Вӑрнар районӗнчи «Ҫӗнтерӳ ҫулӗ» хаҫат редакторӗ Ирина Яковлева «Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ» ята тивӗҫнӗ. Вӑтам шкултан вӗренсе тухсан вӑл 1996 ҫулта И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетне вӗренме кӗнӗ. Унти чӑваш филологийӗпе культура факультетӗнчен хӗрлӗ медальпе вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн 2001 ҫулта тӑван, Вӑрнар, районӗнчи хаҫатра ӗҫлеме тытӑннӑ. Халӗ вӑл — хаҫат редакторӗ.
Республикӑмӑр Элтеперӗн паянхи хушӑвӗпе «Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ» ята ҫавӑн пекех Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗн оркестр артисчӗ Алексей Гурьев, Чӑваш Ен наци вулавӑшӗн секторӗн заведующийӗ Янина Горская, Чӑваш Республикин ача-пӑчапа ҫамрӑксен вулавӑшӗн пай заведующийӗ Наталия Громова, Вырӑс драма театрӗн костюм ҫӗлекен мастерской заведующийӗ Светлана Карасева, Етӗрне районӗнчи Тури Ачакри хресчен хуҫалӑхӗн музейӗн заведующийӗ Людмила Петрова, Шупашкарти В.А. тата Д.С. Ходяшевсем ячӗллӗ ача-пӑча 4-мӗш музыка шкулӗн преподавателӗ Маргарита Романова тивӗҫнӗ.
«Чӑваш халӑх сайчӗн» вулаканӗсене Чӑваш чӗлхи кунӗ умӗн сӗнекен ҫак статьяна мӗнле те пулин ӑнлантарса пани кирлех мар-тӑр. Тимлӗ вулакан хӑех ӑнланать. Статья авторӗ А. И., ахӑртнех, Александр Иванович Иванов. «Чӑваш энциклопедийӗнчен:
ИВАНОВ Александр Иванович [2.11. 1897, с. Яншихово-Норваши Цивил. у. (ныне Янтиков. р-на) — 13.5.1942, Архангел. о6л., лагерь ГУЛАГа] — журналист и деятель культуры. В 1918–19 6ыл сотрудником газеты «Канаш» в Казани. После образования Чуваш. автоном. обл. активно сотрудничал в чуваш. газетах и журналах, нередко пользовался псевдонимом Ванюшке. В 1930 выступил одним из организаторов Чуваш. республикан. книж. палаты (ныне Государственный архив печати Чувашской Респу6лики), был её первым директором. В 1937 репрессирован и осуждён на 10 лет лишения свободы. Реабилитирован посмертно. Брат В.И. Токсина.
Алексей Леонтьев, истори ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ.
1. Чӑвашсем пек вак халӑхсене мӗншӗн вырӑс алфавичӗ йышӑнтарнӑ?
Мӗншӗн йышӑнтарни вӑл малта каланинченех паллӑ пулмалла.
Чӑваш кӗнеке издательствинче «Ӗмӗр пурӑн – ӗмӗр вӗрен» кӗнеке пичетленсе тухнӑ. Чӑваш халӑхӗн сӑмахлӑхӗн тӗслӗхӗсене Владимир Галошев пухса хатӗрленӗ, редакторӗ – Владимир Степанов. Ҫӗнӗ кӑларӑма 1000 экземплярпа пичетленӗ.
Кӗнеке сакӑр пайран тӑрать. «Чӑваш тӗнчи» ятли тӗнче пуҫланса кайнипе паллаштарать. Ачалӑхпа ҫамрӑклӑха тата ватлӑха, арҫынпа хӗрарӑма халалланӑ пайсем те пур.
Кӗнекене кӗртнӗ мифсемпе легендӑсем, юмахсемпе ваттисен сӑмахӗсем чӑваш халӑхӗн чунне, унӑн кӑмӑлне, халӑхӑмӑрӑн философине уҫса пама пулӑшаҫҫӗ.
Республикӑра культура отраслӗнче тава тивӗҫлӗ ӗҫченсен шучӗ ӳссе пырать. Ӗнер ҫак йыш тата тепӗр виҫӗ ятпа пуянланнӑ.
Пичетре нумай ҫул тӑрӑшса ӗҫленӗшӗн «Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ» ӗҫченӗ ята «Хыпар» издательство ҫурчӗн «Хресчен сасси» хаҫачӗн корреспонденчӗ Лариса Никитина тивӗҫнӗ.
Культура енӗпе маттур ӗҫленӗшӗн ҫак ята Вӑрмар районӗн администрацийӗн социаллӑ аталану тата культура секторӗн заведующийӗ Светлана Павлова тата Шупашкарти ача-пӑчан 3-мӗш музыка шкулӗн преподавателӗ Вероника Тарасова тивӗҫнӗ.
Чӑваш халӑх писательне Юхма Мишшине Чӑваш Республикин Элтеперӗ Олег Николаев хӑйӗн Тав ҫырӑвӗпе хавхалантарнӑ.
Ҫыравҫӑ ака уйӑхӗн 10-мӗшӗнче 85 ҫул тултарнӑ. Юхма Мишши Чӑваш Енӗн Патӑрьел районӗнчи Сӑкӑтра ҫуралса ӳснӗ. Вӑл — истори романӗсемпе повеҫсен, халап-калав, очерк, драматурги тата поэзи произведенийӗсен авторӗ. Унсӑр пуҫне чӑваш халӑхӗн историне, фольклорне, мифологине тӗпченӗ.
Аса илтерер: Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ ҫамрӑксен театрӗнче ака уйӑхӗн 19-мӗшӗнче иртнӗ тӗлпулура Чӑваш Республикин Элтеперӗ тӑван чӗлхене упрас ыйтӑва ҫӗкленӗ. Унта чӑваш наци культурине аталантарассишӗн тунӑ пысӑк ӗҫсемшӗн Юхма Мишшине хӑйӗн Тав ҫырӑвӗпе чысланӑ.
Ыран 13 сехетре, ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче, Ӳнер музейӗнче Варнава митрополит ҫуралнӑранпа 90 ҫул ҫитнине халалласа курав уҫӑлӗ. Камӑн пырса курас килет – тархасшӑн, кӗтеҫҫӗ.
Куравра Варнава владыка пирки каласа кӑтартакан сӑнӳкерчӗксем, чиркӳ тата пашалӑх наградисем пулӗҫ. Килекенсем влыдка хӑй аллипе тунӑ митрӑна та (пуҫа тӑхӑнмалли хатӗр) курайӗҫ. Ҫавӑн пекех Варнава митрополит кӗлтунӑ турӑшсем пулӗҫ.
Курав ҫӗртме уйӑхӗн 2-мӗшӗччен ӗҫлӗ. Унта тӳлевлӗ кӗртеҫҫӗ. Аса илтерер: Варнава митрополит Рязань облаҫӗнче ҫуралнӑ. «Эпӗ Чӑваш Ене юратрӑм, Чӑваш Ен мана юратрӗ», - тенӗ яланах владыка.
Ака уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, 14 сехетре, Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗнче чӑваш ҫырулӑхне йӗркеленӗренпе 150 ҫул ҫитнине халалласа калӑпӑшлӑ кӗнеке экспозицйӗ уҫӑлӗ.
Ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхӗ вилӗмсӗр Иван Яковлевпа тӳремӗнех ҫыхӑннӑ. Вӑл тата унпа пӗр шухӑшлӑ хастарсем 1871 ҫулта чӑваш алфавитне йӗркеленӗ. Ӑна тӑван чӗлхемӗрте пур сасӑсене шута илсе хатӗрленӗ.
Вулавӑшра йӗркеленӗ курав алфавит тата чӑваш букварӗ тӗрлӗ тапхӑрта епле аталанса пынипе, ҫав ӗҫе тӳпе хывнисемпе паллаштарӗ; ҫулсем иртнӗҫемӗн чӑваш чӗлхи вырӑс тата ытти чӗлхерен кӗнӗ сӑмахсемпе пуянланса пыни ҫинчен те каласа кӑтартӗ.
Курава вулӑвӑш ӗҫченӗсем тата Олег Улангин художник пӗрле пулса хатӗрленӗ.
«Чӑвашкино» патшалӑх киностудийӗ тата электрон докуменчӗсен архивӗ Чӑваш автономийӗн 100 ҫулхи юбилейӗ тӗлне «Чӑвашкино» патшалӑх киностуди саккасӗпе хатӗрленӗ Юрий Юман режжисёрӗн «Тайна Дрейней Волги» (чӑв. «Авалхи Атӑл вӑрттӑнлӑхӗ») илемлӗ фильмӑн премьерине курма йыхравлаҫҫӗ. Сценарине ҫыракансем: Юрий Щербаковпа Евгений Соколовский.
Авалхи Атӑл ыр-усала сахал мар курнӑ…
Фильмра XV ӗмӗр варринчи тапхӑра сӑнланӑ, юхӑнса та ҫаралса юлнӑ атӑлҫи пӑлхарсен ҫӗрӗ мирлӗ те ырӑ пурнӑҫ пирки ӗмӗтленет. Пӑлхарсен ертӳҫисем, Шӑптакпа Хусанпай, ӗлӗкхи мӑнаҫлӑ Аслӑ Пӑлхар Патшалӑхне ҫӗклентерес шухӑшпа Ылтӑн Уртан шанчӑкран тухнӑ Улу-Мухамед хан ҫарӗнчен пулӑшу тупать. Анчах, ҫамрӑк Махмутек чингизидӑн, хан ывӑлӗн, амбицийӗсем ытла та пысӑк иккен, хӑй тӗллӗн ҫеҫ хуҫаланма май шыраса вӑл ултавлӑ ӗҫе пуҫӑнать.
Сценарипе ӗҫленӗ май фильм ӳкерекенсем чӑваш халӑхӗн историне нумай ҫул тӗпчекен опытлӑ экспертсене явӑҫтарнӑ. Курӑмлӑ сценӑсене, ҫав шутра ҫапӑҫу саманчӗсене те, ӳкернӗ чухне профессиллӗ актерсене явӑҫтарнӑ, компьютер графикипе усӑ курнӑ.
Фильма 12 ҫултан аслӑраххисем валли хатӗрленӗ.
Чӑваш наци музейне Чӑваш Республикин Хисеп грамотипе чыслама йышӑннӑ. Ку хушӑва республика Элтеперӗ, Олег Николаев ӗнер, ака уйӑхӗн 15-мӗшӗнче, алӑ пуснӑ.
Хисеп грамотипе культура учрежденине музей ӗҫне аталантарма пысӑк тӳпе хывнӑшӑн, чӑваш хаӑхӗн культура эткерлӗхне упраса хӑварассипе тата сарассипе ҫине тӑнӑшӑн хавхалантрас тенӗ.
Аса илтерер: нарӑс уйӑхӗн 12-мӗшӗнче наци музейӗ 100 ҫулхине савӑнӑҫлӑ мероприятипе уявларӗ. Юбилей ҫулталӑкӗ унпах вӗҫленмен-ха. Паллӑ пулӑма асра тытса ҫулталӑкӗпех тӗрлӗ мероприяти иртӗ.
Сӑмах май каласан, музея 100 ҫулхипе саламласа ҫӗршыв Президенчӗ Владимир Путин нарӑс уйӑхӗнче саламлӑ телеграмма янӑччӗ.
Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай, кӑҫалхи ака уйӑхӗн 17-мӗшӗнче 60 ҫул тултараканскер, хӑйӗн черетлӗ юбилейне сумлӑ та пархатарлӑ ӗҫӗ-хӗлӗпе кӗтсе илет — ырми-канми сӑвӑ хыҫҫӑн сӑвӑ ҫырать, тӗрлӗ халӑхсен паллӑ поэчӗсен хайлавӗсене чӑвашла куҫарать, вулакана ҫине-ҫинех ҫӗнӗ паха кӗнеке парнелет.
Нумаях пулмасть Шупашкарта вырӑссен ку чухнехи паллӑ поэчӗн Юрий Щербаковӑн (Аҫтӑрхан хули) В.Туркай чӑвашла куҫарнӑ сӑввисен «Казаксен юрри» тата Валери Туркайӑн Раҫҫейри паллӑ сӑвӑҫсем тӗрлӗ ҫулсенче вырӑсла куҫарнӑ сӑввисен «Навсегда я выбрал этот путь» пуххи вулакан патне ҫитрӗҫ. Кӗҫех поэзие юратакансем Тутарстан халӑх поэчӗн, Раҫҫей Патшалӑх премийӗн лауреачӗн Ренат Харисӑн В.Туркай чӑвашла куҫарнӑ сӑввисен «Кӗрхи чечексем» пуххипе паллашма пултарӗҫ.
Тин кӑна Шупашкарта паллӑ сӑвӑҫӑн юлашки вӑхӑтра ҫырнӑ сӑввисемпе Гавриил Державинӑн, Михаил Лермонтовӑн, Анна Ахматован, Иван Бунинӑн, Николай Гумилевӑн, Марина Цветаеван, Борис Пастернакӑн тата Евгений Евтушенкон В.Туркай чӑвашла куҫарнӑ сӑввисен «Ҫунать-ха вучахӑм, ҫунать!...» ятлӑ пуххи кун ҫути курнӑ. Ку ретре вырӑссен аслӑ поэчӗн Гавриил Державинӑн В.
-1.7 °C