Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Тĕл пултăм юлташпа –

нумай çул курманни.

Калаçсассăн унпа,

туйăнчĕ ватăлни.

Сăмах сывлăх çинчен,

апат-çимĕç енчен,

ăçта кайса килсе,

мĕнле хакпа илсе

аван пулни çинчен –

тата вуншар ыйту,

пуçсем çаврăниччен.

Ниепле те сăмах

Атăл пек юхаймасть.

Пирĕн пуçра чăнах

шухăш шăпланаймасть.

Кашни хăй пурнăçне,

ачисен шăпине,

мăнуксене часах

курни-курманнине,

паян мĕн тунине –

мĕн чухлĕ калаçсан та,

вĕçĕ курăнаймасть.

Аванах мар пулсан та –

мĕн кĕçĕтсен – хыçаç.

Анчах мĕнчул хыçсан та,

хыçма чарăнаймаç.

Пĕлнĕ çынна курни,

ăнсăртран тĕл пулни,

аса-илӳсене,

ĕлĕк пулнисене,

унта-кунта курни –

пуç çаврăнса кайсан та,

ăна никам туймасть!

Ун пек тĕлпулусем

питĕ сахал пулаççĕ.

Халь урăх вăхăтсем,

пĕрне-пĕри манаççĕ.

Тăван çынсем пулсан та,

питех юратмасан та,

тĕл пулса калаçни,

Малалла

Амăшĕ ывăлĕнчен çапла ыйтрĕ:

— Алюш, сана пĕр класра вĕренекен хĕр ачасенчен хăшĕ килĕшет?

— Вера.

— Галя кăмăла каймасть-и?

— Вăл лайăх вĕренет-ха, анчах ялан кивĕ пушмакпа çӳрет.

— Çавăншăн тиркетĕн-и?

— Ахă.

— Галя Дмитриева ашшĕсĕр ӳсет. Амăшне ăна пĕччен çитĕнтерме çăмăлах мар. Ывăлăм, халĕ иксĕмĕр хĕвел çине тинкерсе пăхар-ха, унта мĕн те пулин асăрхатăн-и эсĕ?

— Темле пăнчăсем пур.

— Ачам, çав тĕксĕм пăнчăсене çынсем çинче сахалтарах асăрхама пуçласан эсĕ çĕр çинче ху та çутă хĕвел пулатăн, — терĕ кулкаласа амăшĕ.

Çухрăмсен çиппине хутăрла-хутăрла

Хăвран ху — тăрăшсах — хăтланатăн тарма.

Хăвна ху хăвалатăн çĕрле, кăнтăрла...

Ирĕкпе хăв хуçа. Кам пултарĕ чарма?

Хыçунтан сӳтĕлсе юлакан тунсăхна

Сĕвемшер пĕтĕрсе хутăрлатăп сăвва —

Аякри сивĕсем пуçласассăн сăхма

Уртса яр шăнасран. Упрасамччĕ хăвна.

Галстук çакнă та Кăркка

Пуçне çӳрет каçăртса.

Хырăм вырне кутамкка —

Утать çавна мăкăртса.

— Хырăм мар! Авторитет!

Ун пекки тупаймăн тек.

Кай, шыра, пăхатăп, — тет

Хăй хакне чухланă пек...

Тĕпсĕр, — тет, — çав пăтавкка...

Йывăр пуль ăна тултма.

Пашкать-хашкать мăнтăркка —

Йывăр пуль, чăнах, утма...

Чăтăр: лифт, чи çӳллĕ хут,

Хăй пекех капашлă çурт,

Кабинет тултармăш — хут

Чăтнă пек сире манкурт.

Вăрăм-вăрăм сăмсине

Хăй чикет пĕлмен çĕре;

Тĕк вĕçтерĕ... Уссине

Халиччен курман пĕрре:

Лăкăр-лăкăр калаçу...

Ни хурав çук, ни ыйту...

Ни тарçу вăл, ни хуçу...

Пĕр сăмах çеç: ту, ту, ту...

Пулĕ темĕн те тума:

Ĕç, апат, шайлав, хăна...

Ларт чипер тĕллев ума

Ăслă тетĕн-тĕк хăвна...

...Пит ансат-иç пурăнма:

Ăс та, тăн та кирлĕ мар!

Ăслă-тăнлă курăнма

Капăр галстук çак та яр!

Эп хамăн

сăрт çинче ларап,

унтан пурнăç

çине пăхап.

Пĕрремĕш хут

кăна çырмастăп –

халь никама та

пуç таймастăп.

Ку вăл –

мăн кăмăлтан килмест,

кунта урăх

сăлтавсем пур.

Пуç тайнишĕн

никам вилмест,

анчах вĕлермелли

те пур.

Пĕр-икĕ хут

çемçе пулатăн –

нумай-нумай

нуша куратăн.

Ĕнсе çине те

ларттаран,

ухă пек

авăнса тăран.

Вăйсăр çынна

хисеплемеççĕ,

кашни самантра

хĕсеççĕ.

Çапла вара

пĕчĕккĕнех –

çисе яраç

пĕтиченех.

Малалла

Çын пурнăçра

мĕнчул чăтать?

Вăл мĕн тесе

асап курать?

Пĕтĕм асап –

вăл хăйĕнчен,

хăйне тытма

пĕлменнинчен.

Чăтма

сăлтавĕсем нумай,

асапне курасси

чылай.

Çынна нимĕн те

вĕрентмест,

хăйне никам

тытма пĕлмест.

Пирĕн пурнăç

хурапа шурă,

ун пеккине

парать пуль Турă.

Пурнăçа пирĕн

малалла

хитрелетме

тăрăшмалла.

Ку йывăр

япала вара –

карса лараймăн

çăвара.

Çăвара карса

ларсан,

хура-шурăра

юлан.

Çак вăхăтра

урăх çынсем –

«пĕлĕт çинче»

паян вĕсем.

Анчах унта

вилсе кайман –

кунта пурнаç,

çĕртме пуян!

Ун пек çынсем

питĕ маттур –

вĕсен урăх

туйăмсем пур.

Хурапа шурă

пурнăçа

хитрелетеç –

вĕсем хуçа!

Эпĕ пулла кайнине курсан, Хветюкпа Микихвер ялан ман çума «çыпçăнса» пыратчĕç. Хăйсен вăлтисем латти çук; тутăхса пĕтнĕ, çиппине темиçе татăк-кĕсĕкрен сыпса тунă, хуçăк авăрлă. Ăманне те хăйсем пухса хатĕрлес йăла çукчĕ вĕсен, Атăл хĕрринче пулăçсенчен ыйтса илсе çӳретчĕç. Ытти пулăçсем пек шăппăн ларса тытмастчĕç тата. Вăлтисене аран майлаштарса шыва пĕрре ывăтаççĕ те урăх çаврăнса та пăхмаççĕ. Пĕр пулăç патне, теприн патне пырса, лешсем тытнă пулăсене пăхса кансĕрлесе çӳреççĕ.

Çак Хветюкпа Микихвер пĕррехинче çапла мана кун каçипе канлĕн пулă тытма памарĕç. Хăйсен вăлтисене пулă лекмест те, ман вăлтасене кирлĕ-кирлĕ мар вăхăтрах туртса кăлараççĕ. Тарăхтарсах çитерчĕç. Мĕн тăвас кусене?..

Эпĕ кирек хăçан та виçĕ вăлта илсе çӳретĕп. Пĕр вăлтине шывран кăлартăм та: «Мейĕр, эсир манран хăпăр», — терĕм.

Тинех пăрăнчĕç, аяккарах кайса халь ман вăлтапа хăйсем тытма ларчĕç. Лайăх вăлтана, паллах, пулă часах пырса хыпрĕ, пĕр самаях пысăк уланкă туртса кăларчĕç.

— Сан мар, ман пулă ку! — терĕ Микихвер.

— Сан мар, манăн! — вăр-вар туртса илчĕ пулла Хветюк.

Малалла

Кĕтсе ил.

Кăшăлне пуçĕнчен халиччен ӳкермен

Сар Хĕвел патшалла утăмлатчĕ куллен

Паян çеç иртеймерĕ — çитмерĕ термен¹ —

Тăруках, çăкăнтах чĕркуçленчĕ хуллен...

Хăмăшпа хăрпăкланнă² Пĕве куçĕнче -

Сар Хĕвел темĕскер шыраса тупас пек -

Сив Хĕлле тĕртнине — йăлхаха³ — çиппинччен

Йĕпсипе⁴ çаклатса васкасах сĕвĕмлет...

Мĕн тупасшăн унта? — тĕлĕнет çут тĕнче -

Ыттине тирĕнтернĕ пулсассăн тиркев

Шур илмен вăхăтра кăн-кăвак куçĕнче

Асăрханă пулас темĕскер сар пике...

Хупласан чал куçна⁵ вĕçтерсе шур кĕпсе⁶

Сив Хĕлле тĕртнĕ чух ман ятпа шур пĕçмех⁷,

Тыт асра — пĕрлешместĕп унпа. Ил кĕтсе

Çуркунне, çакăнтах — тĕл пулатпăр каллех.

Кăн-кăвак куçлăскер, чуп туса хăварам:

Çураçса хунине çирĕплеттĕр пичет.

Сив Хĕлле евчисем хăвалаççĕ хыçран,

Таврăнсан — санпалах эп тăратăп венчет.

Кĕтсе ил.

Йăлтăр-ялтăр капăр çурт;

Капăр çуртăн çĕр-çĕр хут;

Çĕр хутра пин тĕрлĕ Хурт;

Шĕкĕлчеççĕ пин-пин хут;

Пин хутра пин-пин расхут —

Вĕç-хĕрне шыра та туп.

Саплашмасть пулсан — прихут

Çыр та хур, шайла та хуп!

Яп-яка, таса, çап-çут —

Пĕр пăхсассăн кăлтăк çук!

Тытăнсан тумашкăн сут —

"Хам туман, тултарнă çум"

Çумăн вунă çумĕ пур...

Ĕненместĕн? Кай та кур!

Çутăр çумăр, çутăр юр —

Кунтисем курмаççĕ хур.

Ир те, каç та, яра кун —

Çакăнта çапла саккун:

Илтмĕш-курмăш пул, ан тун;

Ман: мĕн "ăс" вăл, мĕн вăл "чун".

...Хурт-кăпшанкăллă кантур

Таврара татах та пур...

Ĕненместĕн? Пăх та кур:

Суясран сыхлатăр Тур.

Шавласа-карласа юхакан ПУРНĂÇА

САМАНА васкатсах хăвалать МАНĂÇА.

Хĕстереççĕ ăна — ик енчен ик çыран —

САВНĂÇПА ХĔН-АСАП — ейĕве каясран;

Салатать аркатма килекен КУНСЕНЕ

Хытса ларнă ĔНЕР — чиккине тивсенех;

ПАЯНТАН ЫРАНА пăракан авăкра

Чарăнма юрамасть — авăссам хăвăртрах!

Ывăнсан, йăлăхсан, тарăхсан та — тӳссем!

Аллунтан ан вĕçерт, ӳкĕтлетĕп, кĕсмен!

ÇЫЛĂХПА пăтранса тăракан авăра

Пăрăнса иртмеллех! Манпа чух — ан хăра!