Раҫҫейре Экологи ҫулталӑкӗ пулнӑ май Чӑваш Енре унпа ҫыхӑннӑ мероприятисем иртеҫҫӗ. Нумаях пулмасть Елчӗк районӗнче тӳре-шара ҫӑлкуҫ шӑпи пирки калаҫнӑ.

Вӑл Елчӗкре апат-ҫимӗҫ лавкки ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ. Ҫӑлкуҫа тӗрӗсленӗ ҫӗре район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Николай Миллин та хутшӑннӑ. Тӳре-шара япӑххине те, лайӑххине те тупса палӑртнӑ. Елчӗк ял тӑрӑхӗн администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Ольга Левая ҫитменлӗхсене кӗске вӑхӑтра пӗтерме шантарнӑ.

Ку ҫӑлкуҫ ҫывӑхӗнче шӑматкунлӑхсем пӗрре кӑна мар иртнине палӑртмалла. Ҫитес вӑхӑтра специалистсем ҫӑлкуҫа сӑрласа илемлетесшӗн. Николай Миллин ҫӑлкуҫа администраци ӗҫченӗсен кӑна мар, ахаль ҫынсене те пӑхса тӑмаллине асӑрхаттарнӑ.

Шупашкарти Кнутиха вӑрманӗн шӑпине ӗнер судра пӑхса тухнӑ. Вӑраха пыракан ҫак ӗҫе хальхинче Чӑваш Республикин Аслӑ судӗнче тишкернӗ.

«Хуласенчи парксене упраса хӑварасси хулари мӗнпур ҫынна пырса тивет пулин те ҫур миллионлӑ хулара пурӑнакансенчен ку ыйтупа 2–3 ҫын ҫеҫ» тапаҫланнине тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче Владислав Аркадьев ҫырса кӑтартнӑ.

Ӗнер, Ҫутҫанталӑка хӳтӗлемелли пӗтӗм тӗнчери кун, суд Евгений Яковлевӑн «черетлӗ» ҫӑхавне пӑхса тухнӑ иккен.

Владислав Аркадьев пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкарти Кнутиха вӑрманне упраса хӑварассишӗн хастарсем икӗ ҫул ытла тӑрмашаҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтрах хулара пурӑнакансенчен пысӑк пайне ку ыйту пачах та кӑсӑклантармасть-мӗн. «Ӑҫта вырӑс тӗнчи, вырӑс ӑс-тӑнӗ? Тен, хӑй вӑхӑтӗнче большевиксем коммунизмпа ухмахлантарнӑ пек пире арпаштараҫҫӗ?» — чун ыратӑвӗ сисӗнет маларах асӑннӑ ҫав постра.

Чӑн та, Шупашкарти Ярмӑркка урамӗнчи масарпа юнашар территорири йывӑҫсене касма пуҫланине Чӑваш халӑх сайчӗ икӗ ҫул каяллах пӗлтернӗччӗ.

Тутарстанра ҫавраҫил пулни пирки ӗнер пӗлтертӗмӗр. Вӑл Чӑваш Ене килмест тесе хыпарланӑччӗ. Анчах вӑйлӑ ҫил Ҫӗрпӳ районӗнче те пулнӑ.

Вӑйлӑ ҫил районӑн пӗр пайне пырса тивнӗ. Унта йывӑҫсем тӳнсе кайнӑ. Хӑш-пӗр ҫуртӑн тӑррисене сиенлетнӗ, парниксене илсе ывӑтнӑ. Аслати те кӗмсӗртетнӗ. Подстанцие аҫа ҫапнӑ. Халӗ коммуналлӑ служба ӗҫченӗсем таврана тирпейлеҫҫӗ.

Синоптиксем халех ӑшӑ ҫанталӑка кӗтмелле маррине пӗлтереҫҫӗ. Ҫӗрпӳ районӗнче вӑйлӑ ҫил вӑхӑтӗнче ҫил хушӑран 17 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрнӗ. Ҫитес 5 кунра республикӑра ҫил лапланмӗ, ҫумӑр ҫукалӗ, ҫанталӑк сивӗрех тӑрӗ.

Тутарстанра Ҫарӑмсан районӗнче, вӑл Хусантан 250 ҫухрӑмра вырнаҫнӑ, смерч пулнӑ. Вырӑнти ИӖМ пӗлтернӗ тӑрӑх, 8 ҫуртӑн тӑрри сиенленнӗ. Ҫавӑн пекех Тури Чегодейка ялӗнчи мечӗт, шкул сиенленнӗ. Нурлат хули те шар курнӑ.

Смерч вӑхӑтӗнче ҫил ҫеккунтра 18 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрнӗ. Халӗ вырӑнта ҫӑлавҫӑсем ӗҫлеҫҫӗ. Смерч хыҫҫӑн арканнӑ ҫуртсене тирпейленӗ ҫӗре 32 ҫын тата 11 техника хутшӑннине пӗлтереҫҫӗ.

Телее, смерч вӑхӑтӗнче вилнӗ ҫынсем пирки хыпар пулман. Хӑшӗ-пӗри, тен, смерч Чӑваш Ене килесрен хӑраса ӳкрӗ. «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗ Владимир Михайлов хыпарланӑ тӑрӑх, вӑл пирӗн республикӑран иртсе кайнӑ.

Ыран пирӗн республикӑра асар-писер ҫанталӑк пулас хӑрушлӑх пысӑк. Кун пирки Чӑваш Енӗн Гидрометцентрӗ асӑрхаттарнӑ. Унтисем систернине кура РФ Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри управленийӗ ҫынсене асӑрхануллӑ пулма ыйтать.

Синоптиксен прогнозне ӗненсен ыран пирӗн республикӑра аслатиллӗ ҫумӑр ҫӑвӗ. Вӑл кӑна та мар, ҫил тухса кайӗ. Ҫумӑр вӑхӑтӗнче вӑл ҫеккунтра 20 метр хӑвӑртлӑхпа вӗрмелле.

Асар-писер ҫанталӑк тухса кайсан транспорт ӗҫӗнче, ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ хуҫалӑхра йывӑрлӑх пулассине асӑрхаттараҫҫӗ. Ҫутӑ тата ҫыхӑну пӑралукӗсем татӑлма пултараҫҫӗ. Вӑйлӑ ҫил вӑхӑтӗнче юпасем, ҫӳллӗ строительство техники таврашӗнче тӑма хушмаҫҫӗ.

«Инкек сиксе тухсан ҫӑлавҫӑсене тата пушар сӳнтерекенсене чӗнме карас телефонӗсенчен «01» тата «101» номерсемпе шӑнкӑравламалла», — пӗлтерет РФ Инкеклӗ ӗҫсен министерствин республикӑри управленийӗ.

Чӑваш Енӗн влаҫ органӗсен порталӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, «республикӑри чи таса мар вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗ — Вӑрмар». Асӑннӑ муниципалитетра юхӑнса выртакан ҫӳп-ҫап куписем ҫав тери нумай иккен. Ҫавна пулах ӑна Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фрончӗн регионти уйрӑмӗн пайташӗсемпе республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев паян тӗл пулнӑ чухне «Генеральная уборка» (чӑв. Тӗплӗ тирпейлӳ) проектӑн кураторӗ Владимир Михайлов вӑрмарсене начар енпе асӑнса хӑварнӑ.

Калаҫу вӑхӑтӗнче вӗсем Пӗтӗм Раҫҫейри Халӑх фрончӗн проекчӗсем епле пурнӑҫланнине сӳтсе явнӑ. Тавралӑха тирпей-илем кӗртес, ҫулсем ҫинчи путӑксене вӑхӑтра тупса палӑртас тата ытти хӑш-пӗр саманта тишкернӗ, ҫитменлӗхсене вӑраха хӑвармасӑр пӗтермелли пирки калаҫнӑ.

Ҫӗнӗ Шупашкарти «Химпрома» Шупашкарти районсен хушшинчи ҫутҫанталӑка сыхлакан прокуратура 3 пин тенкӗлӗх штрафланӑ. Мӗншӗн? Сывлӑша вараланӑшӑн.

Инвентаризаци вӑхӑтӗнче производство лапамӗсенче сывлӑша варалакан 1 пин ытла ҫӑлкуҫ пуррине тупса палӑртнӑ. Ытларахӑшӗ – кремниорганика, водород перекиҫӗн тата ҫурмапродуктсен органика продукчӗсен цехӗсенче.

Ку йӗркене пӑснине палӑртнӑ. Шупашкарти районсен хушшинчи ҫутҫанталӑка сыхлакан прокуратура пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫакӑншӑн «Химпром» предприятие 3 пин тенкӗ штраф тӳлеттермелле тунӑ.

Улатӑр районӗнче юрӑхсӑр тепловоза пула вӑрман ҫунма тытӑнни пирки Чӑваш халӑх сайчӗ хыпарланӑччӗ. Ҫу уйӑхӗн 3-мӗшӗнче ЧР влаҫӗсен официаллӑ порталӗнче пушара халь те сӳнтерейменни пирки ҫырнӑ.

Аса илтерер: вӑрман ҫу уйӑхӗн 1-мӗшӗнче ҫунма тытӑннӑ. Ӑна ҫийӗнчех сӳнтерме тытӑннӑ. Ӗнер ЧР ҫутҫанталӑк министрӗ ку ӗҫ мӗнле пынине тӗрӗсленӗ.

Министр Улатӑр районӗнчи вӑрманти лару-тӑрупа паллаштарнӑ, малашне мӗн тумаллине палӑртнӑ. «Кире лисничествин» директорӗ Александр Мартынов каланӑ тӑрӑх, техника вӑрманти мӗнпур вырӑна кӗреймест, ҫавӑнпа пушар сӳнтерес ӗҫе лесничество ӗҫченӗсем, волонтерсем хутшӑнаҫҫӗ.

«Сӑрҫи» заповедникре вӑрмансенче пушар тухнине пӗлтерекен видеокамера лартма тытӑннӑ. Кунашкалли, «Вӑрманти дозор», унччен Чӑваш Енре пулман.

Камера 360 градус таран ҫаврӑнма пултарать. Ӑна вышка ҫине лартаҫҫӗ, карас телефонӗн ҫыхӑнӑвӗпе усӑ кураҫҫӗ. Сӑнӳкерчӗк компанин серверӗ ҫине килет. Унтан информаци заповедникӑн оператор компьютерӗ ҫине ҫитет. Ятарлӑ программа пушар ӑҫта тухнине палӑртма май парать. Ҫапла майпа пушар ӑҫта тухнине 20–30 минутра тупса палӑртаҫҫӗ.

Кунашкал камерӑсене Раҫҫейре 2010 ҫулта алхаснӑ пушарсем хыҫҫӑн вырнаҫтарма тытӑннӑ. Кун хыҫҫӑн та «Сӑрҫи» заповедникре 5–7 вырӑнта тухнӑ ҫулӑма сӳнтерме тивнӗ. Чулхула облаҫӗнче 50 ытла кунашкал камера вырнаҫтарнӑ. Мари Элте, Чӗмпӗр облаҫӗнче те ку енӗпе ӗҫлеҫҫӗ

Чӑваш Енре тӑван тавралӑха тирпейлемелли шӑматкунлӑхсем пуҫланчӗҫ. ЧР Элтеперӗн Администрацийӗнче ӗҫлекенсем паян алла кӗреплепе шӑпӑр тытнӑ. Ытти чухне чиперленсе ҫӳрекен пуҫлӑхсем ӗҫ тумне тӑхӑнса хӑйсен кантурӗ тавралли территорие тирпейлеме тухнӑ. Ӗҫе Элтепер Администрацийӗн мӗнпур управленийӗпе пайӗ кӳлӗннӗ.

Ҫак шӑматкун, ака уйӑхӗн 29-мӗшӗнче, вӗсем Йӑлӑма йывӑҫ лартма кайӗҫ. Ун чух ҫӗршывӗпех йывӑҫ лартмалли кун иртет. Ӑна иртнӗ эрнерех йӗркелеме шутланӑ, анчах юр ҫуса лартни плана ылмаштарма хистенӗ.

Маларах Чӑваш халӑх сайчӗ Ҫӗмӗрле районӗнче хӗлле пухӑннӑ каяшран икӗ уйӑх хушшинче тасаласшӑннине пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, ку ӗҫе тума унта икуйӑхлӑх пуҫарнӑ — вӑл акан 1-мӗшӗнче пуҫланнӑ, ҫу уйӑхӗн 31-мӗшӗнче вӗҫленӗ.