Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Вуланă чух

сăвăсене,

алла ан тыт

эс кăранташ.

Эс ан шыра

кăлтăксене,

паянлăха пул

ман юлташ.

Саншăн çырап

сăвăсене,

сана çырма

сăмах çитет.

Вуласа пĕл

сăмахсене,

пĕлсен вара

çил те иртет.

Фабрикăра çĕрлехи смена вĕçленсе килет. Çĕрĕ хатĕрлекенсем юлашки ещĕксене тултараççĕ, пĕрин хыççăн тепри, станокĕсене чарса, çĕрĕ ещĕкĕсене весовщик патне йăтаççĕ. Весовщик, вĕсене виçсе, рабочи миçе кило таса çип килсе панине шутласа пырать.

Маюк, вăтăр урлă каçнă хĕрарăм, ĕçе яланхи пекех çирĕм минут малтан çитрĕ. Ирхи смена ултă сехет те çирĕм минутра улшăнать, анчах сменщицăсем пурте цеха пĕр вуппилĕк-çирĕм минут малтан килеççĕ — станок умне тăриччен çителĕклĕ таран пуш çĕрĕ хатĕрлесе хумалла. Виçĕмкун, ав, Маюк иртерех çитеймерĕ те «сороковка» çип çĕррисĕрех тăрса юлчĕ. Пĕр станок çинчи пилĕк аппарат — пилĕк хултăрчă — кунĕпех пушă ларчĕ вара ун. Çĕррисене юнашар икĕ станокпа ĕçлекен Сахвине йăтса пĕтернĕ. Хăйĕн кайран пĕр тулли ещĕке яхăнах пуш çĕрĕ юлчĕ.

Капрон çип çĕррисене таçтан илсе килмеççĕ-ха, фабрикăрах капрон юлашкисенчен — угартан — шăратаççĕ. Йывăç çĕррине çеç Мускавран кӳреççĕ. Çĕррисем (çип номерне кура тĕрлĕрен-ха вĕсем) ытларах тĕртекен цехра тытăнса тăраççĕ. Смена пуçланиччен çавăнтан йăтса килсе хатĕрлемелле вĕсене.

Маюк çитнĕ çĕре унпа улшăнса ĕçлекен Клава вунă хултăрчаллă пĕр станокне чарнăччĕ ĕнтĕ. Тепĕр станокĕ çинче те икĕ хултăрчи çеç çаврăнатчĕ.

Малалла

Шухăшсен çивĕтне сапаларăм —

Çĕнĕрен — ăсăмпа турама...

Те йăла хăтăлми ку, те парăм —

Чараймарăм паян та хама:

Ыйтусен кăтрине ярăм-ярăм

Якатма авăрларăм хурав.

Йăнăшсен çилхинче хăвармарăм

Ӳкĕнсе макăрмалăх сăлтав:

Эрлĕкпе кӳлешӳ сайраланчĕç;

Кăвакарнă ун-кун савнăçа

Канăçпа киленӳ паракан ĕç

Сăрласан тĕс кĕрет пурнăçа...

Çакăнпа çивĕте пĕтĕретĕп

Пăтранмасăр кĕме ырана.

Тепĕр хут евитлетĕп кĕретĕн:

Шăпаран иртеймест Самана.

Куçу çавах: кăвак, таса;

Шалтан тапса тăрать хăват;

Сассу касса кĕрет ăса —

Сарать ăшра сунман сăвап¹.

Çитет, тархасшăн, ан тухат,

Ята-сума асран кăлар...

Тунса тăма çитмест тахат² —

Сассу вĕрсе чĕртет кăвар...

Хăрушă вăл — синкер³ пушар:

Хыпса илсен çăтса ярать.

Малтан, паллах, кураççĕ шар:

Çăхав, элек, тиркев, хахать⁴...

Унтан... ĕлкĕр! Часрах шăвар,

Лӳшке, сӳнтер — кĕртсем тăна.

Йăмтартăр веç кăвак янкар⁵...

Чĕртсен сыхла ман тайăна⁶.

Çынна мĕн те

пулсан çитмест,

ĕмĕрех çавăн

пек пулнă.

Унăн ăмсанăвĕ

пĕтмест,

ун пеккине

сахал мар курнă.

Мĕн çитменни

санра пулсан,

çын туртăнать

санăн пата.

Эсĕ ăна

пулăшайсан,

кăштах аван

пулать кунта.

Икĕ çын та

пĕр пек пулсан,

иккĕшĕ те

вăйлă пулсан –

урăххине ку

кăтартать,

пурнăçра та

çил хăпартать.

Апла пулсан,

мĕн тумалла;

Çитменлĕхпе

пурăнмалла.

Тулли пурнăç

вăл юмахра,

пĕлĕт çинчи

райри сатра.

Вăрçă нихçан

чарăнмасть,

вăй пĕтсен те

парăнмасть.

Вăл шала

кĕрсе каять,

унта вăй

пухса ларать.

Ик çын

хушшинчи вăрçă –

маншăн пулсан

вăл шăрçă.

Ăçтан

пуçланни те çук,

пĕтесси те

палли çук.

Пирĕн хальхи

вăхăтра,

пулас пек

пурте ăсра.

Анчах вăрçас

шухăшсем –

ялан пирĕнпе

вĕсем.

Вăрçă вăл

кашкăр пекех,

курăнма та

çав тĕсех.

Çынсен шутне

сайратать,

санитар пек

тасатать.

P.S. Пурте çакна

ăнланаç,

Малалла

Пирĕн колхозăн чăх-чĕп ферми пысăк. Унта чăхсем çеç мар, хурсем те, кăвакалсем те тем чухлех! Чĕпписене инкубатортан илсе килеççĕ. Кăçал иртнĕ çулхинчен те ытларах илсе килчĕç.

Вăл фермăра Кольăн аппăшĕ — Марина ĕçлет. Эпир Кольăпа ун патĕнче час-часах пулатпăр, ăна ĕçре пулăшатпăр: чăхсене, хурсемпе кăвакалсене, вĕсен чĕпписене апат паратпăр, тислĕк тасататпăр. Ку ĕç пирĕншĕн йывăр мар, ĕçленĕрен ĕçлес килет. Чĕпписем вара!.. Çав тери хитре! Сап-сарă, мамăк мечĕк пекскерсем пĕтĕлт! пĕтĕлт! туса çӳрени инçетренех курăнать. Кольăпа иксĕмĕре курсан, тӳрех пире хирĕç чупаççĕ. «Чип-чип! Твик-твик! Чвик-чвик!..» Паллах, çимелли пама ыйтаççĕ.

Пĕррехинче эпир çапла фермăна пытăмăр та, Марина аппа пире:

— Эп правленине кайса килетĕп. Эсир чĕпсене асăрхăр-ха. Лайăх сыхлăр, пĕрне те куçран ан çухатăр. Атту тилĕ илешрĕ, ĕнер икĕ чĕпĕ тытса кайрĕ, — терĕ.

— Тилĕ ĕнкертрĕ?!. Ах, вăрă! Ну, эпир ăна «вĕрентетпĕр» чĕпĕ вăрлама, тепре килтĕр кăна… — хаваслансах килĕшрĕмĕр эпир.

— Пĕр пытармасăр каласан, чĕпĕсене сыхлассипе пĕрлех тиллине хăйне курасси те илĕртет-ха пире. Эх, курасчĕ ăна! Хамăр куçпах курасчĕ!..

Малалла

Паянах!.. Ĕнерпе мăшăрланĕ Ыран!

Туйĕнче ташласа-юрласа юлмасан

Кивçенле кун илме ан та хăй Ватлăхран —

Шăлсăрскер курпунпа явăçаймĕ асам.

Ăраскал — мыскара, мешехин⁷ пур йĕрке —

Ăсупа чун-чĕрӳ пулччăрин кӳнтĕлен⁸.

Пурнăç хăй макăрса савăнмалăх пирке⁹ —

Алтăрне тыт паян — Вилĕмрен эмеллен.

Пире вĕрентмелле мар,

тахçанах ăна пĕлетпĕр –

юратнипе кăна мар,

хамăра-хамăр çиетпĕр.

Кунĕпе ай-ай тесен,

чир ниçта тухса каймасть.

Ăна çĕнтерес килсен,

хăвна çиме юрамасть.

Кунта килтĕмĕр пулсан,

каймалли вăхăт çитет.

Пурнас тесе шутласан,

чирĕн вăйĕ те пĕтет.

Хăшпĕр чух манăн пуçа

шутлаттарать пуласси.

Айăпламастăп пурнăçа,

ун аллинче – мĕн курасси.

Ман çумра никам та çук,

пĕччен мар эп ун пекки.

Куçа хупакан та çук –

ку вăл – ĕмĕрĕн сакки.

Ун пеккинчен хăрасан,

хăвна çиме тытăнан.

– Пĕтрĕмех, – тесе ларсан,

леш тĕнчере вăранан.

Пĕр сăмаха та кунта

эп шутласа кăларман.

Çак сăмахсем пур çулта

мана пĕччен хăварман.

Турра шанса пурăнни,

нумай çынна пулăшать.

йывăр пурнăç курăнни,

вăйсене пухма хушать.

Икĕ-виçĕ питленсе,

пурăнать вăл халь ĕмсе.

Президиумсенче ларасшăн,

татах та пуян пуласшăн.

Шеллеп ун пеккисене,

питĕ йывăр вĕсене –

пур шăтăка кĕмелле,

çулама та пĕлмелле.

Укçа тесенех вара,

çунтаратпăр хамăра.

Ун пекки ĕлĕк те пулнă,

укçана çавапа çулнă.

«Çавапа» – вăл «ĕç» тени,

«ĕçлесе илет» тени.

Халь ĕçпе укçа тумаççĕ,

суту-илӳпе пухаççĕ.

Мĕн те илеççĕ йӳнĕрех,

сутаççĕ ылтăнпа пĕрех.

Уншăн ĕлĕк айăплантарнă,

паян вăл саккуна чарнă.

Урăх ĕçре укçа тăваймăн,

нихçан та пуян пулаймăн.

Мĕн тăван – пурăнмалла,

çуралаймастăн каялла.

Чухăн çынна савăнтарать –

пуян та вилме пултарать!

Пурăнас марччĕ ăмсанса,

президимусенче ларса.