Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Карман тавра

хура карта

Хура карта

çинче автан,

Хура автан

автать пулсан

Халне пухать

хура усал...

Хура усал —

хура хурах —

Ташша тухать

ура хуçсах

Ахрать, асать,

тусать тусан:

Куçа пăвать

нумай курсан.

Пăхма хушман?!

Хушмашкăн кам?

Пăхма хăям,

хăйсах курам:

Тарçа тухман,

чура пулман...

"Хуçам" темен!

Хăвнах хуçам!..

Карта тавра

кăра кавар,

Кăра кавар

туртать кăвар...

Тухсам умма,

кăтарт хăвна —

Куратпăр:

кам пиртен хăна!

Лев Борисович Лембэ — вĕçен кайăксене тытса усраса, кайăксен пурнăçне сăнаса пĕлекен профессор, орнитолог. Ун çинчен мана Степан Лукич тахçанах каласа панăччĕ, сăн ӳкерчĕкне те, вăл çырнă кĕнекесене те кăтартнăччĕ, çавăнпа эпĕ ăна халь хăйне курсан тӳрех ас туса илтĕм. Вăл кам иккенне Микишпа ун тусĕсене те каласа парсан, ачасем ун патне ним хăрамасăрах пычĕç, вара эпир Лев Борисовичпа ал тытсах паллашрăмăр. Лев Борисович пире ку енĕпе хăй хăçантанпа ĕçлени, мĕн чухлĕ кайăк усраса, вĕсен пурнăçĕнче мĕн-мĕн пĕлнипе миçе кĕнеке çырни çинчен каласа пачĕ. Кăткăсемпе вĕсен çăмартисене вăл çав кайăксене çитерме пухать-мĕн. Çапах та Микишпа унăн тусĕсем — Гена та, Павлуш та, Лёша та — çак профессорпа килĕштермерĕç.

— Эсир, паллах, усăллă, питĕ кирлĕ ĕç тăватăр. Апла пулин те хăвăра кирлĕ кайăксемпе кăткăсене пирĕн вăрманта мар, урăх çĕрте тытăр, — терĕç.

— Юрать, — терĕ ун чух профессор, — апла пулсан эпĕ сирĕн шкула пырса ытти ачасемпе, учительсемпе калаçăп.

Çапла турăмăр та. Тепĕр виçĕ кунтан пурте шкула пухăнтăмăр. Унта вăрман хуралçине — Степан Лукича, пирĕн таврара чи ăста сунарçă шутĕнче хисепленнĕ Палюк мучие те чĕнтĕмĕр. Темиçе сехет хушши питĕ хирĕçӳллĕ тавлашу пычĕ. Малтан Лев Борисович каллех кайăксене хăй мĕн тума тытнипе мĕн сăнаса пĕлни çинчен каласа пачĕ. Çапах та ачасем пурте тенĕ пекех Микишпа ун тусĕсем енче пулчĕç.

Малалла

Ăшă, тараватлă

Янкăр тăрă ир.

Пулăра ларатпăр

Юлташпа эпир.

Шывĕ çутă-çутă,

Илĕртĕ таçтан.

Тен, çакланĕ çуйăн,

Лекмĕ-ши çăрттан?

Тем, путмасть-ха путăш,

Пушă мăн витре.

Чăтăмлăхăм, пулăш,

Кулă, çиç питре.

Ăсăмпа шĕвĕртсе çивĕчлетнĕ сăмах —

Асунта ĕмĕре çырăнса юлмаллах —

Çамкуна йĕрлесе чĕрмелерĕ часах.

Хăтăлма хăтланни, ĕненсем, кăлăхах —

Куллупа турттарса якатма тăрсанах —

Тăнлавна шăтарса йăрăмлать тарăнрах.

Ĕненмесĕр мана муталанăн вăрах;

Тасатма тăрăшса улталанăн пайтах;

Йăлăхсан - ман умра чĕркуçленĕн хăвах.

Тулса кайнă тĕнчемĕр-кĕлет...

Самана сăвăрса тĕшĕлет

Вăрлăха юлмалли çынсене:

Кӳлĕмпе¹ тиесе килсенех

Куççульпе чӳхесе² пĕрчĕлет.

Ытларах алине силлесен...

Чи хитре, чи паха этемсем

Сăрхăнса тăкăнаççĕ çĕре.

Вырттаратпăр - мехел çитейсен -

Кункăра-тупăка, кур, пĕрер.

Сăх-сăхсах ăсататпăр... ара...

Самана аллинчи алара

Тăрса юлнă ассиллĕ³ хыçрам⁴

Пĕр кана ахăра-ахăра,

Сиккелет те çухалĕ куçран.

Ни вĕтти, ни шултри — вăтамми!..

Пуракне-сăпкине шăлами⁵

Тултарать суйласа вăрлăха

Ĕмĕрсен-çуллăхсен Самани

Çĕнĕрен çĕклеме халăха.

Чăххинчен иртеймен Автана

Пĕр-пĕр кун яраççех яшкана...

Çăмарта йăтакан ушкăна

Чуптарсан та çӳле хăтана

Нумаях тытăнса тăрас çук.

Те пусса⁶ çитермен вăхăтра:

Тем тесен те Автан катăкрах;

Чăнахах ӳстермен пуль хăтра⁷ —

Тăранма пĕлмесле, хăвăртрах

Çăмарта пуçтарать майлă чух.

Каштаран каçайман Автана

Пĕлсе çитнĕ пускил те тавра:

Пухнине пĕтĕмпех сутăна

Кăларать тăхтамасăр: «Ара,

Ĕмрипех çакăнта пурнас çук...»

Тĕкне май кунран-кун шăлакан,

Ăйхипе⁸ вылякан Чăхăпа

Кăт-кăтик! Кăт-кăтик юрлакан

Автана тиветех çак шăпа —

Авăтман автанран усă çук.

Йăлăмра кăткăсем мĕнле пурăннине курса-пĕлсе килнĕ хыççăн виçĕ кунтан ман пата Микишпа унăн тусĕсем — Гена, Лёша, Павлуш тата Валерий пычĕç. Икĕ хĕвел тухнине курнă пекех савăнăçлă хăйсем.

— Хăвăртрах пуçтарăн! — хушрĕ мана Микиш. — Вăрмана каятпăр.

— Мĕн тума? — ыйтрăм эпĕ.

— Ак мĕн тума, — терĕ Лёша, ман ума хĕç тимĕр татки тытса, — вуласа пăх!

Тимĕрĕ çине çапла çырнă:

«Граждансем! Кăткă йăвисене ан çĕмĕрĕр! Кăткăсем вăрмана сиен тăвакан хурт-кăпшанкăсене çисе пĕтерсе пысăк усă кӳреççĕ».

— Куна ăçта çапма çыртăр? — ыйтрăм эпĕ.

— Ку çеç мар, мĕн пурĕ 20 штук çыртăмăр. Вăрмана каятпăр та кашни çул юппине юпа лартса çапса тухатпăр, — пĕр харăс каласа хучĕç хайхи туссем.

— Питĕ усăллă ĕç тăватăр, — мухтарăм эпĕ. Микиш та, унăн тусĕсем те манран темиçе çул кĕçĕн, апла пулин те вĕсем кун пек ырă ĕç тума ăс тупнă, куншăн вĕсене мĕнле мухтамăн-ха.

Ку вăхăтра, ерçӳ пулман пирки, эпĕ вĕсемпе пĕрле вăрмана каяймарăм. Вĕсем кайрĕç.

Пĕр сехет иртрĕ-и, иккĕ-и, çак туссем ман пата каллех чупса пычĕç. Анчах хальхинче вĕсем нихăшĕ те паçăрхи пек хаваслă мар, темĕнле тискер кайăка курнипе хăраса ӳкнĕ евĕр шăлтах хăшкăлса, пӳлĕнсе çитнĕ.

Малалла

Хăшпĕр чух

мăкăртататпăр

ĕлĕкхи

пурнăç çинчен.

Пысăк канашсем

паратпăр,

пуç çаврăнса

каиччен.

Пурнăç мĕн енне

илсен те,

куç умĕнче

ĕлĕкхи пурнăç.

Ун пекки пулмĕ

мĕн тесен те,

каялла çулсем

пăрăнмĕç.

Эп килĕшĕттĕм

çаврăнма,

анчах та

аннене курма.

Ăна кунта

илсе килĕттĕм,

кăштах çăмăл

пурнăç сĕнĕттĕм.

Анне çăмăл

пурнăç курман,

арçын пекех

каснă вăрман.

Тĕрĕссипе вăл –

чăваш халăх,

çуралнă пуль

нуша курмалăх.

Ытти çынсемшĕн

Малалла

Çĕрле кушак пек

курсан та,

кайăк пек

вĕçен пулсан та –

ун пекки

вăл тĕлĕкре,

вăрансан

пăхан – тĕтре!

Тĕлĕкре вĕçен пулсан,

вăйлă çын пекех туйсан –

эс ӳсен ку таранчен.

Кăна илтнĕ çынсенчен.

Пурин те

ун пек пулмасть,

ун пек тĕлĕк

курăнмасть.

Курăнсан

савăнтарать,

пурăнмалăх

вăй парать.

Хăвна-ху ăнлантарни,

чĕрене савăнтарни –

пирĕншĕн чĕрĕ шыв пек,

шухăшсем хĕстермĕç тек.

Хальхи çĕнĕ

çулсенче,

кайрĕ çаврăнса

тĕнче.

Çак вăхăтри

тĕлĕксем,

питĕ пулăшаç

вĕсем.

P.S. Тĕлĕке курас килсен те,

сан пата хăех килмест.

«Турă парать пуль» тесен те,

ăна никам та пĕлмест.

Сассу касса кĕрсен сасартăк

Ăшра хускалчĕ вăй-хăват...

Камах çăлайĕ, тус, эс мар-тăк?

Пăтрат! Пăлхат: сӳнес кăвайт

Сана кĕтсех хĕлхем упрать.

Хурса хăвар çунмалăх вутă:

Пĕрер-пĕрерĕн çăтнă май

Саланĕ ăшă, ырă, çутă

Тăсмалăх пурнăçа самай...

Сана хăвна пулать сăвап.

Манпа санран йăл илнĕ çулăм

Çурса ваклать хура каçа...

Инçе кайса таçта та пулăн,

Анчах тухаймĕ манăçа

Сана иленнĕ çут кăвайт.

Куратăн хăв: ялтравлă куллăм

Çутатĕ такăр мар çулна.

Ырсан — вăйпа сисмесĕр тулăн

Хускатĕ ăшшăмçăм юнна.

Сана валли хĕлхем пурах.