Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, «СЛАВЯНО-ТЮРКСКИЙ МИР: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ» (чӑв. Славянсемпе тӗрӗксен тӗнчи: истори тата хальхи самана) ятпа пӗтӗм Раҫҫейри ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ иртӗ. Халех мар, ҫулла. 2024 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗнче.
Конференцие Чӑваш Енӗн Вӗренӳ министерстви, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхсен институчӗ тата «Пӗлӳ» Раҫҫейри обществӑн Чӑваш Енри уйрӑмӗ ирттерӗҫ.
Форум славянсемпе тӗрӗксен историйӗпе культурине тӗпчекен гуманитарисене пӗр ҫӗре пухӗ.
Паллӑ чӑваш таврапӗлӳҫин Николай Пантелеймонов ӗҫӗсене Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӑслӑлӑх архивне парнеленӗ.
Николай Пантелеймонович (1932–2016) – пӗрремӗш чӑваш хаҫачӗн «Хыпарӑн» никӗслевҫин тата редакторӗн Николай Никольскин тӑванӗ.
Николай Пантелеймонов Чӑваш ял хуҫалӑх институтӗнчен вӗренсе тухнӑ хыҫҫӑн тӗрлӗ ҫӗрте, ҫав шутра республикӑн Ял хуҫалӑх министерствинче те, зоотехникра тата тӗп зоотехникра ӗҫленӗ. Тивӗҫлӗ канӑва тухсан Юрмекейсен – Никитин-Никольскийсен – йӑхне тӗпчеме тытӑннӑ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхсен институтӗнче «Гурий Ивановчи Комиссаров – этнограф, историк, писатель» ҫав сӗтел иртнӗ. Ӑна учёнӑй ҫуралнӑранпа 140 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Аса илтерер, Гурий Комиссаров-Вантер — чӑваш фольклористикине, чӑваш этнологине, историне тата краеведенине тӗпченӗ. Писатель, публицист, тӑлмач, литературовед, чӗлхеҫӗ, педагог, философ, историк. Гурий Комиссаров-Вантер 1883 ҫулхи юпа уйӑхӗн 3-мӗшӗнче хальхи Ҫӗрпӳ районӗнчи Патӑрьел ялӗнче ҫуралнӑ. Етӗрне уесӗнчи тата Епхӳри вӗренӳ заведенийӗсенче ӗҫленӗ. 1969 ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 25-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Ӑна Киров облаҫӗнчи Санчурск поселокӗнче пытарнӑ.
Юпа йуйӑхӗн 11-12-мӗшӗсенче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче «Традиционный и современный фольклор народов Волго-Уралья» (чӑв. Атӑлпа Урал тӑрӑхӗнчи халӑхсен йӑла кӗнӗ тата хальхи вӑхӑтри фольклорӗ) ятпа регионсем хушшинчи ӑслӑлӑхпа практика конференцийӗ пулса иртнӗ. Ӑна Иван Одюков педагог, фольклорист тата литературовед ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Унта инҫет ҫыхӑну меӗпе Казахстанри Алматари тата Астанари, Владивостокри, Ижевскри, Йошкар-Олари Хусанти, Мускаври, Новосибирскри, Саранскри, Стерлитамакри, Ӗпхӳри, Шупашкарти тата ытти хулари 100 ытла ӑслӑлӑх ӗсченӗ хутшӑннӑ.
Чӑваш Енри паллӑ музыковед, искусствоведени докторӗ Михаил Кондратьев Дмитрий Шостакович ячӗллӗ пултарулӑх премине тивӗҫнӗ. Премие Раҫҫейри композиторсен союзӗ панӑ.
Асӑннӑ премие тивӗҫнисен йышӗнче Валерий Гергиев дирижёр, Эдуард Артемьев композитор, Денис Мацуев пианист, Анне-Софи Муттер скрипка ӑсти, Ольга Бородина юрӑҫ.
Михаил Кондратьев — чӑваш халӑх музыка ӳнерӗн теорин наука шкулне йӗркелекенӗ. Вӑл 500 ытла публикаципе 16 монографи авторӗ.
Михаил Кондратьев ҫулта Владивостокра ҫуралнӑ. 1973 ҫултанпа Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче ӗҫлет. Чӑваш патшалӑх университетӗнче тата Хусанти консерваторире вӗреннӗ. Ӑна «Чӑваш Республики умӗнчи тава тивӗҫлӗ ӗҫсемшӗн» орденпа чысланӑ.
2022 ҫулта Мускавра «Литература народов России: Народная мудрость» антологи пичетленсе тухнӑ.
Ҫав тома Раҫҫейри тӗрлӗ халӑхӑн 14,5 пин пин ытла паремийӗ кӗнӗ. Вӗсене 65 наци чӗлхинчен, ҫав шутра 22 диалектпа калаҫуран суйласа илнӗ.
Чӑвашсен ваттисен сӑмахӗсемпе тата каларӑшӗсемпе 587–597-мӗш страницӑсенче паллашма пулать. Вӗсене Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхсен институчӗн филологи енӗпе ӗҫлекен аслӑ ӑслӑлӑх ӗҫченӗ Ольга Михайлова пухса хатӗрленӗ. Вӗсене вырӑслана асӑннӑ институтӑн ӑслӑлӑх ӗҫченӗ, истори наукисен кандидачӗ Алексей Леонтьев куҫарнӑ.
Ҫакӑн пек ӑшшӑн палӑртса хӑварнӑ халӑх тетелӗнчи хӑйӗн страницинче Леонид Петров.
Черетлӗ постне вӑл паллӑ тӗпчевҫӗн, археологӑн, Евгений Михайловӑн ҫӗртме уйӑхӗн 9-мӗшӗнчи черетлӗ ҫуралнӑ кунне халалланӑ. Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Евгений Петрович Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче археологи пайӗн аслӑ наука сотрудникӗ Не тӑрӑшать.
«Унӑн ӑслӑлӑхри кӑсӑкланӑвӗсем тӗрлӗрен нумай енлӗ пулса пынӑран професси анлӑшӗ те пит сарлака. Эппин, вӑлах тата археолог-архивист, таврапӗлӳҫӗ, музей ӗҫченӗ, вӗрентекен, артефактсен управҫи... Ахальтен мар пулӗ, нумаях та пулмасть ытти ӗҫтешӗсемпе пӗрле (В.Ф. Каховский – ӑна та асӑнмасӑр иртме ҫук, Н.С. Березина, А.Ю. Березин, Н.С. Мясников, С.В. Кузьминых, Б.В. Каховский) патшалӑх премийӗн лауреачӗ пулса тӑчӗ.
Темиҫе теҫетке хушши ӗнтӗ вӗсем Атӑлпа Сӑр тӑрӑхӗнчи паллӑ вырӑнсене, археологи ӑслӑлӑхӗнчи ҫул-йӗре куҫран вӗҫертмесӗр сӑнаҫҫӗ, тӳрӗ чунпала хӑйсен ӗҫӗсене туса пыраҫҫӗ. Пӗртте тӗлӗнместпӗр, ҫакӑ ҫутӑ тӗнчене эсӗ АРХЕОЛОГ пулмах килнӗ», – пӗтӗмлетнӗ Леонид Петров.
Чӑваш Республикин Вӗрентӳ институчӗ, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, «Хыпар» издательство ҫурчӗ, Чӑваш наци радиовӗ, «Тӑван радио», Чӑваш Енӗн Наци телекуравӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУ, И.Н. Ульянов ячӗллӗ ЧПУ, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗ ака уйӑхӗн 26-мӗшӗнче, 13 сехетре, «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2023» акци ирттерӗҫ.
Диктант текстне 105,0 FM (Чӑваш Республикинче), 95,9 FM (Шупашкарта), 72,41 УКВ тата 100,3 FM радиохумсем ҫинче тӳрӗ эфирта вуласа паӗҫ. Диктант бланкне https://chrio.rchuv.ru/ сайтра вынаҫтарӗҫ.
Унсӑр пуҫне диктанта тӗрлӗ учрежденире пухӑнса ҫырма май туса парӗҫ.
Ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗпе И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ «Языковая ситуация в Чувашской Республике» (чӑв. Чӑваш Республикинчи чӗлхе лару-тӑрӑвӗ) ҫавра сӗтел ирттерӗҫ. Ӑна И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа 175 ҫул ҫитнине тата Тӗп халӑхсен чӗлхисен пӗтӗм тӗнчери вунӑҫуллӑхне халаллӗҫ.
Ларӑвӑн модераторӗ — филологи наукисен докторӗ, ЧПУн вырӑс тата чӑваш филологийӗн тата журналистика факультечӗн деканӗ Алёна Иванова.
Ҫавра сӗтел вӑхӑтӗнче гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӗҫченӗсем: истори наукисен докторӗ Иван Бойко, филологи наукисен кандидачӗсем Артём Гаврилов тата Алевтина Долгова — тухса калаҫӗҫ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ «Научное наследие Н.И. Ашмарина» (чӑв. Н.И. Ашмаринӑн ӑслӑлӑх еткерӗ) ҫавра сӗтел ирттерет.
Ун вӑхӑтӗнче «Н.И. Ашмарин – корифей чувашской филологии» монографие сӳтсе явӗҫ. Темиҫе автор хатӗрленӗ ҫав ӗҫ 2020 ҫултах кун ҫути курнӑ-ха. Монографие 2022 ҫулшӑн ӑслӑлӑхпа техника енӗпе Чӑваш Республикин патшалӑх премине илме тӑратнӑ.
Ҫавра сӗтеле ака уйӑхӗн 12-мӗшӗнче 14 сехетре Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче пуҫтарӑнӗҫ.
+0.3 °C