Ҫӗнӗ Шупашкар хули ҫывӑхӗнчи автопляжа пӗрисем те, теприсем те тупӑшса тенӗ пек тасатаҫҫӗ. Ку хыпара Александр Белов журналистӑн паянхи черетлӗ материалӗнчен пӗлме май килчӗ.
Тӑван тавралӑха хӑтлӑх кӳнишӗн савӑнмалла кӑна-ха. Анчах та ҫакӑнта та политика сӗмӗ сисӗнни кулӑшлан туйӑнать. Темиҫе кун автопляжа "Справедливая Россия" (чӑв. Тӗрӗслӗхшӗн Раҫҫей) парти пуҫарнипе ҫамрӑксем ҫыран хӗрринче тасамарлӑха пуҫтарнӑ иккен. Кӑштахран "Единая Россия" (чӑв. — Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей) парти хастарӗсем ҫӳп-ҫап тултармалли михӗсемпе пырса ҫитнӗ.
Каннӑ хыҫҫӑн теприсем тем те пӗр пӑрахса хӑвараҫҫӗ те, ҫын юлашкинчен йӗрӗнменнисем пурришӗн савӑнмалла кӑна пулӗ. Кун пек чух партисен шучӗ мӗн чухлӗ нумайрах, тавралӑх ҫавӑн чухлӗ тасарах пуласса шанма та май пур-тӑр.
Патӑрьел районӗнчи Каншел ялӗн ҫыннисем пӑшӑрханса ӳкнӗ. Ялти пӗр урама Пӑла юханшывӗ тӗп тума пултарать. Ҫыранӗ кашни ҫул йӑтӑнса пахчасем патне ҫывхарать.
Чылай пахча ҫырма хӗрринче ӗнтӗ. Хӑйсене вулкан ҫинче пурӑннӑ пекех туяҫҫӗ. Пӑла — пысӑках мар юханшыв. Анчах ҫынсен пахчине тӗп тума пултарать вӑл.
Акӑ Владимир Кирилловӑн пахчи Пӑлана пула катӑлнӑ. Унӑн 30 сотка ҫӗр лаптӑкӗ пулнӑ, халӗ — 15. Анчах кама айӑпламалла? Ҫыран ҫурт хӗрринех ҫывхарать.
Пӗррехинче чутах тиха ҫырмана ӳкмен. Ку ҫумӑр ҫунӑ вӑхӑтра пулнӑ. Ҫӗрулми те ҫырмана каять. Ҫумӑр ҫунӑ вӑхӑтра тата юр кайнӑ чухне уйрӑмах хӑрушӑ. Вырӑнти администраци ку ҫитменлӗхе пӗтермешкӗн нимӗнле ӗҫ те тумасть теҫҫӗ. Кунта специалистсем тата укҫа-тенкӗ кирлӗ. Пилӗк ҫул каялла тӳре-шара проект хатӗрленӗ, ӑна пур инстанци те ырланӑ. Анчах ҫырансене ҫирӗплетес плана ял 2011 ҫулта кӗмен.
Вырӑнти влаҫ федераци хыснинчен укҫа килессине кӗтмеллине калать. Анчах халӑх питӗ пӑшӑрханать: ун чухлӗ кӗтме вӑхӑт ҫук.
Комсомольски районӗнче пурӑнакансем «Халӑх ревизорне» Григорий Данилова ҫӑхав янӑ. Ҫынсене экологи ыйтӑвӗ пӑшӑрхантарать. Вӗсем ҫуртсен ҫывӑхӗнче купаланнӑ свалкӑна пуҫтарма ыйтаҫҫӗ. Унта ҫӳп-ҫап кӑна мар, чӗрчун виллисем те выртаҫҫӗ-мӗн.
Свалка ҫывӑхӗнче шӑршӑ тӑрать. Ҫитменнине, ӑпӑр-тапӑр ҫывӑхри юханшыва кӗрет.
Шупашкарта пурӑнакан Виталий Жернаков каланӑ тӑрӑх, Комсомольски ялне кӗнӗ ҫӗрте ирӗк ыйтмасӑр йӗркеленӗ ҫуп-ҫап купи тӳрех куҫа тӑрӑнать. Унта темӗн те пӗр тӑкаҫҫӗ. «2014 ҫулта республика ку свалкӑна пӗтермешкӗн укҫа-тенкӗ уйӑрмаллаччӗ. Анчах икӗ ҫул иртрӗ — нимӗн те улшӑнмарӗ», — тенӗ Виталий.
«Халӑх фрончӗ» Григорий Данилов вырӑна тухнӑ. Вӑл ҫынсемпе курнӑҫнӑ, район администрацийӗн пуҫлӑхӗпе калаҫма хӑтланнӑ. Анчах Алексей Самаркин калаҫас темен, ыйтусене хуравламан. Пуҫлӑх видеокамерӑна илме каланӑ, полицие чӗннӗ те ӗҫ пӳлӗмӗнчен тухса тарнӑ.
Ӗнер пӗрремӗш хут ботаника пахчине кӗрсе куртӑм. Вӑл ҫул хӗрринчен инҫе те мар вырнаҫнӑ пулин те, Шупашкартан Кӳкеҫ еннелле кайнӑ чухне яланах асӑрхатӑн пулин те кӗрсе курас тӗлӗшпе ӑнӑҫлах вырнаҫман. Шӑп ҫавӑнпах пулӗ ӗнтӗ ун пирки чылайӑшӗ пӗлеҫҫӗ пулин те унпа паллашакансем сахал. Ман пекех ӗнтӗ. Эп хам та ӗнер унта ӑнсӑртран лекрӗм темелле. Ҫеҫпӗл Мишшин амӑшне асӑнма кайма вӑхӑт ирттермеллеччӗ те (час пушантӑм) ҫула май кӗрсе тухас терӗм.
Шалта вара, курмалли те, кӑсӑкли те — пайтах. Ҫавӑн пирки сире каласа кӑтартасшӑн та.
Шала кӗрес умӗн асӑрхаттару хӑми ҫакӑнса тарать: чечексем татма, курӑк пуҫтарма, кӑвайт чӗртме юрамасть. Ботаника пахчине кӗрсе паллашасси тӳлевлӗ пулма пултарасси пирки те ҫырнӑччӗ-ха. Ҫавах та ман умӗн ҫынсем чиперех кӗрсе кайнине шута илтӗм те хам та кӗрсе паллашас терӗм.
Шала кӗрсен кунти тирпейлӗхе асӑрхарӑм. Ҫӳп-ҫап пуҫтармалли баксем кашни кӗтесрех лараҫҫӗ. Мӗн кӑмӑлсӑрлантарчӗ — ытларах пайпа ҫӳп-ҫап канма килекенсенчен юлать. Ботаника пахчинчи ӗҫченсем вара хӑйӗн ӗҫне лайӑх тӑваҫҫӗ — ҫав ҫынсем хыҫҫӑн пуҫтарса пыраҫҫӗ.
Тавралӑха хӳтӗлемелли пӗтӗм тӗнчери куна тата Эколог кунне халалласа Пӗтӗм тӗнчери «Симӗс патруль» общество организацийӗ Раҫҫейри субъектсенчи экологие тишкерсе черетлӗ танлаштарӑм хатӗрленӗ.
Чӑваш Республики списокра 7-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Ҫапла пирӗн республика «Раҫҫейри экологи танлаштарӑмӗнче» ТОП 10 йышне кӗме пултарнӑ.
Танлаштарӑма хатӗрленӗ чухне промышленноҫпа экологи, социаллӑ экологи индексӗсене шута илнӗ. Танлаштарӑм расчетне информаципе аналитика тытӑмӗ тунӑ.
Танлаштарӑма 2007 ҫултанпа туса пыраҫҫӗ. Проекта пурнӑҫланӑ чухне патшалӑх пулӑшӑвӗпе усӑ кураҫҫӗ. Гранта РФ Президенчӗ хушӑвӗпе килӗшӳллӗн уйӑрнӑ.
Чӑваш Енри ҫамрӑк экологсем уйрӑмах хӳтӗлемелли ҫутҫанталӑк лаптӑкӗсем сахалланса юлнишӗн ҫаплипех пӑшӑрханаҫҫӗ.
Аса илтеретпӗр, хастар экологсем РФ ҫутҫанталӑк министрӗ Сергей Донской ячӗпе ҫыру хатӗрленӗччӗ. Тӑван тавралӑх шӑпи ик айкки те тӑвайкки маррисене республикӑн Ҫутҫанталӑк министерстви иртнӗ уйӑхра регион тата вырӑнти пӗлтерӗшлӗ уйрӑмах хӳтӗлемелли территорисене ҫирӗплетнӗ хыҫҫӑнхи тӑрӑм шухӑша янӑ.
Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фрончӗн (вырӑсла кӗскетсе каласан, ОНФ) экологи тата вӑрман хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен общество мониторингӗн центрӗ те Чӑваш Енри Ҫутҫанталӑк министерстви уйрӑмах хӳтӗлемелли ҫутҫанталӑк территорийӗсенчен 70 ытла процентне пӗтернишӗн пӑшӑрханнине пӗлтернӗччӗ.
Ҫамрӑк экологсем РФ ҫутҫанталӑк министрӗ патне тепӗр хутчен шӑрҫалама тӗв тунӑ. Вӗсене Чӑваш Енӗн Министрсен Кабинечӗн хуравӗ тивӗҫтермен. Вӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, ыйту татӑлассӑн туйӑнмасть. Халӗ вӗсем черетлӗ хутчен петици ҫыраҫҫӗ, ун айне алӑ пусма ыйтаҫҫӗ.
Чӑваш Енри ҫамрӑк экологсем уйрӑмах хӳтӗлемелли ҫутҫанталӑк лаптӑкӗсем сахалланса юлнишӗн ҫаплипех пӑшӑрханаҫҫӗ.
Аса илтеретпӗр, хастар экологсем РФ ҫутҫанталӑк министрӗ Сергей Донской ячӗпе ҫыру хатӗрленӗччӗ. Тӑван тавралӑх шӑпи ик айкки те тӑвайкки маррисене республикӑн Ҫутҫанталӑк министерстви иртнӗ уйӑхра регион тата вырӑнти пӗлтерӗшлӗ уйрӑмах хӳтӗлемелли территорисене ҫирӗплетнӗ хыҫҫӑнхи тӑрӑм шухӑша янӑ.
Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх фрончӗн (вырӑсла кӗскетсе каласан, ОНФ) экологи тата вӑрман хӳтӗлес енӗпе ӗҫлекен общество мониторингӗн центрӗ те Чӑваш Енри Ҫутҫанталӑк министерстви уйрӑмах хӳтӗлемелли ҫутҫанталӑк территорийӗсенчен 70 ытла процентне пӗтернишӗн пӑшӑрханнине пӗлтернӗччӗ.
Ҫамрӑк экологсем РФ ҫутҫанталӑк министрӗ патне тепӗр хутчен шӑрҫалама тӗв тунӑ. Вӗсене Чӑваш Енӗн Министрсен Кабинечӗн хуравӗ тивӗҫтермен. Вӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, ыйту татӑлассӑн туйӑнмасть. Халӗ вӗсем черетлӗ хутчен петици ҫыраҫҫӗ, ун айне алӑ пусма ыйтаҫҫӗ.
Патӑрьел районӗнчи икӗ ял тӑрӑхӗ тӗлӗшпе вӑл тӑрӑхри прокуратура суда тавӑҫпа тухнӑ.
Суда хут шӑрҫаличчен прокуратура ҫутҫанталӑк ҫинчен калакан саккуна ял тӑрӑхӗсенче епле пурнӑҫланине тӗрӗсленине пӗлтерет.
Йӑлари каяша тата ҫӳп-ҫапа пуҫтарассипе турттарасси вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсен тивӗҫӗ пулса тӑрать. Аслӑ Арапуҫ (Первомайскинчи) тата Ҫӗнӗ Ахпӳрт ял тӑрӑхӗсем ку енӗпе ӗҫлесе ҫитерейменнине асӑрханӑ. Вӗсем ҫӳп-ҫапа пухассине йӗркелеменнине кура ҫынсем ӑҫта кирлӗ унта переҫҫӗ.
Кӑлтӑка асӑрханӑ прокуратура ӗҫченӗсем РФ Административлӑ йӗрке пӑсни ҫинчен калакан кодексӑн 6,3 статйипе ӗҫ пуҫарнӑ. Ял тӑрӑхӗсен пуҫлӑхӗсене 500-шер тенкӗлӗх штрафланӑ. Ҫӳп-ҫапшӑн яваплисене прокуратура административлӑ майпа асӑрхаттарма сӗннине пурнӑҫласа ял тӑрӑхӗсен пуҫлӑхӗсем вырӑнтисене явап тыттарнӑ.
Кӑлтӑка пӗтерме ыйтса прокуратура суда та тавӑҫпа ҫитнӗ.
Чӑваш хастарӗсен «Ирӗклӗх» Шупашкар хула администрацине ҫӗнӗ ҫыру шӑрҫаланӑ. Хальхинче вӗсене Алексей Талвир урамӗ хыҫӗнче вырнаҫнӑ вӑрманти тирпейсӗрлӗх пӑшӑрхантарнӑ. Хастарсен шухӑшӗпе унти ҫӳп-ҫап экологи тӑрӑмне пӑсать, ҫырма тӗпӗпе юхакан Шупашкар ятлӑ шыва варалать. «Ирӗклӗх» яваплисене тупса вӗсене ҫак тирпейсӗрлӗхе пӗтерме хушма ыйтать.
Ку вӑрман Заовражнӑй (Ҫырмахыҫ) микрорайонпа Университет урамӗ иртекен микрорайонсем хушшинчи ҫырмара вырнаҫнӑ. Ҫумӗпе дачӑсем те, уйрӑм ҫуртсем те чылай пулнӑран, халӑх унта канма юратнӑран (анчах хӑйсен хыҫҫӑн ҫӳп-ҫапа пуҫтарманран) ҫак пӗчӗк вӑрманта тирпейсӗрлӗх ытла та вӑйлӑ хуҫаланать. Ҫакна «Ирӗклӗх» ҫырупа ярса панӑ 7 сӑнӳкерчӗкре те кӑтартнӑ.
Тем хӑтланакан та пур. Ҫак кунсенче Шупашкар ҫынни вӑрӑм тунасемпе сӑнав ирттернӗ. Вӗсем ҫыртнине хӑй мӗнле чӑтса ирттернине пӗлесшӗн пулнӑ вӑл. Хайхискер Атӑл леш енче вӑрӑм тунасене «ҫитернӗ».
Евгений Столяров хӑйне вӑрманта ҫыхса хуртарнӑ. Вӑрӑм тунасем ӑна тӳрех тапӑннӑ. Вӗсем кӗлеткипех ҫыртсан мӗн пулать? Ҫакна пӗлесшӗн ҫуннӑ вӑл.
Вӑрмана вӑл юлташӗпе кайнӑ. Пилӗкӗ таран хывӑннӑскер вӑрӑм тунасене мӗн чухлӗ вӑхӑт «тӑрантарнӑ»? Евгений 19 минут ҫеҫ чӑтайнӑ.
Хӑй вӑл слесарь. Пӗлтӗрхи ака уйӑхӗнче ӗҫре чӗркуҫҫине амантнӑ. Унтанпа унта-кунта ҫеҫ ӗҫлесе ҫӳрет. Пушӑ вӑхӑчӗ нумай. Ҫавӑнпа вӑл сӑнав ирттерме шухӑшланӑ та.
Кун хыҫҫӑн Евгенин хулпуҫҫи, ҫурӑмӗ, алли хӑпарса тухнӑ, хӗрелнӗ, кӑвакарнӑ. Тепӗр талӑкран та кӗлетки ыратнӑ унӑн. Сӑнава видео ӳкерсе тӗнче тетелне лартнӑ. Мӗн ку: сӑнав-и е эпатаж-и?
Тепӗр тесен, тӗнчере хӑйне евер сӑнавсем унччен те тунӑ. Исаак Ньютон ача чухне чирленӗ, тантӑшӗсенчен юлса аталаннӑ. Пӗррехинче ҫиллӗ ҫанталӑкра ачасем вӑрӑмӑшне сикессипе ӑмӑрту ирттернӗ.
+0.3 °C