Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Хĕвел çути ачан пичĕ çине ӳкрĕ, ăшшăн-ăшшăн ачашларĕ, ыйхăран вăранма хистерĕ. Вун икĕ çулхи Сережа тутлăн карăнса илчĕ те тăрса ларчĕ. Сĕтел çинче тутлă апат-çимĕç ларать, юнашар шурă хут листи выртать. «Ывăлăм, апат çи те вутă çурса купала», — вуларĕ арçын ача. «Эх, килĕ-çурчĕ вут хутмасăрах ăшăнсан çав тери лайăх пулмалла та», — ĕмĕтленчĕ хăй.

Хăпăл-хапăл çирĕ те çуршар метр татнă каскасене эхлетсех çурма тытăнчĕ. Пĕр каски çинчи йĕрсем лайăх палăрнă пирки тишкерме пуçларĕ. Ĕнер вĕсене шкулта çав йĕрсем çинчен вĕрентнĕччĕ. «Ку тĕлте йĕрсем хушши сарлака — çул лайăх пулнă пулас, кунта вара — ансăр, типĕ çу пулĕ, кунта тата... Хуп-хура. Мĕнле инкек пулнă-ши. Чим-ха, пушар пулман-ши, çуннă пек туйăнать», — хăйпе хăй калаçрĕ ача.

Сăмсана тĕтĕм шăрши чаках çапрĕ. Сережа вăрман варринче тăрать. Ӳссе ларакан хурăнтан инçех мар кăвайт çунать. Çулăм чĕлхи вулла çула-çула илет. Çывăхра никам та çук. Çунакан туратсене айккалла турта-турта илчĕ, хăшне таптаса, хăшне çĕрпе хупласа сӳнтерчĕ. Хăй хуп-хура пулса пĕтрĕ. Ĕç вĕçленсен хăй ăçтине пĕлесшĕн унталла-кунталла çаврăнса пăхрĕ. Инçех те мар çăл куç пур иккен, курки те юнашарах выртать. Анчах та çăл куçне тахăшĕ аркатнă. Ача çăл куçне майларĕ, хăй те çăвăнса тасалчĕ, тăраниччен таса та тутлă шыва ĕçрĕ. «Кам иртĕхсе çӳренĕ-ши кунта, курсан хăлхине пĕтĕретĕп, — шухăшларĕ хăй, — вăрмана, халăх пуянлăхне, кĕле куçарать вĕт».

Малалла

Сан çинчен пуль юрлатчĕç юрăра.

Сан ятна пуль мухтатчĕç ирсерен

Вĕлтрен кайăкпа шăпчăк хĕрсе...

Лĕпĕш евĕр, эс мар-и вăйăра

Тек вĕçеттĕн каçхи сулхăнра,

Ешĕл симĕс тури урамра?

Сана марччи тĕллетчĕ ман куç,

Саншăн мар-и йĕретчĕ чĕрем,

Чун хавалĕ сĕретчĕ «сĕрен»?..

Тинĕс евĕр тĕпсĕр кăвак куç,

Эпĕ туйрăм сана инçерен,

Сар ырашлă уйри сар хĕре...

Ыраш пусси çулсерен хирте

Мăянпа витĕнетчĕ ялан,

Тек кăшлатчĕ вичкĕн çил хăмăла...

Кашни кун – каçхине те, ир те

Уттараттăм тăван уялла,

Хускатмашкăн чуна-кăмăла...

Каç-каçсерĕн лараттăм ирччен,

Лăп лăпкатчĕ тăрă çил пĕвĕме,

Ĕнерепчĕ пулман кĕввĕме...

Сарăлатчĕ хастар кĕввĕмĕр,

Чĕлхе вĕççĕн ирĕлетчĕ сăмах,

Ĕмĕтре чĕрĕлетчĕ юмах.

Уй-хир хĕрĕ, уй-хир чечекки!

Саншăн тулăх ман чунăн тӳпи,

Саншăн сарăлнă тĕнчен кӳлепи...

Çур ак сарнă савăнăç сĕреки,

Çур çинче юратăвăн кĕпи,

Çура парăннă яшлăх тĕвви.

Малалла

Урамăрсем çутă пулнăран,

Чӳречĕрсем уçă пулнăран,

Кĕрсе тухас, терĕм, тус-тăван,

Чĕрем çапла хушать, мĕн тăван.

Кăмăлăрсем ылтăн пулнăран,

Мĕн ачаран пĕрле тăнăран,

Хыпар тăвас, терĕм, тус-тăван,

Килйыш çапла хушать, мĕн тăван.

Пирĕн яшсем ятлă пулнăран,

Сирĕн хĕрсем хитре пулнăран,

Хăта пулас, тетпĕр, тус-тăван,

Йăли çапла хушать, мĕн тăван.

Кĕрекĕрсем тулли тăнăран,

Сăрисене сĕрсех тăнăран,

Тухса каяс килмест, тус-тăван,

Курки çапла калать, мĕн тăван.

Венера Большовăна

Шурăмпуçăм-çăлтăрăм, Венера,

Эс манран мĕн-ма-ши пит инçе?

Шухă чунăм сан сăнна сăнарĕ

Çăлтăрпа çуталнă ир çинче.

Шурăмпуçăм-çăлтăрăм, Венера,

Çăлтăр пек çунан эс ир çинче,

Пĕр-пĕрне юрла-юрла чĕнер-и,

Тĕл пулар-и каччă килĕнче?

Шурăмлуçăм-çăлтăрăм, Венера,

Камшăн эсĕ, камшăн-ши çунан?

Кам-ши саншăн купăсне ĕнерĕ, —

Юрри парĕ юрату-çунат?

Ĕмĕтсем мĕльюн çухрăм вĕçеççĕ.

Эс манран урам урлă кăна.

Вĕçсе каçчĕ, çăлтăрăм-чĕкеçĕм,

Пурнăçри пĕртен-пĕр тус-хăна.

Шурăмпуçăм-çăлтăрăм, Венера,

Туй валли ман çук-и пыл-сăра?

Пурçăн витĕр сăрине сĕрер-и, —

Чыс тăвар-и ылтăн алтăра?

Шурăмпуçăм-çăлтăрăм, Венера

Иккĕн çеç юрлар-и çак юрра?

Юрăпа хăна-вĕрле ченер-и

Пил тумашкăн мăшар çалтăра?

Улпут çĕрĕсем нумай çĕрте хресченсем хĕлле улпутран час-часах çулла тырă ĕçлесе памалла укçа илеççĕ. Теçеттинине сухаласа, сӳресе, акса пама, хыт суха тума, вырса-турттарса пама вĕсем 5 тенке килĕшеççĕ. Çулла, ĕç вăхăтĕнче, кĕрĕшсе ĕçлесен, вĕсем 10-15 тенкĕ илме пултарĕччĕç. Улпутсем, тен, çапах та уссине курайман-и? Уссине курнă-и, курман-и, анчах процентне кăна 100-200 тенкĕ илсе пурăннă. (Процент вăл ак мĕнле: хĕлле эсĕ улпутран 1 тенкĕ илнĕ иккен, уншăн ăна çулла çав хака икĕ е виçĕ тенкĕлĕх ĕç ĕçлесех паран.) Хресченсем ăна-кăна пăхман, вĕсем ĕçе тĕрĕс туса пурăннă. Мăнтарăн хресченĕ, вилет те ĕçлет улпута. Камăн та пулса сасартăк сиен пулса тăрсан анчах хăй тума пулнă ĕçе тăваймасть. Лаши вилет — сухаласа параймасть; çемйи, арăмĕ вилет — выраймасть.

Тырă пулса çитрĕ. Улпутăнне вырма чĕнме килнĕ. Хресченĕн хăйĕн те çĕр ĕç пулĕ. Кăна та тумалла, тепĕрне те тумалла. Улпут чĕнет. Йĕрет те каятъ хресчен. Çуллен-çул çапла пулса пырать. Хресченĕн хăй хирĕнче темĕн чухлĕ ĕç тăсăлса выртать. Аки-сухи те вăхăтлă тăвăнмасть, тырри-пулли те вăхăтлă пуçтарăнмасть. Анчах çак ĕç пурте законлă. Улпут пур ĕçе те закон тăрăх тăвать. Вăл закона аван пĕлсе тăрать.

Малалла

Эс юхан шыв пулса юхса кайсан

Хăва пулса куççуль юхтарăттăм.

Сан умăнта салхуллăн пуç тайса

ĕмĕрĕпех çапла эп тăрăттăм.

Эс килĕшсен, сенкер шурăмпуçчен

Пăхмасăр сăвăсем те вулăттăм.

Шыв çийĕн ишекен çăлтăрсенчен

Хĕвел йышши пуçкăшăль пухăттăм.

Иксĕмĕрте, тен, пĕрлĕх те пурах,

Хура каçри черченкĕ уйăхăм.

Эс хурлансан санран эп хурлăрах,

Сан хуйăху та манăн хуйăхăм.

Пĕлĕтсемпе хĕвелĕм хуплансан

Чуна çапах та сулхăнлатмăттăм,

Эс юхан шыв пулса юхса кайсан

Сана çапах хамран çухатмăттăм.

(Иоанн. VII, 7)

Хĕвел аннă вăхăтра

Ирсĕр халăх хушшинче

Никам çине пăхмасăр

Христос Турă умĕнче

Ирсĕр арăм ĕсĕклет...

Еврей сучĕ пулнипе,

Моисей хунă йĕркепе

Ăна персе вĕлерме

Халăх хытă пăлханса

Унăн çине суд хурать:

«Ăна персе вĕлерсен

Хăй юнĕпе çăвăнса

Вăл çылăхне тасатĕ!»

Çапла халăх пăлханса

В(ĕ)лерсе тăнă вăхăтра

Христос Турă туйипе

Хăйăр çине йĕрленĕ,

Халăх ăна каланă:

«Турă, Эсĕ мĕн калăн?

Моисей йĕрки пултăр-и?

Ăна персе в(ĕ)лерер-и?»

Халăх чĕри усалтан

Христос Турă хуйхăрнă...

Арăм чунне хĕрхенсе

Вăл халăха каланă:

— Йĕрке пултăр тесессĕн,

Çылăхсăрри пулсассăн

Хăй чĕрине хытарса

Ар(ă)ма персе вĕлертĕр!..

Христос çапла каласан

Еврей халăх хăраса,

Хăй çылăхне ас туса

Пĕррĕн-пĕррĕн саланнă...

Унтан Христос арăма

Акă çапла каланă:

— Мĕскĕн арăм! Каласам —

Айăплакан тупрăн-им? —

Малалла

Кĕрен тĕсĕн хĕвел тухăç шуçăмланчĕ,

Ешĕл улăх сывлăмпа шăрçаланчĕ...

Айлăм çийĕн тĕтре сарăлать,

Шупка уйăх ире парăнать.

Вăрансамччĕ, савни, савнă тусăм!

Шуçăм ӳкрĕ хире тахçанах.

Ешĕл симĕс хирти хура пусă

Ыталасшăн-илесшĕн сана.

Шуçăм кайăкĕ — сар шăпчăк шăпланчĕ.

Хĕвел тухăç чăнкăр шуçăн вутланчĕ.

Ял хушшийĕ — сисетни ăна? —

Çĕнĕ кун вăйĕпе вăранать.

Шурă çĕмĕрт айĕнчех çур çĕр иртрĕ.

Çума-çумăн ларсах ир те çитрĕ...

Вăрансамччĕ, тăрсамччĕ, савни,

Килес кунăн ĕçне мантăн-и?

Сана вăхăт сар хире ав тухмашкăн,

Вăхăт трактор çийĕнче ярăнмашкăн.

Çурхи кун хăть шăрăх, хăть уяр –

Санăн трактор янратĕ уя.

Каçхи шуçăм сӳниччен уйра çӳрĕн,

Эс сухалăн хире, акса сӳрĕн.

Уйăх çуттийĕн таврăнăн яла

Мотор шавлă трактăрупала.

Хирĕç тухăп, сана кĕтсе илĕп.

Каçхине сарă уйăх пире пиллĕ,

Шурă çĕмĕрт ачашлĕ пире.

Каллех тăратăп ыран та ирех,

Малалла

Пирĕн шкулта çулленех вăрмана похода каяççĕ. Кăвайт чĕртетпĕр, çулталăк хушшинче пухăннă «иккĕсене» çунтарса яратпăр. Кăвайт умĕнче юрăсем шăрантаратпăр, сăвăсен конкурсĕ иртет. Физкультура учителĕ Сатлайкин Иван Иванович, тĕрлĕ вăйă-ăмăрту ирттерет. Мечĕкпе чупасси, чăрмавсем витĕр тухасси, футбол вăййи — çаксем чăннипех те хаваслă та илĕртӳллĕ!

Чи-чи интересли, паллах, кăвайт чĕртсе хуран çакса яшка пĕçерсе çиесси. Яшка кăна мар, çĕр улми нимĕрĕ те, салат та пĕçерсе хырăма тултаратпăр. Техĕмлĕ чей вĕретсе ĕçетпĕр. Пĕр-пĕрне килтен илсе килнĕ икерчĕ-кукăльпе хăналатпăр.

Кăçал та, ыран вăрмана каяссине пĕлсен, пурте: «Урра!» — тесе кăшкăрса ятăмăр. Тӳрех камăн мĕн илсе килмеллине пайлама пуçларăмăр. Коля хуран илме килĕшрĕ, Сашăпа Ирина витре илсе килме пулчĕç. Ксюша çăпала, Галина Вячеславовна çĕçĕ илме пулчĕ. Кашниех темиçе çĕр улми, сухан, кишĕр, сĕт, çăмарта...

— Вăрманта асăрхануллă пулăр, пĕччен путеке тукмак тытать, пĕр-пĕринчен ан уйрăлăр, — асăрхаттарать вĕрентекен.

Сакăр сехетре пурте пуçтарăнчĕç. Çĕр улмине ялтах тасалас терĕмĕр. Качча карти урамĕнче (Мĕншĕн «Каччакарти урамĕ» ят панине пĕлес килет пулĕ-ха сирĕн. Мĕнех, каласа парар. Ĕлĕк качча кайсан уйрăлса тухакансем çĕнĕ урам йĕркеленĕ, Çамрăк мăшăр кил-çурт çавăрнă. Пурăна киле самаях пысăк урам пулса кайнă.) Ольга Викторовнăсен умĕнчи çăл умĕнче çĕр улмине çуса тасатрăмăр, витресене шыв тултарса вăрманалла çул тытрăмăр.

Малалла

(Лука, XXIII, 44-46)

Ирсĕр халăх хушшинче

Çăлакан Христос хур курать,

Çăлакан Христос умĕнче

Ирсĕр халăх пăлханать...

Мĕншĕн, халăх, ун çине

Хаяр куçпа пăхатăн?

Мĕншĕн Туррăн Ывăлне

Пĕр шухăшсăр п(ă)талатăн?

Мĕншĕн унăн чĕрине

Пĕр хĕрхенмесĕр касатăн?

Мĕншĕн тĕнче Пуçлăхне

Чура вырăнне хуратăн?

Мĕншĕн кĕвĕç куçупа

Шуйттан хыççăн каятăн?

Ах, ах! Туррăн халăхĕ!

Хă(в)на ху ылхан тупатăн,

Эсĕ тĕнче Пуçлăхне

Хĕрес çумне п(ă)талатăн.

Ĕмĕре пырас ылхана

Хыт чĕрӳпе сис(ей)местĕн,

Ирсĕр-ирсĕр пăлханса

Ачусем çине илетĕн...

Акă ĕнтĕ, Çăлакан,

Йывхăç çинче пăталантăм;

Пире ĕмĕт Паракан!

Пирĕншĕн хурлăх куратăн;

Пĕтĕм тĕнче тытакан,

Тĕнче сана пăталарĕ...

Ирсĕр этем намăсран

Турă умĕнче тармарĕ,

Чунлă этем тĕнчере

Чи усаллиех пулайчĕ...

Кун-пуç çути пур чу(х)не

Тĕнчене тĕттĕм хупларĕ:

Хĕвел-уйăх чĕтресе

Хăйĕн çутине памарĕ.

Малалла