Тӑван ҫӗршывӑмӑр, Раҫҫей Федерацийӗ тата унӑн шутне кӗрекен пирӗн патшалӑхӑмӑр, Чӑваш Республики, кӑҫал Аслӑ Ҫӗнтерӳ кунӗренпе 75 ҫул ҫитнине паллӑ тӑваҫҫӗ. Кӑшӑлвирус алхасӑвӗ ҫак куна тивӗҫлипе палӑртма чӑрмантаркалать пулин те ӑна май ҫитнӗ таран тивӗҫлӗ шайра ирттерме тӑрӑшаҫҫӗ. Тӗслӗхрен — онлайн мелӗпе.
Унсӑр пуҫне ӗнер кӑна питӗ кӑсӑклӑ йышӑну турӗҫ — Ҫӗнтерӳ Парадне пирӗн республикӑмӑр уявлакан Республика кунӗнче, ҫӗртмен 24-мӗшӗнче ирттересси пирки пӗлтерчӗҫ. Ку кун юнкуна лекнине те пӑхмарӗҫ. Апла-тӑк, пирӗн республикӑн Раҫҫей Федерацийӗн шайӗнче витӗмӗ пӗчӗкех мар! Кӑҫал та пулин Республика кунне питӗ чаплӑн ирттерес шанчӑк пур!
Ҫак уявӑн чи паллӑ юррисенчен пӗри вӑл — Владимир Харитонов сӑввипе Давид Тухманов кӗвӗленӗ «Ҫӗнтерӳ кунӗ» юрӑ. Ку юрра кӑҫал пӗрремӗш хут чӑвашла юрларӗҫ темелле. Ютубра халь кашни ҫын ҫак юрра Оперӑпа балет театрӗн, Чӑваш патшалӑх филармонийӗн, юрлакансен «Классика» капеллин, «Живи и помни» патриотла юрӑ-кӗвӗ ансамблӗн солисчӗсемпе пӗрлех республикӑри паллӑ юрӑҫсем еплерех хитрен шӑрантарнипе паллашма пултарать.
Ҫак кунсенче илемлӗ ӳкерекен ачасен «Манӑн тӑван тӑрӑхӑм – манӑн Чӑваш Ен» республикӑри онлайн-конкурсӗ иртет. Конкурса Акцыновсем ячӗллӗ Шупашкарти 6-мӗш художество шкулӗ тата Чӑваш Енри художник-педагогсен пӗрлешӗвӗ ирттереҫҫӗ.
Ӑмӑртӑва 7 ҫултан пуҫласа 17 ҫулчченхи 359 ача хутшӑнма кӑмӑл тунӑ. Вӗсем паллӑ ентешъмърсемпе, чӑваш халӑхӗн культурипе, йӑли-йӗркипе, наци уявӗсемпе паллаштаракан тематика, сюжетлӑ ӗҫсем тӑратнӑ.
Ачасен ӳнер пултарулӑх ӑмӑртӑвне 2012 ҫултанпа ирттереҫҫӗ. Кӑҫалхине Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
«Ачасен ӗҫӗсене Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ художникӗ Виктор Бритвин ертсе пыракан сумлӑ комисси тишкерет. Ҫӗнтерӳҫӗсене ҫу уйӑхӗн 25-мӗшӗнче пӗлӗпӗр», – тенӗ Шупашкарти 6-мӗш художество шкулӗн методисчӗ Дмитрий Ефимов.
| АКА | 12 |
Кӑшӑлвирус шуйхатнӑ ентешӗмсене
«Унта ан тух!», «Кунта ан кай!»...
Ку — пурнӑҫ-и вара? Кай-кай!..
Хаяр чир-чӗр этемлӗхе
Хупса хурасшӑн читлӗхе.
Куҫа та курӑнман амак
Пире пӑхӑнтарасшӑн ак.
Те хамӑр кӗрӗс-мерӗсле
Пурнатпӑр?.. Ҫитрӗ тӗрӗслев.
Шӑпланчӗ вӑйӑ та уяв,
Мӗнле-ши тухӑпӑр уя?..
Тарлатӑр аҫлӑк та ҫуха —
Тӑватпӑрах ака-суха!
Пӗччен ларсассӑн та килте,
Эпир — ан манӑр! — пӗр кӗлте.
Асра тытсан ҫак чӑнлӑха
Инкек хуҫаймӗ халӑха.
Ҫак ырӑ туйӑм хушнипе
Хамри мӗнпур чун ӑшшипе
Сире пурне те ыталам,
Телей сунса салам калам.
Ҫак кунсенче Шупашкарта тӑванла казах халӑхӗн ку чухнехи паллӑ поэчӗн Жан Бахытӑн (Бахытжан Канапьяновӑн) «Хӑйӑрлӑ сехет» ятлӑ кӗнеки кун ҫути курнӑ. Унта пултаруллӑ сӑвӑҫӑн Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай чӑвашла куҫарнӑ, тӗрлӗ ҫулсенче ҫырнӑ сӑввисем кӗнӗ.
Бахытжан Мусаханович Канапянов – Казахстан Ҫыравҫисен пӗрлӗхӗн правленийӗн секретарӗ, Семипалатинскри Шакарим ячӗллӗ патшалӑх унивеситечӗн хисеплӗ профессорӗ, Кокшетау хулин хисеплӗ гражданинӗ, Казахстан Республикин тава тивӗҫлӗ деятелӗ, нумай сумлӑ премисен лауреачӗ, унӑн пултарулӑхне пӗтӗм тӗнче пӗлекен Олжас Сулейменов, Андрей Вознесенский поэтсем тата ыттисем те пысӑк хак панӑ.
Жан Бахытӑн сӑввисем чӑвашла халиччен пичетленмен.
Паллӑ казах поэчӗн ҫӗнӗ кӗнеки — Валери Туркай чӑваш вулаканне парнеленӗ черетлӗ парне. Кун умӗн вӑл, чӑвашла куҫарса, А.Пушкин, А.Чехов, Р.Гамзатов, Г.Тукай, М.Джалиль, М.Карим, К.Отаров, К.Кулиев, Т.Шевченко кӗнекисене, Кавказ халӑхӗсен поэзийӗн антологине, белорус поэзийӗн антологине, Атӑлпа Урал тӑрӑхӗнче пурӑнакан халӑхсен поэзийӗн антологине тата ытти чылай паха та кӑсӑклӑ кӗнекене халӑх патне ҫитернӗччӗ.
Чӑваш халӑх ҫыравҫи Анатолий Кипеч ҫинчен кӗнеке пичетленсе тухнӑ. Ӑна хатӗрлекенни — Лидия Филиппова публицист, журналист, поэт, ҫыравҫӑ, Чӑваш Енри Профессионал ҫыравҫӗсен союзӗн правленийӗн ертӳҫи, «Тӑван Атӑл» журнал редакторӗ.
Пултаруллӑ ҫынсен кунне-ҫулне йӗрлекен кӗнекесене Лидия Филиппова унччен те кӑларман мар. Сӑмахран, Геннадий Волков академика халалланӑ унӑн паха ӗҫӗпе паллашма тӳр килнӗччӗ.
«Анатолий Кибеч. Душа и разум» ятлӑ ӗҫре Анатолий Кипечӗн нумай енлӗ пултарулӑхне уҫса пама тӑрӑшнӑ. Шурсухалӑн кашни сӑмахӗ чӑн ахах. Унпа сайра тӗл пулсан ик-виҫ сӑмах ваклани те пахан туйӑнать.
Биографи кӑларӑмӗнчи тӗп сӑнара Лидия Филиппова демократи ӑрӑвӗнчи, ҫӗнӗ шухӑшсемпе хӑюллӑ утӑмсем тума шикленмен ҫын евӗр уҫса панӑ.
Чӑваш намӑсӗ, инкекӗ
Халь ларать-тӗр килӗнче,
Иртнине аса илет-тӗр
Выртнӑ чух диван ҫинче.
Ӑнсӑртран «ҫулпуҫ» вӑл пулчӗ.
Чӑн та пулчӗ ӑнсӑртран.
Влаҫӗпе пайтах ыр курчӗ,
Ыр курма юратнӑран.
Халӑха шута хумарӗ.
Кулчӗ ҫеҫ лӗх-лӗх унран.
Ун пек ӑслӑ ҫын та ҫукчӗ, —
Вӑл ҫапла шутланӑран.
Никама та пулӑшмарӗ, —
Ҫын лексен йывӑрлӑха.
Ӑслине вӑл ҫул памарӗ,
Пачӗ ҫул пур йӑх-яха.
...Аҫа ҫапрӗ те кӗрлерӗ
Аслати кӗтмен ҫӗртен!..
Ҫук «ҫулпуҫӑн» текех влаҫӗ!..
Ҫук ӑна хӗрхенекен!..
Ыттисем халь пысӑк влаҫлӑ.
Ман шанас килет: вӗсем
Халӑха, тен, шута хурӗҫ,
Пулмӗҫ нишлӗ йӗксӗксем...
...Чӑваш намӑсӗ, инкекӗ
Халь ларать-тӗр килӗнче.
Иртнине аса илет-тӗр
Выртнӑ чух диван ҫинче.
Валери ТУРКАЙ,
Чӑваш халӑх поэчӗ
29.02.20
Алексей Московскийӗн «Ялти пӗрремӗш каччӑ» юрӑн клипне — ӑна ку вӑхӑта ҫити темиҫе теҫетке пин хут пӑхма ӗлкӗрнӗ — мӗнле ӳкерни ҫинчен «ПроГород» кӑларӑм каласа панӑ. Клип хӑй те нумаях пулмасть ҫеҫ, нарӑсӑн 13-мӗшӗнче, Youtube-ра вырнаҫӑннӑ.
Александр Яшков блогер каласа панӑ тӑрӑх, хутшӑнакансенчен нумайӑшӗ, вӗсем хушшинче вырӑнти ҫынсем те, клипра тӳлевсӗр ӳкерӗннӗ. «Пурте тӳлевсӗр вылянӑ: трактористсем, ялти ҫынсем, чӑхсем те, хурсем те», — тенӗ Богатырь ятпа ытларах паллӑ блогер.
Клип ӑнӑҫлӑ пулса тухнин сӑлтавӗ пӗтӗм команда килӗшӳллӗ ӗҫленипе ҫыхӑннӑ. «Куракансем пирӗн ӗҫе хаклани, тав тунине илтни, ҫав шутра яланхи хейтерсенчен те, савӑнтарать», — хӑй шухӑшне пӗлтернӗ командӑри тепӗр ҫын Евгений Григорьев.
Нарӑсӑн 5–6-мӗшӗнче Минскра, пӗтӗм тӗнчери 27-мӗш Минскри кӗнеке ярмӑркки вӑхӑтӗнче тӗнче шайӗнчи «Ҫыравҫӑ тата вӑхӑт: литература — культура диалогӗн пӗр пайӗ» литераторсен симпозиумӗ иртнӗ. Беларуҫ республикин информаци министерстви йыхравӗпе унта виҫҫӗмӗш хут — юлашки ҫулсенче беларуҫ поэчӗсен хайлавӗсене чӑвашла куҫарас енӗпе хастар ӗҫлекен чӑваш Халӑх поэчӗ Валери Туркай — хутшӑннӑ. Сӑмахран, 2018 ҫулта вӑл тӑрӑшнипе Шупашкарта «Юратӑвӑм ман — Беларуҫ!..» поэзи антологийӗ пичетленсе тухнӑччӗ.
Хальхинче Валери Туркая Минскра ырӑ тӗрӗнтермӗш кӗтсе тӑнӑ. Ӗҫ акӑ мӗнре: «Ҫыравҫӑ тата вӑхӑт» симпозиум ӗҫленӗ вӑхӑтра Минскра, «Я.Колас ячӗллӗ полиграфкомбинат» издательствӑра, беларуҫ чӗлхипе унӑн «Вершы простые мае…» (Ман ансат сӑввӑмсем…) поэзи пуххи кун ҫути курнӑ. Чӑваш поэтӑн тӗрлӗ ҫулта ҫырнӑ сӑввисен куҫаруҫи пулса хӑйӗн пултарулӑхне Беларуҫри чи паллӑ сӑвӑҫисенчен пӗри, Беларуҫ Патшалӑх премийӗн лауреачӗ Микола Мятлицкий кӑтартнӑ.
Кӗнеке умсӑмахне Беларуҫ Республикин информаци министрӗ А.Н.Карлюкевич ҫырнӑ.
Арсений Яйцов купӑсҫӑна пирӗн республикӑри культура ӗҫченӗсем пӗлеҫҫех-тӗр. Нумаях пулмасть вӑл «Советская Чувашия» хаҫат редакцийӗнче пулнӑ. Планерка вӑхӑтӗнче кӗтмен ҫӗртен кӗрсе тӑнӑ хӑнана калем ӑстисем ӑшӑ кӑмӑлпа йышӑннӑ. Вӑл купӑспа лезгинка, «Барыня», «Джими-Джими» тата ытти юрӑ кӗввине каланине ҫӑвара шыв сыпнӑн итленӗ. «Ҫумӑр ҫӑвать» юрра та («Юржи юреш» ҫапла куҫать иеккен вӑл ҫармӑсла) янӑратнӑ купӑсҫӑ.
65 ҫулхи Арсений Яйцов — РФ тата Мари Эл культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ. Ҫӗршывӑн тӗрлӗ регионӗнче пулса хӑйӗн хӗрӳлӗхӗпе тата пултарулӑхӗпе тӗлӗнтернӗскер 14 ҫӗршыва ҫитме ӗлкӗрнӗ. Темиҫе ҫул каялла вӑл ыр кӑмӑллӑх концерчӗсемпе ҫӳреме тытӑннӑ. Ача пахчисемпе йӗтем ҫинче те, пульницӑсемпе тӗрмесенче те концерт кӑтартнӑ.
Унӑн архивӗнче Людмила Зыкинӑпа, Евгений Леоновпа тата Анатолий Папановпа, Александр Розенбаумпа, Захар тата Анастасия Заволокинсемпе тата ыттисемпе ӳкерӗннӗ сӑн ӳкерчӗксем хаклӑ реликви евӗр упранаҫҫӗ.
Тӗрлӗ халӑх юрри-кӗввине кӑмӑллаканскер валли Иван Христофоровӑн «Пӗррехинче ҫурхи лӑпкӑ каҫ» юррине хӑй вӑхӑтӗнче ӑна ҫармӑсла куҫарса панӑ.
(«Кайнисене тата чӑваш туррисене таврӑнма вырӑн хатӗрлекенсем» кӗнекерен)
1946 ҫулта Мартин Хайдеггер «Поэтсем мӗн тума кирлӗ?» («Wozu Dichter?”) ятлӑ хайлав ҫырать. «Ку тӗнче самани ӑнсӑртран ҫӗмрӗлсе кӗнӗ ҫӗнӗ турра пула ҫаврӑнмасть. Курӑнми, хӑй пирки сас пами пулнӑ турӑ таврӑнни те тӗнче саманине ҫавӑрмасть. Ҫынсем ӑна валли вырӑн хатӗрлемесен, ӑҫта ун таврӑнас? Унӑн ҫутти мӗн пур таврана малтанах витмесен турӑн вырӑнӗ ӑна епле шӑнӑҫтарӗ? «Малтан пулнӑ» турӑсем ҫынсем вӗсем валли тивӗҫлӗ тата тӗрӗс уйӑрнӑ вырӑнсем хатӗрлесе хурсан таврӑнӗҫ». («Поворот этой мировой эпохи не может случиться через внезапное вторжение нового бога или через возвращение старого, восстающего из своей сокрытости. К чему обратится он в своем возвращении, если люди не подготовят прежде для него местопребывания? И как местопребывание бога сможет вместить его, если сияние его божественности прежде не залило своим светом все, что есть? Боги, которые «были раньше», вернутся в «надлежащее время»; т.е. тогда, когда люди предуготовят достойные и верно распределенные места».
+13.6 °C