Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Европа çынни вĕреннĕ те чаплă!

Эпир, чăвашсем, курмастпăр сана.

Умра пирĕн пур пĕртен пĕр сăваплă,

ĕмпĕве савакан Руç кăна.

Мăнаçлă Кай ен ачи-пăчи, курăр!

ăнланăр Руçри сухаçа:

Епле уншăн хаклă пĕр Турă

Тата çĕр çинчи Мăн хуçа…

(Юмахла тĕлĕк)

Пĕррехинче шухăшласа ларнă чухне куçа хупрăм та — тĕлĕрсех кайнă.

Утатăп, утатăп, йĕри-тавра никам та çук. Сасартăк ман ума пĕр старик тухса тăчĕ. Аран-аран утать хăй, кĕлетки кукăрăлса ларнă, куçĕнчен куççуль юхать.

— Мĕншĕн никам та çук, эсĕ те ав макăрса утатăн, — тетĕп эпĕ.

— Ах, ачам, ку вырăнта пурăнакансене пурне те урăх планета çине илсе кайрĕç çав. Эпĕ тĕп сакайне çĕр улми патне кĕнĕччĕ те — мана асăрхаймарĕç пулмалла, — тет старик ассăн сывласа.

— Мĕнле çăлмалла вара вĕсене? — ыйтатăп эпĕ.

Ватă çын кăштах шухăшлакаласа тăчĕ те çапла каларĕ:

— Урăх планета çыннисене пĕр хаклă чул кирлĕ, çав чул çичĕ тĕслĕ. Ăна шыраса тупма виçĕ çĕршыв урлă каймалла, ватă юмана шыраса тупмалла, юман умне çитсен çапла каламалла: «Юман, юман, çичĕ тĕслĕ чул пар, тархасшăн».

Старик мана тĕплĕн ăнлантарса панă хыççăн эпĕ инçе çула пуçтарăнма пуçларăм.

— Вăрăм çула çăкăрсăр тухса ан кай, ватă çынна курсан çăкруна ан хĕрхен. Эпĕ сана çăмха парса яратăп, эсĕ ăна хăв умăнта чуптарса пыр, — тесе мана аякри çула ăсатса ячĕ ват çын.

Малалла

Пӳрте сивĕ шаккаса

Çывракан çынсе(не) вăратать,

Малта шурăмпуç çутăлса

Тĕттĕме алăкран хăратать,

Тĕттĕм ери-ерипе

Куçран йăлтах çухалать,

Йăлтăр-йăлтăр куçĕпе

Пĕтĕм тĕнчене хăй пăхать.

Кӳршĕ ялсен тĕлĕнче

Вăрман ӳссе тăнă пек,

Пӳртри кăмакасен ăшĕнче

Вут йăлкăшать çиçĕм пек.

Тĕтĕм илемлĕ пăтранса

Пĕлĕт çине улăхать,

Хĕвел тĕтĕме шуратса

Ту хыçĕнчен хăпарать.

Юр хĕвелпе çуталса

Ытла çутă курăнать,

Йăлтăр-йăлтăр выляса

Ылтăн тĕслĕ курăнать.

Хĕвел çуталса тухрĕ те,

Тĕттĕм тĕнче çуталчĕ.

Çывракан чунсем тăчĕç те,

Яла сасă сарăлчĕ:

Хăшĕ шыва каяççĕ,

Хăшĕ выльăх шăвараççĕ,

Хăшĕ урампа чупаççĕ —

Йытăсем вĕрсе хăваççĕ.

Тараса кашти сивĕпе

Хаярланса кăшкăрать,

Шыв ăсакан ерипе

Пĕр пусать те пĕр ярать.

Çапла хĕлле ирсайран

Çакăн евĕрлĕ пулать вăл,

Кам та пулсан сăнасан

Ир еплине курать вăл.

...Пит те лайăх-çке

Çулла, çур çĕрпе

Ирчченех лармашкăн урамра.

Пĕр сас та илтĕнмест,

Сенкер тӳперен

Çутă уйăхĕ акă лăпкать пуçăма,

Лăпкать пуçăма ылттăн çуттипе,

Лăпкать чунăма...

Аванах çав, мĕн калăн — аван,

Пит те чаплă та хӳхĕм саман!..

Чунăма чăн илем илĕртет, —

Пурăнмашкăн, савмашкăн чĕнет.

Çулран-çул çу кунсем çамрăкрах,

Çу илемĕ чуна çывăхрах.

Çулран-çул çут тĕнчен кĕввинче

Эп сисеп — çывхарать çут инçет.

Астăватăп,

Тĕп пулан «ĕлĕкре»

Çутă пурнăç пулнă тĕлĕкре.

Ун чухне

Кунсерен хирелле

Уттарапчĕ сухапуçпеле.

Астăватăп,

Юнлă тар юхтарса,

Пĕтĕм пурнăç çине тарăхса,

Ылханатăпчĕ кивĕ сухана,

Ылханатăпчĕ хытă анана,

Ылханатăпчĕ чунтан,

Малалла

Çĕр çинче амăшĕпе ывăлĕ пурăннă. Амăшĕ Укçине, ывăлĕ Петĕр ятлă пулнă. Вĕсем питĕ чухăн пурăннă. Тăраниччен çăкăр та çисе курман Петĕр. Пӳрчĕ-çурчĕ те начар пулнă вĕсен. Çитменнине тата Укçине чирлесе каять, вырăн çинчен те тăрайми пулать. Унăн пĕртен-пĕр ывăлĕ кулянмаллипех кулянать. Нимĕн тума аптранипе Петĕр кӳршĕ урамри Кулине карчăк патне каять, амăшĕ йывăр чирлесе ӳкни çинчен каласа парать.

─ Çӳлте-çӳлте, пĕлĕт çинче ытарайми тутлă шăршăллă, питĕ усăллă курăк ӳсет. Унта пурăнакансем те питĕ ырă чунлă, кăмăллă — кирек кама та пулăшма хатĕр. Çав асамлă тĕнчерен илсе килнĕ курăка вĕретсе аннӳне ĕçтерсен — самантрах сывалать.

Ăслă та тарават карчăкпа калаçнă хыççăн Петĕр тарăн шухăша путать. Уншăн урăх тĕнчене кайса килесси вăл йывăр та асаплă вĕт-ха. Анчах та ырă шухăш çĕнтерет — унăн амăшне хăрушă чир аллинчен хăтармаллах. Пĕччен тухса кайма шиклентерет ăна, çавăнпа та вăл хăйĕн çывăх тусĕпе калаçса пăхать. Микулая нумай ăнлантарма кирлĕ мар иккен, вăл тӳрех тусĕпе килĕшет.

Тепĕр кунне ирпе ирех Петĕрпе Микулай çула тухрĕç, хутаçа пĕр çавра çăкăр чикрĕç. Çула май вĕсем Кулине карчăк патне кĕрсе тухрĕç. Ватă çын вĕсене çитес çĕре еплерех çитсе килмеллине питĕ лайăх ăнлантарса пачĕ. Туссем карчăка тав турĕç те малалла утрĕç. Кайсан-кайсан вĕсем вăрмана çитрĕç. Çӳлелле пăхса ĕмĕтленсе пынă вăхăтра вĕсен умне пĕр çутă çаврашка анса ларчĕ те, алăкĕ яриех уçăлса кайрĕ. Петĕрпе Микулай нумай шутласа тăмарĕç — кĕчĕç те ларчĕç. Пăхаççĕ — никам та çук, кнопкăсем çеç çутатса тăраççĕ. Петĕр пĕр пысăкрах кнопки çине пусрĕ те — çутă çаврашка çӳлелле вĕçсе хăпарса кайрĕ. Нумай та каймарĕç — чарăнса та ларчĕç. Çаврашка ăшĕнчен тухрĕç те шĕвĕр çутă тăрăллă пӳрте кĕрсе кайрĕç. Унта шурă сухаллă старик ларать. Вăл ачасенчен мĕн шухăшпа килнине ыйтса пĕлчĕ. Курăк çинчен илтсенех ватă çын Петĕрпе Микулая хăй пахчине илсе тухрĕ, асамлă чечек татса пачĕ. Петĕр ниçта кайса кĕрейми савăнса кайрĕ. Амăшĕнчен хаклă çын çук-çке уншăн тĕнчере.

Малалла

Эй, Юнкă енĕ, савнă çĕр,

Ху сăпкунта сиктернĕскерĕм,

Халь эпĕ — мĕскĕн, тăлăх хĕр,

Сыв пул, йĕмесĕр тӳсеймерĕм.

Сыв пул, тăван аттем-аннем,

Сыв пул халь эс те, çамрăк ĕмĕр!

Сиртен епле эп сивĕнем,

Ютра куç умĕнчен сирлеймĕр!

Йăлтах ăсатмĕ ут мана,

Кунта чĕрем ăшшийĕ юлчĕ.

Парнелĕхе парам çавна,

ăна яланлăхах эс илччĕ.

Хирте тырă акмашкăн

Ирех тухнă ватă çын...

Пĕрчĕн-пĕрчĕн сапмашкăн

Тыррине çакнă пуркипе.

Пурки çинчи тыррине

Ана çине сапалать.

Хĕн шухăшпа шухăшлать:

«Тăпри ырă ыррине...

Акассине акатăп,

Тырри-тулли пулĕ-ши?

Турра кĕлĕ тăватăп,

Турă мана памĕ-ши?!

Ай, пулинччĕ тырри-пулли,

Ачамсен телей пулинччĕ...

Ачи-пăчи пӳрт тулли,

Вĕтĕ-шакĕ-мекĕлче;

Хăçан ӳсĕç, çын пулĕç,

Хăçан çын ăшне кĕрĕçĕ,

Çын евĕрлĕ пулĕçĕ.

Çынтан хисеп те курĕç?!

Ах, пурнăçăн çитменни!

Турра пӳрни — çитерни!

Çынсем кулли пулмăп-ши?

Ачама хăрăк тумăп-ши?

Халăх чĕлхи пит усал,

Ашшин чунне пĕлмеççĕ...

Шап-шар-çке ман сухал!..

Вĕсем манах хурлĕçĕ:

Хăй çуратма пĕлчĕ те

Ачисе çука хăварчĕ,

Пурăнма пурăнчĕ те

Ачисе пайсăр тăвайчĕ...

Ах, турăçăм, турăçăм,

Хам ку таран пурăнтăм!

Ачасем хур ан курччăр:

Çынсен кулли ан пулччăр;

Ашшин ĕмĕтне çĕклем.

Вилес вăхăт çитсессĕн,

Вĕсем туттине курсассăн,

Малалла

(«Генералы песчаных карьер» кинофильмран)

Асамлă тĕлĕкри пек килтĕн эс

Каç сĕмĕпе тĕл пулнă чух.

Эс çукшăн татăлса йĕрет ман чун.

ăçта-ши эс, ман юрату?

Мĕскершĕн чарăнчĕ тапма чĕрӳ?

Каяс çулу ытла инçе.

Ак халь туймастăн эп макăрнине,

Выртатăн лăпкăн ал çинче.

Шыв çийĕн тунсăхлă чарлан вĕçет,

Унта ман çывăх юлташсем.

Сана кураймĕç ӳлĕмрен вĕсем,

Сан çĕмĕрт пек куçусене.

Чарлан мĕн-ма пĕр вĕçĕмсĕр йĕрет,

Хумсем чупаççĕ хумханса.

Çыр хĕрринче эпир иксĕмĕрех,

Пире шеллеççĕ хурланса.

Эп чуптăвап сана юлашки хут,

Вара хуратăп хум çине.

Куççульпе тулнă манăн икĕ куç,

Алла тăсатăп сан енне.

Ан хăвала, çут тинĕсĕм, хумна,

Хуму çинче ман юрату.

Çут тĕнчере вăл ман пĕрре кăна,

Пĕрре кăна ман юрату.

Пĕррехинче çуллахи каç уйăх çине вĕçсе кайса утă пухрăмăр. Манăн пичче Дима тата унăн юлташĕсем Петя тата Андрей асамлă лашасене кӳлчĕç. Вĕсем кӳлнĕ лашасем Венера, Юпитер тата Сатурн, шупка кăвак тĕслĕ çилхисем, хăйсем шурă тĕслĕ. Çамкисем çинче вăрăм мăйракисем. Мăйракисене тĕрлĕрен тĕслĕ хаклă чулсемпе илемлетнĕ.

Эпир пурте пĕрле хамăр карета çине пуçтарăнса лартăмăр. Манăн пичче Дима мĕнле туртрĕ, пирĕн урхамахсем вырăнтан тапăртатса тăнă хыççăн тапса сиксе, вĕçсе кайрĕç уйăх çинелле.

Утă уйне вĕçсе çитсен манăн пичче тата унăн юлташĕсем утă пухма пуçларĕç. Эпĕ хамăн асаннепе улăх тăрăх курса çӳреме пуçларăмăр. Унта эпир пĕччен, тăлăххăн ӳсекен кăвар пек хĕрлĕ чечеке куртăмăр. Чечекĕн туни çип çинче, пĕртак çил вĕрсен çĕре çити пуçне усса хăйĕн хĕрлĕ тусанĕсене çĕре сапать. Эпĕ асăрханса чечеке татрăм та Эпир асаннепе пиччесем патне кайрăмăр.

Каялла кайнă чухне эпĕ манăн чечек шанма пуçланине асăрхарăм, вăл шыв çитменнипе шанать пуль терĕм.

Тепĕр темиçе кунтан манăн килти чечек вырăнне уйăх çинчи кăвар тĕслĕ чечек ӳссе ларнине куртăм. Вăл чечек тата хитререх, хăйĕн тавралла тĕрлĕ тĕслĕ хĕлхемсем сапса ларать.

Халь ăшшăн чӳхенет тĕнче,

Хĕвелĕ шăранать тӳпере.

Хаяррăн çунмасть инçет,

Ыйтмастпăр, «Мĕнле-ши... лере?»

Халь çулăммăн ăш-чикĕм çунать,

Хаваслăх хĕмĕпе хĕмленет.

Кашнин халь çитĕнет çунат,

Кашнинех — пархатар чĕрере.

Инçехчи-ха хăрушă кунсем?

Астăватпăр — Арктик çыннисем

Сив чалкăр пăр тинĕс варринче

Ларатчĕç... вилĕм тăвĕ çинче.

Çыранĕ катарахчĕ, таçтах...

Тавра — кăнтăрла та, каç та —

Чап-чалкăр пăр çеçчĕ куçра,

Çавах та ĕмĕт пурччĕ пуçра...

...Челюскинăн йышĕ çеçчĕ асра.

Миме тинкĕретчĕ куллен,

Çитейĕç-ши, çитĕç-ши часрах?

А вăхăчĕ — шăватчĕ хуллен.

Хăçан-ха, хăçан-ха, хăçан

Çитейĕç-ши савăк кунсем.

Хăçан-ха сĕмленнĕ каçа

Çурайĕç радиохыпарсем.

Сехет. Пĕр талăк. Лăп ик уйăх.

Çĕршывăмçăм хусканчăкра.

Ватти-çамрăккипех — пĕр хуйăх,

Пĕр туртăм — сив Артикра.

Халь ăшшăн чӳхенет тĕнче,

Çанталăк хĕвел ытамĕнче.

Пĕр хĕрлĕ ялав çеç пăр çинче,

Çӳрет пуль океан варринче.

Çăлайрăмăр патварлă йыша!

Малалла