1956 ҫулта Канашра ҫуралнӑ Вячеслав Муханов физик ҫак кунсенче Испанири сумлӑ премисенчен пӗрне тивӗҫнӗ.
Раҫҫейпе Германи физикӗ, космологӗ, Тӗнче аталанӑвӗн инфляци теорине ӗнентерекен авторсенчен пӗри фундаменталлӑ физикӑри ӗҫшӗн премине тивӗҫнӗ.
Вячеслав Муханов халӗ Мюнхенти Людвига-Максимилиан ячӗллӗ университет профессорӗ.
Стивеном Хокинг акӑлчан физик-теоретикӗпе Канаш ҫынни BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award in Basic Sciences премие фундаменталлӑ физика енӗпе тунӑ открытишӗн тивӗҫнӗ. Вӗсене 400 пин евро преми панӑ.
Премие тивӗҫнӗ ӑсчахсем шухӑшланӑ тӑрӑх, галактикӑсем тӗнче пуҫланнӑ вӑхӑтра квантлӑ флуктуацие пула йӗркеленнӗ пулать. Раҫҫейӗн тата Британин ҫак физикӗсем иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗш ҫулӗсенчех ҫак шухӑш патне ҫитсе тухнӑ.
Шупашкартан Владивостока велосипедпа ҫула тухнӑ Никита Васильев пирки илтнех ӗнтӗ эсир. Ҫак кунсенче вара унпа пӑтӑрмах сиксе тухнӑ — Никитӑна Казахстанран Узбекистана каҫнӑ чухне тытса чарнӑ. Чӑваш каччине Казахстанра вӑхӑт ирттернӗ май 10 кун хушшинче регистрациленме вӑхӑт тупманнишӗн айӑпланӑ.
Паян вара суд пулнӑ — каччӑна 31815 тенке (вӑл пирӗн тенкӗ ҫине куҫарсан 6700 тенкӗ патнелле пулать) штраф тӳлемелле тунӑ.
Никита Васильев ҫула пысӑк укҫапа тухман, ҫавна май унӑн штраф тӳлемелӗх ҫук. Ӗнер чикӗре тытса чарнӑ чухне ӑна пулӑшакансем те пулнӑ — Шымкентрисем хӑна ҫуртне вырнаҫтарнӑ.
Аса илтеретпӗр, Шупашкартан тухнӑранпа Никита 3 пин ҫухрӑм ытла парӑнтарма ӗлкӗрнӗ. Кашни ял-хулара вӑл кӗтнӗ хӑна. Казахсен килӗсенче те сахал мар пулса курчӗ. Ҫула май Байконура та экскурсине кайса килчӗ. Хӗле чӑваш каччи Вӑтам Азире ирттересшӗн. Ҫакӑн ҫинчен вӑл пӗтӗмпех халӑх тетелӗсенчи хӑйӗн страницисенче каласа парать.
Аслӑ Британире этем органӗсене чӗрчунсенче ӳстересшӗн. Кун пирки ҫӗршывӑн правительстви йышӑну тумалла.
Британи ӑсчахӗсен шухӑшласа кӑларнӑ технологие ҫӗршыв шайӗнче ырласан ҫӗнӗ меслетпе усӑ курма май килӗ. Ку хыпара The Telegraph ятлӑ кунсерен тухса тӑракан Британи хаҫачӗ хыпарланӑ.
Чӗрчунсем енӗпе ӗҫлекен ӑслӑлӑх комитечӗ ҫак эрне вӗҫӗнче пуҫтарӑнмалла. Парламентарисен тӗллевӗ ҫӗршыв ертӳҫисене ӑслӑлӑх ӗҫченӗсем сӗнекен ҫӗнӗлӗхе пурнӑҫа кӗртмеллине ӗнентерсе парасси. Этем органӗсене туса илме мӗнле чӗрчунсене усӑ курас шухӑшлине те пӗлтерӗҫ. Хӑш органсене ӳстересси пирки каласан, чӗре, пӗвер, пӳре тесе каланине палӑртмалла.
Ҫӗнӗ йышши технологие пурнӑҫа кӗртсен Великобритани донор органӗпе ыйтӑва татса пама пултарнӑ ҫӗршыв пулса тӑрӗ.
Ҫак сӗм авалхи чӗрчуна чӗртсе тӑратма планлаканнисем пирки хыпарсем унччен те сахал марччӗ. Анчах хисепе тивӗҫнӗ ӑсчахсем шучӗпе ку чӑн ӗҫпе ҫыхӑнман, спекуляци кӑна пулнӑ. Халь вара ҫак шухӑшпа Харвӑртри тӗнчипе паллӑ ӑсчах тухнӑ — Джордж Черч прохвессӑр. Сӑмах май вӑл — Crispr/Cr9 генлӑ инженерин меслетлӗхӗн авторӗ. Унпа усӑ курса вӑл сиенленнӗ генсене сыввисемпе ҫеҫ улӑштарман, геномӑн палӑртнӑ вырӑнӗсене кирлӗ генсене лартма та пултарнӑ.
Ӑсчах шухӑшӗпе мамонта хальхи ази пилӗ (слонӗ) тавӑрма май парӗ. Черч слонӑн геномне мамонтӑн генӗсене кӗртсе лартасшӑн, ҫапла май пил-мамонт гибридне кӑларасшӑн. Профессор мамонтӑн ӑшӑ ҫӑмӗшӗн тата тирӗ айӗнчи ҫавне тӑвакан генсемпе усӑ курасшӑн.
Кланлама юрӑхлӑ мамонта Ҫурҫӗр пӑрлӑ океанри Ляхов утравӗсенче тупнинчен илесшӗн. Пӑр ӑшӗнче 40 пин ҫул ирттернӗ пулин те вӑл мамонтӑн хобочӗ, мӑйӗн пӗр пайӗ тата ҫӑмӗ чиперех сыхланса юлнӑ. Ӑсчахсен шухӑшӗпе ҫакӑ чӗрчун ар ӑшне чӗрӗ чухнех лекнипе ҫыхӑннӑ.
Пӗлтӗр Хӑвӑрт утакансен тӗнче чемпионатне — вӑл кӑҫалхи ҫу уйӑхӗн 7–8-мӗшӗсенче пулмаллаччӗ — ирттерес вырӑна улӑштарасси ҫинчен пӗлтернӗччӗ. Сӑлтавӗ никама пӑхӑнман WADA агентство тӗпчев ирттернӗ хыҫҫӑн тухнӑ допинг скандалӗпе ҫыхӑннӑччӗ. 2015 ҫулхи чӳкӗн 14-мӗшӗнче иртнӗ IAAF ларӑвӗнче Раҫҫей спортсменӗсене тӗнче чемпионачӗсене хутшӑнма чарнисӗр пуҫне пирӗн патшалӑхри икӗ чемпионата та ирттерме чарчӗҫ: маларах палӑртнӑ Шупашкарти мероприятие тата Хусанти ҫамрӑксен ҫӑмӑл атлетикӑн тӗнче чемпионатне.
Пӗтӗм тӗнчери ҫӑмӑл атлетика федерацийӗн (IAAF) пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх хӑвӑрт утакансен тӗнче чемпионатне ирттермелли вырӑна Рима куҫарма шут тунӑ. Ку сасӑлав ирттернӗ хыҫҫӑн палӑрнӑ. Чемпионачӗ вара маларах палӑртнӑ пекех ҫу уйӑхӗн 7–8-мӗшӗсенче иртӗ. Ҫавӑн пекех Хусан ҫухатнӑ ҫамрӑксен чемпионачӗ валли те тепӗр вырӑн тупнӑ — вӑл Польшӑра вырнаҫнӑ Пӑткоҫ (Быдгощ) хулинче иртӗ.
Каласа хӑварас пулать, Шупашкар вырӑнне урӑххине суйланӑ чухне тепӗр темиҫе хулана та тӑратнӑ пулнӑ — Гуаякиль (Эквадор), Кейӳ (Украина), Монтерей (Мексика). Римшӑн 9 сасӑ пулнӑ, ытти хуласемшӗн — тӑватшар.
Сӑмах таблицӑн 113-мӗш вырӑнӗ пирки пырать. Ун ятне йышӑнассишӗн Раҫҫей тата Яппун ӑсчахӗсем вунӑ ҫул ытла тупӑшаҫҫӗ.
Хими элементне Riken яппун институчӗн тата пирӗн ҫӗршывпа американ ӑсчахӗсен ушкӑнӗ уйрӑмшар уҫнӑ пулать. Вӗсенчен хӑшӗ чи малтанхи хут ҫак элемента кӑларма пултарнине кӑрлач уйӑхӗн вӗҫнелле палӑртасшӑн. Енчен те яппунсен ушкӑнӗ ҫӗнтерӗ пулсан ҫӗнӗ элемента «японий» ят парӗҫ. Хальлӗхе вара вӑл таблицӑра «Унунтрий» ятпа вырнаҫнӑ.
Сӑмах май, Раҫҫейри Дубна хулари ӑсчахсем ҫак элемента Анри Беккерель (вӑл радиоактивноҫе уҫнӑ) ячӗпе «Беккерелий» ят пама сӗннӗ. Яппунсем тепӗр темиҫе ят та сӗннӗ: Ёсио Нисин физика халалласа «Нисинаний» теме е Riken институчӗн ячӗпе — «Рикений».
Хӑш ята суйласа илессине Пӗтӗм тӗнчери теорилле тата практикӑлла хими союзӗн ларӑвӗнче пӑхса тухса йышӑну тӑвӗҫ.
Аса илтеретпӗр, ҫутҫанталӑкра 92-мӗш элемент таран ҫеҫ тӗл пулаҫҫӗ. Ыттисене ҫын ӑҫталанӑ хатӗрпе ҫеҫ тума пулать. 93–100 номерлисене тӗрлӗ реакторсенче кӑларма пулать, 100-тен иртекеннисене вара —частицӑсене хӑвӑртлатакан ятарлӑ хатӗрсенче ҫеҫ.
Японире паян Асо ятлӑ вулкан тӗтӗм-кӗл кӑларнӑ. Метереологи управленийӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх вӗсем 700 метр ҫӳллӗшне хӑпарнӑ. Вулкан ӗҫӗн хӑрушлӑхне иккӗмӗш категорипе хакланӑ. Авиаҫыхӑнӑва чарса лартасси пирки е унта пурӑнакан ҫынсене куҫарасси пирки хальлӗхе хыпарламаҫҫӗ-ха.
«Киато» информаци агентстви пӗлтернӗ тӑрах Асо вӑраннине пула чулсем ишӗлме тата сиенлӗ вӗри газ анма пултарать.
Асо вулкан Кумамото префектурине кӗрекен Кӳсӳ утравра вырнаҫнӑ. Ун ҫӳллӗшӗ 1592 метрпа танлашать. Вулкан хӑйӗн ӗҫӗ хыҫҫӑн ытларах базальт та андезитсем кӑларать. Асо кӑҫал тӗтӗмпе кӗл кӑларнӑччӗ ӗнтӗ — ку авӑнӑн 14-мӗшӗнче пулса иртнӗччӗ. Ун чухне кӗл 2 ҫухрӑм ҫити хӑпарнӑ.
Ҫулла пулса иртнӗ ҫак калаҫу халӗ аса килчӗ. Ун чухне Шупашкар хула кунӗччӗ. Самолетсем вӗҫнине курма тесе кайнӑччӗ те шоу пуҫланиччен вӑхӑта ирттермелле кӗнеке вуласа ларнӑ вӑхӑтра сак ҫине манпа юнашар 45-сенчи арҫынпа хӗрарӑм пырса ларчӗҫ. Хӑйсем ӑшӑ вырӑнта канни пӑхсанах паллӑ: ӳчӗсем иккӗшӗн те самай пиҫӗхнӗ.
Ҫаксем сӑмах чӗнчӗҫ те калаҫса кайрӑмӑр. Чулхула облаҫӗнчен пулчӗҫ. Шупашкар хула кунне курма ятарласа килнӗ иккен. Ӑнланнӑ тӑрӑх, вӗсем – хӑйсен бизнесӗпе аппаланакан ҫынсем. Ҫӗршыври тӗрлӗ хулара пулса курнӑ. Хайхисенчен чӑвашсене хаклама ыйтатӑп. Вӗсем пирӗн халӑх пирки пуян пурӑнаҫҫӗ тесе шухӑшланине палӑртрӗҫ. Мӗншӗн ҫавӑн пек пӗтӗмлетнипе кӑсӑклантӑм. Урапа тӑрӑх хаклаҫҫӗ иккен. Темиҫе ҫул каялла Шупашкарта «копейкӑсем» тата ҫавӑн йышши кивӗ машинӑсем нумай пулнӑ-мӗн, халӗ — чаплисем (ҫынсенчен самай пайӗ урапасене кредитпа илнине пӗлмеҫҫӗ курӑнать вӗсем). Тепӗр япалана та палӑртрӗҫ хӑнасем: «Чӑвашсем шап-шурӑ ҫӳреҫҫӗ. Кӑнтӑр енче канма юратманни сисӗнет».
Канма юратмаҫҫӗ тенипе манӑн килӗшес килмерӗ.
Ҫӗнӗ кӗпер тума мӗн чухлӗ вӑхӑт кирлӗ? Хӑш-чухне ҫак ӗҫе ҫулталӑкра тӑваҫҫӗ, тепӗр чухне темиҫе ҫул та иртсе каять. Ҫӗрпӳ патӗнчи М7 ҫул ҫинчи кӗпере тума мӗн вӑхӑт кирлине халь те татса параймаҫҫӗ. Суйлав умӗн уҫнӑскере тепӗр темиҫе кунтанах хупрӗҫ. Халӗ те туса ҫитереймен ӗҫсемпе тӑрмашаҫҫӗ, ҫынсем Мӑн Ҫавал урлӑ каҫас тесе хӑш-чух сехечӗпе пӑкӑра тӑраҫҫӗ.
Китайра вара нумай пулмасть ҫӗнӗ кӗпере 2 талӑк хушшинче туса лартнӑ. Ҫав вӑхӑтра вӗсем кивӗ 6 полосаллӑскерне сӳтме ӗлкӗрнӗ тата ҫӗннине вырнаҫтарса ҫулне сарма та. Ҫӗнӗ сакӑр полосаллӑ Саньюаньцяо (三元桥) кӗпере вырнаҫтарма вара китай рабочийӗсене 19 сехет ҫеҫ кирлӗ пулнӑ.
Паллах ҫак вӑхӑта ҫӗнӗ кӗпере проектлани тата кӗпер конструкцине хатӗрлени кӗмест. Вӗсене маларах тума ӗлкӗрнӗ. Кӗпер валли пурӗ 1300 тонна стройматериал кирлӗ пулнӑ. Саньюаньцяо кӗперӗ Пекинӑн виҫҫӗмӗш транспорт ункинче вырнаҫнӑ, вӑл Expressway аэропорта, Чшин Шун ҫула тата ункӑллӑ ҫула ҫыхантарать.
Тӗрлӗ ҫул-йӗре тата ҫуртсене хӑвӑрт хӑпартас тӗлӗшпе Китай унччен те палӑрнӑччӗ-ха. Тӗслӗхрен, 57 хутлӑ ҫӳлҫурта 19 кун хушшинче тунӑччӗ.
Раҫҫей премьер-министрӗ Дмитрий Медведев филиппинсене упа парнеленӗ. Чӗррине мар. Бронзӑран ӑсталанине.
530 килограмм таякан, шӑратса тунӑ скульптурӑна Дмитрий Медведев Азипе Лӑпкӑ океан саммичӗ умӗн парнеленӗ. Упа енсем килӗштерсе ӗҫлес шухӑшлине палӑртакан символ тесе хакламалла.
Паркра вырнаҫтарма ятарласа хатӗрленӗ монумент авторӗ — Раҫҫей скульпторӗ Виталий Шанов. Виталий шанов Мускаври Суриков ячӗллӗ ӳнер институтне вӗренсе пӗтернӗ. Унӑн ӗҫӗ Дарвин ячӗллӗ патшалӑх музейӗнче упранаҫҫӗ. Раҫҫейри, Германири, Австририри уйрӑм коллекционерсен аллинче те унӑн ӗҫӗсем пур-мӗн.
Ҫамрӑк скульпторӑн ҫак ӗҫне Азипе Лӑпкӑ океан саммичӗн форумӗн пахчинчи хисеплӗ ҫӗре вырнаҫтарнӑ. Пахчана Азипе Лӑпкӑ океанӑн саммичӗн тӑваттӑмӗш форумӗ тӗлне Манилта вырнаҫтарнӑ.
-3.7 °C