камерлӑ курав уҫать. Ӑна музейҫӑсем Социализмла ӗҫ Паттӑрне Василий Зайцева халаллаҫҫӗ.

Василий Васильевич Елчӗк районӗнчи Аслӑ Пӑла Тимеш ялӗнче 1912 ҫулхи кӑрлачӑн 5-мӗшӗнче ҫуралнӑ. Ун чухне вӑл ял Чӗмпӗр кӗпӗрнинчи Пӑва уесне кӗнӗ.

Василий Зайцев пек ҫынсене ял хуҫалӑх производствин йӗркелӳҫи тесе хакланӑ. Вӑл 35 ҫул Елчӗк районӗнчи «Победа» колхоза (1942–1963 ҫулсенче) тата Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи А.Г. Николаев ячӗллӗ хуҫалӑха (1963-1977 ҫулсенче) ертсе пынӑ. Вӑл хуҫалӑхсем ҫӗр ӗҫӗпе те, выльӑх-чӗрлӗх туса илессипе те ырӑ енчен республикипех кӗрлесе тӑнӑ.

В.В. Зайцев — Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ. Ленин орденне тӑватӑ хутчен, Октябрьти революци орденне, Ӗҫлӗх Хӗрлӗ ялав орденне икӗ хутчен тивӗҫнӗ.

Пӗлтӗрхи ҫул ЧР ШӖМӗшӗн ҫӑмӑл килмен. Пӗрремӗшӗнчен, ведомствӑра темиҫе штата кӗскетнӗ. Иккӗмӗшӗнчен, республикӑра преступленисен йышӗ ӳснӗ. Ку енӗпе ытларах Шӑмӑршӑ, Комсомольски районӗсем, Ҫӗнӗ Шупашкар «палӑрнӑ».

Чӑваш Енре преступленисене уҫса парас ӗҫ лайӑх пырать. Ку енӗпе пирӗннисем Раҫҫейре 19-мӗш вырӑн йышӑнаҫҫӗ. Йывӑр тата уйрӑмах йывӑр преступленисене уҫса парассипе вара кӑтартусем тата пысӑкрах. Ҫӗршывра ку енӗпе 10-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Сӑмах май, республикӑра кунашкал преступленисен шучӗ чакнӑ.

Полицейскисем палӑртнӑ тӑрӑх, кӑҫал преступленисен йышӗ ӳсмелле. Вӗсен шухӑшӗпе, экономика преступленийӗсене тӑвакансем нумайланӗҫ. Халех курӑнать ҫакӑ. Чӑваш Енре финанс пирамидисем ытларах тупӑнаҫҫӗ. 2014 ҫулта вӗсем 4 пулнӑ тӑк, пӗлтӗр — 27.

Экстремизм енӗпе те преступленисем ӳсме пултараҫҫӗ. Ҫавӑнпа полицейскисен сыхӑ тӑмалла.

Шупашкарта ӗнер, кӑрлачӑн 22-мӗшӗнче маршрут таксийӗпе урапа пырса ҫапӑннӑ. Ку каҫхи 8 сехетре Трактор тӑвакансен проспектӗнче «Промтрактор» чарӑну патӗнче пулнӑ.

32-мӗш маршрутпа ҫӳрекен такси 12-мӗш модельлӗ урапапа пырса ҫапӑннӑ. Маршрутка ҫаврӑннӑ чухне ҫӑмӑл урапана ирттерсе яман.

Аварире, телее, никам та вилмен. Анчах темиҫе ҫын суранланнӑ. Ҫӑмӑл урапа водителӗ, 18 ҫултискер, тата малта ларакан пассажир аманнӑ. Вӑл та водительпе тантӑш пулнӑ. Микроавтобусра та пӗр ҫын суранланнӑ.

Маршрутка водительне тӗрӗсленӗ. Вӑл ӳсӗр пулман.

Шупашкарта шахмат енӗпе Пӗтӗм Раҫҫей ӑмӑртӑвне ирттерме палӑртнӑ. Кунашкалли пирӗн республикӑра 10 ҫул пулман.

Йӗркелӳ комитечӗ ирттернӗ пухӑва ЧР спорт министрӗ Сергей Шелтуков, РФ шахмат федераци правленийӗн председателӗн ҫумӗ Александр Ткачев, шахмат федерацийӗн регионти уйрӑмӗн президенчӗ Михаил Мельник хутшӑннӑ. Ӑмӑртӑва ака уйӑхӗн 10–13-мӗшӗсенче ирттерӗҫ. Вӑл Раҫҫейри Гран-прин 14 тапхӑрӗнчен пӗри пулӗ. Малтанлӑха палӑртнӑ тӑрӑх, унта 200 спортсмен хутшӑнмалла.

Ӑмӑртӑва хӗрарӑмсем те, арҫынсем те хутшӑнма пултараҫҫӗ. Унта 10 VIP-гроссмейстер хутшӑнма палӑртнӑ. Ӑмӑрту «Шупашкар-Арена» пӑр керменӗнче иртӗ. Ӑна тӳрӗ эфирта тӗнче тетелӗнче курма май пулӗ.

Иван Патмар

Иртнӗ ҫул вӗҫӗнче, раштав уйӑхӗн 29-мӗшӗнче красноармейскисем хӑйсен паллӑ ентешӗн, фольклорисчӗн, Яманак ялӗнче ҫитӗннӗ Иван Патмарӑн 100 ҫулхине паллӑ тунӑ.

Ентешӗ пирки ырӑпа аса илнӗ май вӑл тӑрӑхри В. Васильева вӗрентекен И. Патмар пирки «нумай калаҫмасӑрах пысӑк ӗҫ туса пынӑ» тесе хаклать.

«Халӑх сӑмахлӑхӗн пӗр пӗрчине те ҫухатас мар тесе ӗҫленӗ Иван Анисимович. Чӑваш халӑх сӑмахлӑхне ялтан яла ҫитсе пӗрчӗн-пӗрчӗн пуҫтарнӑ», — тенӗ май Яманак ен юррисенех тӑватӑ кӗнеке хальлӗн пухса хатӗрленине аса илет.

Чӑн та, Иван Патмар пухнӑ халӑх сӑмахӗ жанр тӗлӗшӗнчен пуяннипе килӗшмелле.

И. Патмар халӑх сӑмахлӑхне мӗн ҫӗре кӗричченех пухнӑ. Фольклорӑн пӗр пӗрчине те манӑҫа кӑларас килменнипех ӗнтӗ вӑл май пур таран ӑна пухма тӑрӑшнӑ. 53 ҫул хушшинче ҫӗршер тетрадь вӑл тӑрӑшнипе халӑх сӑмахлӑхӗпе пуянланнӑ. Ҫур ӗмӗр хушшинче И. Патмар ӑҫта-ӑҫта ҫитсе курман-ши, кампа кӑна калаҫман-ши? Иван Анисимович пушӑ вӑхӑт тупӑнсанах Чӑваш Енти районсем тӑрӑх тухса ҫỹренӗ, халӑх сӑмахлӑхне пухнӑ. Е тата республика тулашӗнчи ялсене ҫитме васканӑ. Тӗл пулакан кашни ҫынпа калаҫма тӑрӑшнӑ.

Малалла...

Кӑрлач уйӑхӗнче ҫӗршывӑн тӗрлӗ регионӗнче асар-писер ҫил-тӑман алхасрӗ. Ӑна пула ҫул ҫинче урапасем пӑкӑсене лексе нушаланчӗҫ, транспорт вӑхӑтра ҫула тухайманни те пулчӗ.

Раҫҫейӗн ӗҫ тата ӗҫлев службин пуҫлӑхӗн ҫумӗ Иван Шкловец ҫанталӑк условине е транспорт ҫӳременнине пула ӗҫе кая юлса ҫитекенсене айӑпламалла марри пуҫлӑхсене пирки чӗнсе каланӑ.

«Ӗҫри тивӗҫе пурнӑҫлайманни ҫынран хӑйӗнчен килмест, ҫавӑнпа та ӑна РФ Ӗҫ кодексӗн 192-мӗш статйипе пӑхнӑ пек айӑплани тӗрӗс мар», — ӑнлантарнӑ Роструд пуҫлӑхӗн ҫумӗ.

Иван Шкловец ҫынсене штрафлакан пуҫлӑхсем саккуна пӑсни пирки те аса илтернӗ. Ҫын дисциплинӑна ытах пӑссан ӑна асӑрхаттарма, выговор пама е ӗҫрен хӑтарма юрать-ха. Анчах штрафласси пирки РФ Ӗҫ кодексӗнче ҫур сӑмах та каламан.