Пӗтӗм чӑваш диктантне ҫыриччен шутлӑ кунсем юлчӗҫ. Орфографипе пунктуаци правилисене аса илтерсе ӗнер Чӑваш Енӗн вӗренӳ институчӗн пуху залне пуҫтарӑннӑ.
Диктанта, сӑмах май, килте ларса ҫырма пулать.Ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче унӑн текстне 13.00 сехетре Чӑваш наци радиовӗн 105 Fm тата 72,41 УКВ хумӗсем ҫинче, Чӑваш наци телевиденийӗн официаллӑ сайтӗнче (www.ntrk21.ru) тӳрӗ эфирта итлеме пулӗ. Диктант бланкне http://chgign.ru сайтра вырнаҫтарнӑ. Копьютерпа Word форматпа ҫырнӑ (наборланӑ) е алпа ҫырнӑ текста сканерпа кӑларса диктанта вуласа пӗтернӗ хыҫҫӑн 10–15 минут хушшинче ҫак адреспа йышӑнӗҫ: totalnyi2018@yandex.ru
Кӑҫал Александр Артемьевӑн прозӑлла сӑввине ҫыртарассине Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари институтӗнче паян 2017 ҫулта Мускавра тухнӑ «Чуваши» кӗнекен хӑтлавӗ иртрӗ. Халӑха ҫак кӑсӑклӑ кӑларӑмпа паллаштарма сумлӑ тӳре-шара сахал мар ҫитнӗ — республикӑн вӗренӳ министрӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Кудряшов Сергей Владимировичсӑр пуҫне культура министрӗ Константин Яковлев, финанс министрӗ Светлана Енилина та пулнӑ. Мероприятие институт директорӗ Пётр Степанович Краснов ертсе пынӑ. Ҫавӑн пекех вӗренӳ институчӗн директорӗ Юрий Исаев та хутшӑннӑ. Каласа хӑварас пулать — ку кӗнекене калӑплама институт пуҫлӑхӗн пуканне вӑл йышӑннӑ чухне тытӑннӑ.
«Чуваши» кӗнеке Раҫҫей ӑслӑлӑх академийӗн «Народы и культуры» (чӑв. Халӑхсем тата культурӑсем) ярӑмӗнче тухнӑ. Пирӗн гуманитари институчӗсӗр пуҫне кӗнекене хатӗрлеме РӐА-н Н.Н. Миклуха-Маклай ячӗллӗ этнологипе антропологи институчӗ хутшӑннӑ. Унӑн калӑпӑшӗ 55 автор листи, вӑл 654 страницӑран тӑрать. Авторсен ушкӑнӗн ертӳҫи Виталий Петрович Иванов палӑртнӑ тӑрӑх пирӗн халӑх культурине уҫса паракан кӗнеке ку тӗлӗшпе самай ҫӳллӗ вырӑнта тӑрать — ярӑма танлаштарсан кӑлӑпӑшӗпе вӑл ҫиччӗмӗш. Пӗтӗмпе вара 1998 ҫултанпа РӐА ку ярӑмра 26 ытла кӑларӑм кун ҫути кӑтартнӑ.
«Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ» акцие кӑҫал та ирттерӗҫ. Вӑл яланхилле чӑваш чӗлхи кунӗнче, ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче пулӗ. Текста радиопа вуласа парӗҫ, ятарласа хатӗрленӗ аудиторисенче ҫырма май пулӗ.
Йӗркелӳ комитечӗ паян пухӑнса тӗрлӗ ыйтусене сӳтсе яврӗ. Вӗсен йышӗнче: диктант текстне ҫирӗплетесси, радио эфирӗнче текста кам вулассине палӑртасси тата ыттисем.
Чи пӗлтерӗшлисенчен диктант текстне суйласси пулчӗ. Йӗркелӳ комитетне пурӗ ҫичӗ текст ярса панӑ. Кунта Иван Яковлев пурнӑҫӗпе ҫыхӑннисем те, чӑвашлӑха ҫутатакансем те пулчӗҫ. Чӑваш чӗлхине халалланӑ икӗ текст пулчӗ: пӗри Г. Ефимовӑн «Сӑнарлӑ чӗлхемӗр — тӑван чӗлхе», тепри — Александр Артемьевӑн прозӑлла сӑвви. Йӗркелӳ комитечӗ «Салампи» авторӗн текстне суйларӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче Евгений Ерагин таврапӗлӳҫӗн «Йӗрӗх» ятлӑ тӗпчев кӗнекин хӑтлавӗ пулса иртрӗ. Йӗрӗх — чӑваш халӑхӗн тӗнӗ-ӗненӗвӗнче паянчченех сыхланса юлнӑ, кил-йышпа хӗрупраҫ ырлӑх-сывлӑхне упрама хистекен йӑла пулӑмӗ. Пӗрисем ӑна турӑ вырӑннех хураҫҫӗ, теприсем чунӑш (сывлӑш, чун хӑвачӗ) теҫҫӗ, виҫҫӗмӗшсемшӗн вӑл кӗлетри кӗтесре упранакан пуканеллӗ, парнеллӗ е йывӑҫ-курӑклӑ пӗрнепе кунтӑк. «Йӗрӗх» кӗнекере ырӑ-усал вӑйсем пирки, йӗрӗх пулӑмӗ, пӗлтерӗшӗ, пурнӑҫри ӗлӗкхи тата хальхи пӗлтерӗшӗ ҫинчен нумай енлӗн те тарӑн, халиччен мӗн ҫырни-илтнине пухса ӑнлантарса панӑ.
Кӗнеке умне алҫырупа паллашнӑ тӗпчевҫӗсен ӗнчӗхӗсене (рецензийӗсене) лартнӑ. Унта институт ӗҫченӗсем Георгий Матвеев, Николай Егоров, Вячеслав Ендеров шырав ӗҫне ырланӑ, вӑл паха пулнине палӑртнӑ. Вӗсем хӑтлавра та кӗнекене ырӑ сӑмахсемпех хакларӗҫ. Паллӑ ӑсчахсем Виталий Иванов, Виталий Родионов, Алексей Леонтьев тата институтри ытти ӑстасен сӑмахӗсем пӗлтерӗшлӗ пулчӗҫ. Кӗнеке аякран пынисене те (Тимӗр Акташ журналиста, Валерий Виноградов таврапӗлӳҫе, Сергей Щербаков историҫе) хытах килӗшнӗ.
Унчченхи ҫулсенчи ырӑ йӑлана тӑсса пӗтӗм чӑваш диктантне кӑҫал та ҫырӑпӑр. «Чӑваш чӗлхи кунне тата И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 170 ҫул ҫитнине халалласа Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, Чӑваш Республикин вӗренӳ институчӗ, «Хыпар» хаҫат редакцийӗ, Чӑваш наци радиовӗ, Чӑваш наци телекуравӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ тата И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ акци ирттересси ҫинчен пӗлтереҫҫӗ», — хыпарланӑ ӗнер ЧПГӐИ.
Диктант ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче чӑвашсем пурӑнакан тӗрлӗ вырӑнти ял-хулара иртмелле.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ кӑҫалхи диктант тексчӗн конкурсне ирттерет. Текстра 160-а яхӑн сӑмах ҫеҫ пулмалла. Вӗсене ҫырупа е электронлӑ почтӑпа ҫитерме пулать.
Ыйтса пӗлмелли телефон номерӗсем: 45-07-87, 45-02-58, 45-06-26; e-mail: human2000@yandex.ru. Институт адресӗ: 428015, Шупашкар хули, Мускав проспекчӗ, 29/I, ЧПГӐИ.
Чӑваш Енре 19-мӗш ҫул ӗнтӗ «Чӗнтӗрлӗ чаршав» конкурс иртет. Театрсем унта хӑйсен чи лайӑх спектаклӗсене тӑратаҫҫӗ. Пултарулӑх ӑмӑртӑвне кӑҫал республикӑри профессиллӗ 6 театр коллективӗ хутшӑнӗ. Конкурс условийӗнче пӑхса хӑварнӑ тӑрӑх, кашнин икшер ӗҫпе тупӑшма юрать. Анчах ку майпа Драмӑн сӑнавлӑ патшалӑх театрӗ тата Оперӑпа балет театрӗ усӑ курман — вӗсем пӗрер спектакльпех ҫырлахнӑ.
«Чӗнтӗрлӗ чаршаври» ӗҫсене хаклакан йыш ултӑ ҫынран тӑрать: ЧР Культура министерствин пай пуҫлӑхӗн ҫумӗ Ольга Ефимова, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн искусствоведени пайӗн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ Любовь Бушуева, Оперӑпа балет театрӗн литературӑпа драматурги пайӗн ертӳҫи Ольга Митина, Чӑваш Енри театр ӗҫченӗсен пӗрлешӗвӗн ертӳҫин ҫумӗ Галина Скворцова, Чӑвашрадиовӑн радиовещанин службин шеф-редакторӗ Ольга Тургай. Аякран килнӗ хӑна та пур. Пушкӑртстанӑн искусствӑсен тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, театровед, театр критикӗ Дина Давлетшина тӳресен ертӳҫи пулӗ.
Конкурса Пӗтӗм тӗнчери театр кунӗнче, пуш уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, Вырӑс драма театрӗнче пӗтӗмлетӗҫ.
Нумаях пулмасть Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӗҫченӗн Геннадий Дегтярёвӑн «Тӑван чӗлхе культури» кӗнеки кун ҫути курнӑ. Ӑна асӑннӑ институтӑн Ӑслӑлӑх канашӗ йышӑннипе пичетленӗ. Тӑван чӗлхене юратакансемшӗн, унпа тӗрӗс пуплеме тата ҫырма ӑнтӑлакансемшӗн ку вӑл чӑннипех те хаклӑ ӗҫ.
Монографин ум сӑмахӗнче автор палӑртнӑ тӑрӑх, «чӑваш ӑслӑлӑхӗшӗн чӗлхе культурин ыйтӑвӗсем яланах ҫивӗч пулнӑ». Маларах хаҫат-журнал чӗлхи пирки, стилистикӑпа лексика тата орфографипе орфоэпи ыйтӑвӗсемпе, куҫару чӗлхи ҫинчен кӗнекесем тӑтӑшах пичетленнӗ, ӑслӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗсем иртнӗ. Унтанпа Атӑлта сахал мар шыв юхса иртнӗ. Чӗлхе пӗр вырӑнта тӑмасть. Геннадий Дегтярёв шухӑшланӑ тӑрӑх, «хальхи пуплевӗн тӗп уйрӑмлӑхӗ - вариантлӑхпа дублетлӑх хунаса кайни, пӗр ӑнлавах ӑрасна ятпа палӑртма хӑтланни».
Геннадий Дегтярёвӑн монографийӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарти урамсен, Шупашкрати урам-тӳремӗн, тӗп хулари кӗперсен, Шупашкар йышӗнчи ял-поселок урамӗсен ячӗсемпе паллаштарнӑ. Адресӑн пӗтӗмӗшле элеменчӗсем те пур унта, магазинри вывескӑпа кӑтартмӑшсен тӗслӗхӗсем те, техникумсемпе училищӗсен ячӗсем те тата ытти паха материал та.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче ӗнер, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне уявланӑ кун, Михаил Иванович Скворцов профессор ҫуралнӑранпа 85 ҫул ҫитнине халалланӑ «Ырми-канми словарь ӑсти Михаил Иванович Скворцов профессор» фотокурав уҫӑлчӗ. Кунта паллӑ словарь ӑстин ӗҫне хаклакансем пухӑнчӗҫ — тӑванӗсемпе тусӗсем, вӗренекенӗсем, студентсем, пӗр ҫуртра пурӑнакан кӳршисем, ӑслӑлӑх анинче пӗрле вӑй хунисем. Вӗсем пурте хӑйсен сӑмахӗнче Михаил Ивановичӑн пысӑк ӗҫне палӑртрӗҫ.
«Ырми-канми словарь ӑсти Михаил Иванович Скворцов профессор» тесе ят панӑ фотокурав паллӑ профессорӑн пӗтӗм кун-ҫулӗпе паллаштарать — инҫетри Египетран пуҫласа пурнӑҫӗн юлашки кунӗсемчченех. Кунта Каирти тусӗсемпе пӗрле тунӑ сӑнсем те, Хусан университетӗнче вӗреннӗ вӑхӑтрисем те, вӗренӳ институтӗнче ӳкерӗннисем те пур. Фотосӑнсенче Михаил Скворцов пурнӑҫӗн тӗрлӗ саманчӗпе паллашма пулать: кану вӑхӑтӗнчисемпе те, ҫемйипе пӗрле тунисемпе те, ӗҫтешӗсемпе пӗрле ӳкерӗннисемпе те. Вӗсенче паллӑ профессорӑн пӗтӗм кун-ҫулне йӗрлесе тухма пулать.
Фотокурав темиҫе эрне гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пулӗ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче ыран, нарӑсӑн 9-мӗшӗнче, Раҫҫей ӑслӑлӑх кунне халалланӑ пӗтӗмлетӳллӗ ӑслӑлӑх сессийӗ иртмелле. Пуҫламӑшӗ 10 сехетре.
Петр Степанович Краснов, институт директорӗ, пӗлтӗрхи ӗҫсемпе паллаштарӗ, малашнехи плансем пирки каласа парӗ. Ҫавӑн пекех виҫӗ сесси иртӗ. Пӗринче Вера Никифорова хальхи литературӑри ӗҫсем пирки каласа парӗ — унӑн доклачӗ ХХ-XXI ӗмӗрсен чиккинчи интеллектуаллӑ чӑваш прози тавра пулӗ. Иккӗмӗш сессинче Александр Кузнецов чӑваш диалектологийӗн ыйтӑвне ҫӗклӗ. Виҫҫӗмӗш сесси «Духовная культура чувашского народа» (чӑв. Чӑваш халӑхӗн ӑс-хакӑл культури) ятпа иртӗ. Унта В. Родионов, И. Кириллова, Н. Ефремова-Ильина, О. Терентьева, Т. Семёнова тухса калаҫӗҫ.
Паянхи гуманитари ӑслӑлӑхӗ мӗнпе сывланине пӗлес текенсене пурне те йыхравлаҫҫӗ.
Чӑваш наци музейӗнче К.В. Иванов ячӗпе хисепленекен Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ йӗркеленнӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалласа «Чаршава уҫсан» ятпа курав уҫнӑ.
Чӑваш Енӗн Культура министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, хӑйне евӗрлӗ ҫак курав «СССР халӑх артисчӗ», «Раҫҫей халӑх артисчӗ», «Чӑваш халӑх артисчӗ», «Раҫҫей халӑх артисчӗ» хисеплӗ ятсене тивӗҫнӗ паллӑ артистсен пурнӑҫӗпе тата ӗҫӗ-хӗлӗпе туллин паллаштарать. Экспозицире артистсен докуменчӗсемпе сӑнӳкерчӗкӗсем, театрӑн, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн, «Чӑвашкино» киностудин тата электрон кинодокументаци архивӗсен материалӗсем вырӑн тупнӑ.
Курава уҫма театрӑн илемлӗх ертӳҫи Валерий Яковлев, директор тивӗҫӗсене пурнӑҫлакан Юрий Владимиров, Наталия Сергеева режиссер, Вера Кузьмина, Нина Григорьева артистсем тата ыттисем пухӑннӑ. Наци музейӗн директорӗ Ирина Меньшикова курава ҫитес вӑхӑтра тата ҫӗнӗ документсемпе пуянлатасси пирки каланӑ.
Асӑнса хӑварар, «Чаршава уҫсан» курав нарӑс уйӑхӗн вӗҫӗчченех ӗҫлӗ.
+0.3 °C