«Волжская коммуна» (чӑв. Атӑл коммуни) хаҫат Самар облаҫӗнчи Ҫӗнӗ Каньӑкьел шкулӗ пирки статья кӑларнӑ. 11 класс таран вӗрентекен шкулта пурӗ 136 ача пӗлӳ пухать. Ку ялта ытларах енӗпе чӑвашсем пурӑннӑран ачасем факультатив шайӗнче чӑваш чӗлхине те вӗренеҫҫӗ.
Хаҫат журналисчӗсем шкулти музея ырланӑ. Вӑл пуян пулнипе тӗлӗннӗ — мамонт шӑлӗ те пур, ӗлӗкрех усӑ курнӑ савӑт-сапа тата ытти япала. Шкул ҫумӗнче «Асамат» фольклор ушкӑнӗ те йӗркеленнӗ, унта ачасем хӑйсен пултарулӑхне туптаҫҫӗ. Маттурскерсем облаҫре иртекен фестивальсенче те пӗрремӗш вырӑнсене йышӑнаҫҫӗ.
Материал авторӗ Светлана Решетихина пӗлтернӗ тӑрӑх ҫывӑх вӑхӑтра вӗренӳ учрежденийӗнче шкул ҫулне ҫитмен ачасем валли ушкӑнсем уҫма палӑртнӑ — ача пахчинче вырӑн сахал, ачисем вара нумай тесе пӗлтернӗ.
Ҫӗнӗ Каньӑкьел — Самар облаҫӗнчи Исаклӑ районӗнче вырнаҫнӑ чӑваш ялӗ. Вӑл Сургут шывӗ хӗрринче, район центрӗнчен 28 ҫухрӑмра ларать. Ку яла 1770 ҫулсенче Питтапаль ялӗнчи чӑвашсем никӗсленӗ. 2005 ҫулта кунта пурӗ 972 ҫын пурӑннӑ. Ялти шкул 1895 ҫулта уҫӑлнӑ. Ҫӗнӗ Каньӑкьелте ХХ ӗмӗрте те тӗне кӗмен чӑвашсем пурӑнни паллӑ.
Аксӑва кӗнӗ ҫӗрте. 2014-мӗш ҫул.
Ырӑ ҫыннӑмӑрсем, йӑхташсем,
Тутарстанра "чӗлхе ыйтӑвне" юлашки вӑхӑтра еплерех "татса панине" пӗлетӗр ӗнтӗ. Мӗнпур чӗлхесене, "вырӑс чӗлхи" тата "ют ҫӗршыв чӗлхи" текеннисене шутламасан, ачасен шкулта ашшӗ-амӑшӗ е вӗсене улӑштаракан ытти ҫынсем ирӗк панипе ҫеҫ вӗренмелле имӗш.
Ҫакӑ Тутарстанра патшалӑх чӗлхи шутланакан тутар чӗлхине те пырса тивет.
Ҫавна май чӑвашсен мӗн тума пулать-ха?
Ман шутпа, такамсем хыҫҫӑн кайса, ниепле те тутар чӗлхине тӗппипех айккинелле сирес ҫул ҫине тӑрас пулмасть.
Тутар чӗлхине вӗреннипе нимле сиен те пулас ҫук.
Сехетсен шучӗ пирки ыйту лартма пултаратӑр, анчах та тутар чӗлхине кӑштах та пулин вӗренесех пулать пуль. Ҫапла туни пирӗн тӑван чӑваш чӗлхишӗн те усӑллӑ.
Апла-и, капла-и, кӑштах тутар чӗлхине вӗреннипех чӑваш тутарланса каяс ҫук. Унашкал хӑрушлӑх пачах та ҫук. Ытти ҫӗрти пекех, Тутарстанра та чӑвашсем чӑннипе тутарланса мар, вырӑсланса пыраҫҫӗ.
Пӗр япаларан ҫеҫ хытӑ сыхланас пулать.
Александр Петрович Малышкин И.Н.Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче студентсене вӗрентнӗ. Шел, вӑл ытла та ир пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Вӑл 48 ҫулта ҫеҫ пулнӑ.
Вӗрентекен инсульта пула пурнӑҫран уйрӑлнӑ. Студентсем ӑна ырӑпа кӑна аса илеҫҫӗ. Вӑл занятисене лайӑх тата интереслӗ ертсе пынӑ, хӑйӗн ӗҫне юратнӑ. Александр Петрович ҫамрӑк специалистсене пулӑшса пынӑ, хӑйӗн ӑсталӑхӗпе ыттисене паллаштарнӑ.
Александр Машлышкинӑн чӗри чӳк уйӑхӗн 29-мӗшӗнче тапма чарӑннӑ. Унпа паян, чӳкӗн 30-мӗшӗнче, Шупашкарти Граждан урамӗнчи 19-мӗш ҫуртра сывпуллашнӑ.
Тутарстанра паян кӳршӗри Патшалӑх Канашӗ чӗлхе вӗрентесси тавра калаҫу ирттернӗ, пӗр саслӑн постановлени йышӑннӑ. Ӑна ӗненес пулсан патшалӑх чӗлхине вӗренме май пур, анчах хӑйсен ирӗкӗпе кӑна. Сӑмах, паллах, республикӑсенчи патшалӑх чӗлхисем пирки пырать. Вырӑс чӗлхи вӑл Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх чӗлхи шутланать, ҫавна май ӑна имӗш пурин те вӗренмелле. Тепӗр май каласан тем тесен те пирӗн чӗлхесем ҫак патшалӑхра пӗр тан пулма пултарайманнине тепӗр хут ҫирӗплетсе кӑтартрӗҫ.
Сӑмахӗ, паллах, вӗренӳ пирки мар. Сӑмахӗ хисеплесси ҫинчен. Путин киличчен вӑл хисеп кӑшт та пулин пурччӗ пулсан, вӑл ларнӑ хыҫҫӑн пӗтӗм ирӗклӗхсем майӗпен ҫухалса пыма пуҫларӗҫ. Президент пулма май ҫук, Конституцири «патшалӑх» сӑмах та тухса ӳкрӗ. Халь ак, вӗренӳ системинчен пирӗн чӗлхене урапа тапса кӑлараҫҫӗ. Путин тата Мускав политики пире уҫҫӑн кӑтартать — вырӑс халӑхӗ улпут шайӗнче, чӑвашсем — тарҫӑ-чура.
Пусмӑрлаҫҫӗ пулин те пирӗн хамӑр сасса калама та май ҫук. Тутарстанра иртнӗ сессирех Тутарстан прокурорӗ чӗлхе таврашӗпе экстремистла чӗнсе калама юраманни пирки асӑрхаттарнӑ.
Европа Канашӗ Раҫҫее вырӑнти чӗлхесене тӗрев памалли икӗ инструмент пурри пирки аса илтернӗ. Кун пирки «Идель.Реалии» сайт пӗлтерет. Сӑмах Вырӑнти чӗлхесен е вак халӑхсен чӗлхисем пирки калакан Европа хартийӗ (ВЧВХЧПКЕХ) тата пӗчӗк халӑхсене хӳтте илесси пирки малтанлӑха тунӑ конвенци (ПХХИПМТК) пирки пырать. Иккӗмӗшне илес пулсан Раҫҫей унта хутшӑнассине ҫирӗплетнӗ. Пӗрремӗшне илсен Раҫҫей ӑна алӑ пуснӑ (2001.05.10), анчах хальхи вӑхӑтчен те ратификацилемен.
ПХХИПМТК йышӑнӑвне Раҫҫейре мӗнле пурнӑҫлани пирки хальхи вӑхӑтра тишкерӳ пырать, унӑн пӗтӗмлетӗвне тепӗр ҫул пӗлтерӗҫ. Путин каланӑ сӑмахсене вара Европа канашӗ нимӗнле те хак паман.
Вырӑнти халӑхсен чӗлхи пирки калакан конвенци тӑрӑх вӗренӳ системинче ытларах пая тӑван чӗлхепе вӗрентме, шкул умӗнхи учрежденинче тӑван чӗлхепе вӗренсе ӳсме май туса памалла. Вӑл хут тӑрӑх вӑтам пӗлӗве те тӑван чӗлхепе илме май туса памалла. Паллах, Раҫҫей Федерацийӗшӗн, ку чылай пункт нумай йывӑрлӑх кӑларса тӑратать, ҫавна пула ӑна вӑя кӗртесшӗн мар та пулӗ.
Паян кӳршӗри Тутарстанра чӗлхесене вӗрентессине пӑхса тухнӑ. Унта Тутарстан прокурорӗ Илдус Нафиков та тухса калаҫнӑ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл хӑйне пӑхӑнакан ведомство республикӑри вӗренӳ системинче тунӑ тӗрӗслевсен пӗтӗмлетӗвӗсемпе паллаштарнӑ. Пурӗ 3856 нарушени тупнӑ, йӗркене пӑсман пӗр вӗренӳ учреждени те юлман. Малашне тутар чӗлхине республикӑра хӑйсен ирӗкӗпе ҫеҫ вӗренме май пуррине ҫирӗплетнӗ вӑл.
Тутарстанӑн Патшалӑх канашӗ республикӑра тутар чӗлхине вӗрентмелли постановленине те йышӑннӑ. Уншӑн пур депутат та пӗр саслӑн сасӑланӑ. Йышӑнупа килӗшӳллӗн Тутарстанра патшалӑх чӗлхине вӗрентме ирӗк пур, анчах куншӑн ашшӗ-амӑшӗсен ытларахӑшӗ йышӑнмалла.
Аса илтеретпӗр, нумай пулмасть Михаил Бабич патшалӑх чӗлхисене вӗрентме ирӗк парасси пирки каланӑччӗ. Анчах пурне те вӗрентесси е хӑйсен ирӗкӗпе-и — паллӑ марччӗ. Чӑннипе вара иккӗмӗш варианчӗ пурнӑҫа кӗни палӑрчӗ.
Нумай пулмасть Атӑлҫи федераци округӗнчи Раҫҫей Президенчӗн тулли праваллӑ элчи Михаил Бабич республикӑсенчи патшалӑх чӗлхисене икӗ сехет вӗрентме йышӑнни пирки пӗлтернӗ. Тутарстана ӗҫпе ҫитнӗ май вӑл тӑван чӗлхесемпе патшалӑх чӗлхисене пӑтраштарма кирлӗ марри пирки каланӑ.
Журналистсем ыйту панӑ хыҫҫӑн Михаил Бабич хӑйӗн хуравӗнче РФ вӗренӳ министерстви патшалӑх чӗлхисене вӗрентес енӗпе методика кӑтартӑвӗсене хатӗрлени пирки хыпарланӑ. «Ҫапла май вырӑс чӗлхине тата республикӑсенчи патшалӑх чӗлхисемпе тӑван чӗлхесене вӗрентессине норма тата методика тӗлӗшӗнчен йӗркене кӗртнӗ», — тенӗ Михаил Викторович. Вӗсене ҫывӑх вӑхӑтра республикӑсене ҫитерме палӑртни пирки пӗлтернӗ.
Хӑйӗн сӑмахӗнче Михаил Бабич обществӑлла пӗрлӗхсемпе политика ӗҫченӗсене чӗлхе ыйтӑвӗ енӗпе лӑпланма ыйтнӑ, йышӑнусене тивӗҫлӗ йышӑнса вӗсене пурнӑҫа кӗртме пулӑшма сӗннӗ.
Шупашкарти 4-мӗш гимнази валли ҫӗнӗ директор шыраҫҫӗ. Аса илтерер: унччен ӑна Эльвира Казакова ертсе пынӑ. Кӑҫал вӗренӳ ҫулӗ пуҫламӑшӗнче ӑна тытса чарнӑ. Вӑл сӗтев илнӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Шупашкар хула администрацийӗн вӗренӳ управленийӗн сайтӗнче конкурс ирттерессине пӗлтернӗ. Документсене раштав уйӑхӗн 11-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Конкурса вара раштав уйӑхӗн 21-мӗшӗнче ирттерме палӑртнӑ.
Кандидатсен мӗнле пулмалла-ха? Вӗсен «Патшалӑх тата муниципалитет управленийӗ», «Менеджмент», «Персоналпа ӗҫлесси» енӗпе аслӑ пӗлӳ пулмалла. Кунсӑр пуҫне педгог должноҫӗнче 5 ҫултан сахал мар ӗҫлемелле. Кандидатсен судпа ҫыхӑннӑ ӗҫсем пулмалла мар.
Халӗ Эльвира Казакова килти арестра ларать. Вӑл ачасене шкула йышӑннӑ чухне сӗтев илнӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ҫапах шкул сайтӗнче вӑл директор должноҫӗпех тӑрать.
Шупашкарти ача пахчисемпе шкулсенче апатлану хакӗ ӳсӗ-и? Ахӑртнех, ку ашшӗ-амӑшне питӗ кӑсӑклантарать.
Шупашкар хула администрацийӗн вӗренӳ управленийӗн пуҫлӑхӗ Дмитрий Захаров акӑ мӗн пӗлтерет: хальхи вӗренӳ ҫулӗнче ача пахчисемпе шкулсенче апатлану хакӗ ӳсмест. Ку ыйту патне ҫитес ҫулхи ҫулла таврӑнма палӑртнӑ. Ҫав вӑхӑталла лару-тӑрӑва тишкерӗҫ.
Атӑлҫи тӑрӑхӗнчи регионсемпе танлаштарсан, Чӑваш Енри ача пахчисемпе шкулсенче апатлану хакӗ чи пӗчӗкки шутланать. Чулхулара, тӗслӗхрен, кунсерен 140 тенке яхӑн тӳлеҫҫӗ. Шупашкарта вара – 65-70 тенкӗ. Кӑҫал хула хыснинчен апатлану валли 60 миллион тенкӗ ытла уйӑрнӑ. Анчах палӑртмалла: апат-ҫимӗҫ хакӗ ӳссех пырать. Эппин, апатлану хакӗ те хӑпарасса кӗтмелле.
| ЧӲК | 18 |
Тӗнче тетелӗнче Раҫҫей халӑхӗсен ятӗнчен ҫырнӑ ҫыру вырнаҫтарнӑ. Кун пирки Контактра халӑх тетелӗнчи «За языки РФ» ушкӑнра пӗлтернӗ. Чӗнсе каланинче наци чӗлхисене хальхи вӑхӑтра иккӗмӗш шая антарнине сивленӗ, вӗсене вӗренме тивӗҫлисен йышӗнче хӑварма ыйтнӑ.
Ытти ҫырусенчи пекех кунта та Владимир Путин панӑ Пр-1710 №-лӗ хушу Конституцине те ытти саккунсене те хирӗҫленине аса илтернӗ, наци чӗлхине вӗренӳ системинчен кӑларни вӗсене ҫухалас патне илсе ҫитерме пултарни пирки пӗлтернӗ. Республикӑсенчи кашни патшалӑх чӗлхине пурне те вӗрентни халӑхсен хушшинчи туслӑха ҫирӗплетни пирки те асӑннӑ.
Ҫырӑвӑн тулли варианчӗпе кунта паллашма пулать: docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSelopoXbZsFOYpLaTahohT5_Jpyl9TK7aR9WQAHK-IxsgeDTQ/viewform. Унтах кашни ҫак ҫыру айӗнче алӑ пулма пултарать. Паянхи 14:00 сехет тӗлне пурӗ пӗр пин ытла ҫын алӑ пуснӑ.
+21.3 °C