Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пирĕн хальхи

пурнăçра

тĕлĕнмелли –

пĕр пасар!

Вăл нумай

савăнăçра,

ман çумра та

сахал мар.

Кашни кун

мĕн те пулсан

пирĕн пурнăçа

кĕрет.

Сывлăш таса

е тусан –

çил вĕрессинчен

килет.

Пĕр çамрăках мар

хĕрарăм,

мана тĕлĕнтерме

пултарчĕ.

Чăнах та эп

тĕлĕнсе кайрăм –

кун пеккине

нихçан курманччĕ.

Мĕн пулнине

эп пытармастăп –

çук унта

пытармалли.

Эп çиленместĕп,

савăнмастăп –

мана юлать

асăнмалли.

Малалла

Вăрмана кайса çӳренĕ чух хăвăрпа ялан хутпа кăранташ илĕр, мĕн курни-пĕлнине çырса хурăр», — терĕ Лев Борисович Лембэ профессор, пирĕн шкула пырсан. Çавна асра тытса эпир халь вăрмана çырла е кăмпа татма кайнă чух чи малтан кĕсъене хутпа кăранташ чикетпĕр. Халиччен курманнине мĕн те пулин куратăнах, сăнаса çӳре кăна.

Хальхинче Йăлăм вăрманне эпир Гешăпа иккĕнех кайрăмăр. Нумаййăн çӳресен усси çук: хăш-пĕрисем питĕ шавлаççĕ, вара кайăксем инçетренех илтсе тараççĕ, тĕсне те курса юлаймастăн.

— Атя тупăшатпăр, паян кам миçе кайăк курать, — терĕ Геша.

— Юрать, — килĕшрĕм эпĕ те, — тупăшатпăр. Кам ытларах курса пĕлет, вăл — пĕрремĕш вырăна тухни пулать.

Калаçса татăлтăмăр. Атăл урлă каçса Йăлăм вăрманне кĕрсенех Геша:

— Пулчĕ! — çав тери савăнăçлăн кăшкăрса ячĕ. — Эпĕ халиччен нихçан, никам курман кайăк куртăм! — терĕ.

— Ăçта? Мĕнлерех кайăк?

— Авă, — кăтартрĕ Геша, — çав тери илемлĕ кайăк!

Пĕр шĕшкĕ тĕмĕ çинче пĕчĕкçĕ кайăк — вĕлтрен тăрри ларать. Эсир те курнах ĕнтĕ вĕлтрен тăррине, çерçи пекскер çеç вăл, нимĕн илемĕ те çук ун çумĕнче. Геша вăл хăй çавнашкал, ваттисем калашле, йĕпрен пĕрене тума ăста.

Малалла

Сăпкана тупăкпа улăштарĕ Элчел¹.

Несĕлсен² Сăмахне ĕлкĕресчĕ унччен

Самана йыттисем çыртайман сăввăмра

Тăхăмсем³ пĕлмелле чĕркесе хăварма.

Каламастăп паян: ушкăнпа-и? пĕччен?

Тайăна⁴ сĕтĕрме вăй парать çут тĕнче.

Ĕлкĕресчĕ кăна — пурăнни тарама —

Ĕмĕрсен чиккинчен ывăтса каçарма.

Акă кур: мĕн тери халь хитре,

Мĕн тери тухатуллă хавалăм.

Çутăлтарчĕ Шăпаçăм питрен —

Сулăнсан та ӳкмерĕм. Мĕн калăн?!

Эсĕ мар-им, ара, вĕскĕртсе

Самана çиллине хăваларăн?!

Лӳшкесе йăлăхтарчĕç тертсем —

Çирĕпленчĕ, çĕрмерĕ тымарăм.

Эсĕ мар-им, ара, кĕвĕçпе

Пиçессе тăхтамасăр вăрларăн

Кăвасак çитĕнӳ çимĕçне?

Çылăхпа пăтратса сахăрларăн?

Йӳçĕхсех кăпăклантăм. Вара?..

Тĕттĕмре кĕтнипех тулчĕ картăм.

Куççульпе кӳпчесе тулнăран

Тăварланнăччĕ юн — сăрăхтартăн...

Халĕ кӳп чарăнмасăр, кӳпех!

Тавăратăп кивçен — йышăн парăм.

Çырла мар — пылакланнă Эрех —

Ураран ӳкермелĕх хаярăм.

Ман атте тетте туянчĕ —

Кăвак куçлă пукане.

Лавккарах вăл йĕрсе ячĕ,

Уççăн кăшкăрчĕ: «Анне!»

Çумăр хыççăн хур аçи —

Пирĕн урам хуралçи —

Çунаттипе çат çапрĕ,

Çумăр шывне вĕлт сапрĕ.

Унччен те анлă пулнă Атăл халь тата сарлака. Волгоград, Куйбышев хулисем патĕнче юхан шыв мар, тинĕс ку теме пулать, мĕншĕн тесен кунта электростанци тума Атăла урлă каçă картларĕç. Чăн тинĕс пекех çĕре чарлансем те килсе тулчĕç; Каспи тинĕсĕнчен килчĕç вĕсем. Хăшĕсем халь чĕпписене те кунта, Атăл тăрăхĕнчех кăлараççĕ. Чĕпписем вара хăвăрт ӳсеççĕ, ашшĕ-амăшĕ пекех вĕçме пуçлаççĕ. Вĕçме вĕренеççĕ те хăйсем пулă тытма ӳркенеççĕ; ашшĕпе амăшĕ тăрантарнипе, янтăлла пурăнма юратаççĕ. Ашшĕпе амăшĕ вара чĕпписене мĕнле çитермеллине питĕ лайăх пĕлеççĕ: пĕр-пĕр пулă тытсан, пуллине пĕр чĕппине çаплипе памаççĕ, пĕчĕккĕн, кашни чĕппине пĕр тан çитереççĕ. Ăна эпĕ хам куçпа куртăм. Курасси çапла пулчĕ.

Ку кун Атăл хĕррине хĕвел тухичченех çитсе лартăм. Ирхине пулă тăтăш туртать. Хĕрринче, тарăн мар çĕрте, пуринчен ытла вĕтĕ пулă-кăртăш çӳрет. Шӳрпере вăл та тутлă, çапах та пулăçăн чун-чĕри çавнашкал мар-и, пысăккине тытас килет.

Пĕр вăлтине ывăтрăм Атăла, тепĕрне… Кĕçех кăрт! кăрт! вылярĕ вăлта хулкки. Туртса кăлартăм. Пĕчĕкçеç шур пулă лекнĕ. «Эй, — терĕм, — санпа аппаланма та кирлĕ мар, каях, пурăн, ӳс». Вăлтаран майĕпен вĕçертрĕм те çак пулла тепĕр хут Атăла ятăм. Хăраса сехри хăпнă пулă труках тарăна кайма пĕлмерĕ, çӳлте ишсе çӳрет.

Малалла

Туслăхпа витĕнсе кĕрекен Ăмсану,

Хăрамастăп санран — ирт çумма, хăна пул!

Хăнăхса çитнĕрен сан кашни хускану —

Йăпанмалăх тетте; йăлăхсан — çĕнĕ çул

Шырама хистекен, хусканмалăх сăлтав...

Çийĕмре — Çитĕнӳ: хыпашласшăн аллу,

Хăрамастăп унран — пул çумра, юкăс ту⁵;

Ăтса ил⁶ кирлине — ĕмĕрхи сан йăлу.

Ĕлкĕмрен⁷ ӳкерсе илнипех хăв, ăсту

Çĕлетсе тăхнас çук ăшăнмалăх мухтав...

Кĕвĕçӳ çинĕрен сӳтĕлет чăтăму...

Юлташла çавăтса кăларать Тарăху,

Леш енче кĕтекен Тавăру-тăвану

Тухсанах тыттарать ман ятпа çĕн чуху⁸...

Тĕл пулатпăр, эппин. Хисепленешĕн тав!

Куçунти ешĕлте — пурăнас туртăму —

Шанăçпа ялкăшса çунакан çулăму

Астарса çатăрлать кĕттермесĕр вăрах...

Ăнланса иличчен вут тивет хăвăртрах:

Теприне çăтмасан — сӳнессе ăнлансах.

Куçунти ешĕлте — пурăнас антăху —

Асампа вĕресе тăракан шурлăху

Тухатса илĕртет теветкеллĕн чăмма...

Теприсем ыткăнса кĕрекен ытама

Хальхинче йыхăратăн мана. Ма мана?!

Куçунти ешĕлте — ĕрчекен тарăху....

Кампала сан кавар⁹?! Хуравла хăвна ху.

Çулăмра çуннăран çирĕпрех, -теç, — тăхлан,

Шыв-шурта пăтрансан кĕрешрех, — теç, — юман,

Çăт, эппин. Çăрăлса тухайсан — мана ман.

Тайăнсем¹⁰, ахăртнех, раснарах санпа ман.

Пуç тавра сĕрлесе çӳрекен Шухăша

Çĕрĕпе çыврайми хăваларăм хамран...

Пуçăмра шăршланса выртакан кăнăша¹¹

Кăларса ывăтман иккенне çак таран

Чухласах тасатмасăр тăратăп ăша:

Йăлтăркка ĕмĕтсен катăкне упраса

Чи ачаш туйăмпа сăтăрса тăнăран —

Кастарса суранлатнă пулсан та ăса —

Кăларса ывăтмасăр упратăп тарам¹²,

Унпалах никама кирлĕ мар намăса¹³.

Эрлĕкпе пӳрленсе хавшакан кăмăла

Шухăшран йăхланса¹⁴ амаланнă Сăмах

Сăхнăçем шыçăнса хут сапать тавралла...

Кăларса ывăтатăп! çитет! паянах!

Урăхла пурăнма пур-ха тепĕр хайла¹⁵.