 Ҫӗртмен 20-мӗшӗнче Лапсар ял тӑрӑхӗнче «Акатуй» иртрӗ. Ку тӑрӑха тӑхӑр ял кӗрет — Лапсар, Асакасси, Вӑрманкас, Карачура, Ойкасси, Ҫатракасси, Ҫӗньял, Хӗрлӗ Ҫыр, Чӑркаш. Ҫанталӑкӗ уҫӑрах тӑчӗ пулин те Ҫатракасси ялӗн ҫӳмӗнче вырнаҫ шкул стадионне халӑх самаях пухӑнчӗ. Тен ытларах та пухӑнӗччӗ пулӗ те — хӑш-пӗр ҫынсене ял ӗҫӗ уява ямарӗ пулас: уттине те типӗтмелле, ҫӗрулмине те купаламалла, канмалли кунра ҫурт-йӗре юсас ӗҫсене те туса пымалла.
Уява халӑх пултарулӑх ушкӑнӗсем уҫрӗҫ — Вӑрманкас клубӗнчи «Парне», тата кӑнтӑр поҫёлокӗнчи «Шевле» ушкӑнсем. «Акатуя» ертсе пыраканӗ Варманкасри фольклор ҫурчӗн ертӳҫи Маргарита Анатольевна Владимирова пулчӗ. Уйкассинчи Ильина Нина Ефремовнӑпа Сайкова Лариса, Ҫатра-Лапсар шкулӗнче вӗренекен хӗр пӗрчисем, Ҫеньялти Фёдорова Ксения Анатольевна та хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ. |
 Красноармейски ялӗнче ҫуралса ӳснӗ Леонид Антонов сӑвӑҫа пирӗн районта пӗлмен ҫын та ҫук пулӗ. Эпӗ те ун сӑввисене час-часах вуласа тӑратӑп. Ман шутпа, вӗсем чун-чӗрене пырса тивекен, паянхи кун таппипе тан пыракан ҫепӗҫ сӑвӑсем. Поэт 1939 ҫулхи ҫӗртме уйӑхӗн 18-мӗшӗнче Красноармейски (Малти Трак) ялӗнче ҫуралнӑ. Эсир сӑвӑ ҫырма хӑҫан пуҫланӑ тесен Леонид Илларионович ҫапла хуравлать: "Ача чухне эпир кашниех сӑвӑҫ. Ҫак ырӑ туйӑма малалла аталантарма пӗлни кирлӗ. 8-9 классенче вӗреннӗ чухне вара сӑвӑсене класра тухса тӑракан стена хаҫатӗнче пичетлеттӗм. (Пӗтрӗ халӗ ҫак ырӑ йӑла!). Сӑвӑ ҫырас ӗҫре мана ырӑ сӗнӳсем парса пулӑшнӑшӑн Ф.Л.Тихоновпа ("Ан хумхан, ҫӑкалӑх" юррӑн авторӗ) тата П.Архипова ырӑпа асӑнас килет. Пичетре кун ҫути курнӑ пӗрремӗш сӑвӑ шутне "Ҫамрӑк коммунист" хаҫатра пичетленнӗ "Малтанхи чечек" сӑвва кӗртетӗп." Кашни ҫыравҫах ыттисенчен мӗнпе те пулин уйрӑлса тӑрать. Леонид Антоновичӑн произведенийӗсенче тӑван уй-хир кӗвви тӗп вырӑн йышӑнса тӑрать. Ку тӗрӗсех ӗнтӗ, мӗншӗн тесен Леонид Илларионовичӑн пӗтӗм пурнӑҫӗ ял хуҫалӑх ӗҫӗпе ҫыхӑннӑ. |
|
«Тӑван ен» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх нумаях пулмасть Шупашкар районӗнчи Апаш шкулӗнчи 11-мӗш класра веренекен Лилия Арефьева спорт мастерӗн нормативне тултарнӑ. Лилия ҫак ҫитӗнӗве Саранск хулинче ирӗклӗ майпа кӗрешекен 1992-1993 ҫулсенче ҫуралнӑ хӗрсем хушшинче иртнӗ Атӑлҫи федераллӑ округри ҫӳллахи спартакиадӑра тунӑ. Унта вӑл иккӗмӗш вырӑна тухнӑ. «Лилия ӑмӑртӑва питӗ те каясшӑн марччӗ. Ӑна ӑнланма пулать, мӗншӗн тесен шӑпах ҫак кунсенче шкулта юлашки шӑнкӑрав иртрӗ. Ҫине тӑрсах кайрӑмӑр. Акӑ, халь, пӑх та кур — спорт мастерӗ те пулса тӑтӑмӑр», — тет хӗрӗн тренерӗ В. Смородинов. Чӑваш халӑх сайтчӗ хӗре малашне те ӑмӑртусенче малти вырӑнсене йышӑнасса шанать, ӗҫре те пурнӑҫра та ӑнӑҫу сунать. |
 Ҫу уйӑхӗн 26-мӗшӗнче Красноармейски районӗнчи Нестер Янкас ячӗллӗ культура, литература тата искусство пӗрлӗхӗн отчетпа суйлав конференцийӗ пулчӗ. Унта пӗрлӗх правленийӗн отчетлӑ тапхӑрта йӗркелесе ирттернӗ ырӑ ӗҫӗсем пирки унӑн председателӗ Г.Л. Ефимов-Тусли каласа пачӗ. Вӗсем вара сахал мар. Акӑ, пӗрлӗх членӗсем ҫине тӑнипе пӗлтӗр Ҫӗньял Упи ял уявне халӑхшӑн асра юлмалла ирттернӗ. Ялсенче тӑтӑшах концертсем кӑтартни те хӑйӗн ҫимӗҫне парать. Ҫакӑнта “Трак ен” халӑх фольклор ушкӑнӗ те (ӑна йӗркеленӗренпе 16 ҫул ҫитет) сумлӑ тӳпе хывать. Н.М. Никоноров ертсе пынипе пирӗн артистсем хамӑр тӑрӑхсене ҫеҫ мар, кӳршӗллӗ районсенче пурӑнакансене те пӗрре ҫеҫ мар хӑйсен юрӑ-ташӑри пултарулӑхӗпе савӑнтарнӑ, ҫулталӑк хушшинче 30 ытла концерт кӑтартнӑ. Ҫывӑх вӑхӑтрах тӗлпулусем Пӗчӗк Супарпа Яманакра тата Красноармейскинчи 2-мӗш вӑтам шкулта иртмелле. Унсӑр пуҫне “Заволжски” клубра, Шывпуҫӗнчи, Чатукассинчи тата Упири кану центрӗнче вӑй хуракансен ӗҫӗ те курӑмлӑ. |
 Ырӑ йӑла-йӗрке пур Красноармейски районӗнчи Упи тӑрӑхӗнче. Кунта паллӑ ҫынсене сума сӑваҫҫӗ, вӗсен ҫуралнӑ кунӗсене ял-йышпа пӗрле пухӑнса паллӑ тӑваҫҫӗ. Ҫапла вара ҫак кун пуриншӗн те чӑн уяв пулнипе асра юлчӗ. Акӑ, 89 киллӗ, 235 ҫын пурӑнакан Пайсупин ялӗшӗн те ҫу уйӑхӗн 30-мӗшӗ — шӑматкун — чӑннипех те историне кӗрсе юлчӗ. Мӗнпе ҫыхӑннӑ-ха вӑл? 1909 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 29-мӗшӗнче кунта ҫӗр-шывӑн ракета хӳтӗлевне тата тӗнче уҫлӑхне тӗпчес ӗҫсене пӗтӗм кун-ҫулне панӑ Иван Ефимович Шашков ҫуралнӑ. Вӑл — ӑсчах-инженер, РФ наукипе техникин тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ, профессор, доктор, полковник-конструктор. Пирӗн паллӑ ентешӗмӗр Пайсупинра (Мамҫа) йышлӑ ҫемьере кун ҫути курнӑ. Виҫӗ ывӑл та тӑватӑ хӗр пулнӑ ҫемьере. Ку тӑрӑхра Шашковсем 1928 ҫулччен пурӑннӑ. Ҫу уйӑхӗн 30-мӗшӗнче, шӑмат кун, ялти кану ҫурчӗ умӗнчи лапамра И. Е. Шашков ҫуралнӑранпа 100 ҫул тултарнине чыслӑн паллӑ турӗҫ пайсупинсем. Уяв вун пӗр сехетре пуҫланчӗ. Ӑна, кӗске сӑмах каласа, Упи ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Владислав Яковлевич Григорьев уҫрӗ. |
|
Хальлӗхе 1-мӗшӗ ҫеҫ-ха. Ун тиражӗ — 4 пин экземпляр. Проект авторӗ, укҫа-тенкӗпе тивеҫтерекенӗ, редакторӗ, издателӗ Дмитрий Кузьмин усламҫӑ ҫак кӗнекесене хӑвӑртрах сутса пӗтерсе ҫав укҫапа 2-мӗш томне кӑларма пикенесшӗн. 1-мӗш тома Ульяновск, Сарӑту, Пенза облаҫӗсенче пурӑнакан е ҫак регионсемпе тачӑ ҫыхӑннӑ 1250 ҫынна кӗртнӗ. Ҫаплах ҫакӑнта вырнаҫнӑ чӑваш ялӗсем, паллӑ вырӑнсем ҫинчен ҫырни пур кунта. Ҫавӑнпа кӗнеке ячӗ те ҫапларах: «Краткая чувашская региональная энциклопедия». 2-мӗш том валли те чылай ят пуҫтарнӑ ӗнтӗ. Кӗнеке кӑларма патшалӑх пӗр пус та паман, уйрӑм усламҫӑсем ҫеҫ кӑштах пулӑшнӑ. Пӗтӗм йывӑрлӑхне вара Дмитрий Васильевич хӑй ҫине илнӗ: хӑй машинипе ялсем тӑрӑх ҫӳресе тивӗҫлӗ ҫынсен ячӗсене пуҫтарнӑ, укҫалла наборщик, корректор, верстальщик тупса ӗҫлеттернӗ. Кӗнекене Шупашкарти типографире пичетленӗ.
Хыпар ҫӑлкуҫӗ: "Канаш" хасат |
 Юнкун, ҫӗртмен 3-мӗшӗнче, Мӑн Шетмӗре кашни ҫул иртекен «Юнкун пуххи» ярмӑркка уҫӑлать — сире унта чӑн-чӑн кану кӗтет! «Юнкун пуххи» ярмӑркки 10 сехетре пуҫланать. Малтан ӗҫ хастарӗсене чыслӗҫ, кайран вара кану программи пуҫланӗ: юрӑҫсемпе ушкӑнсем хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарӗҫ, спорт ӑмӑртӑвӗсем, «Сӑра ӑсти» конкурс иртӗ. Кунтах кулленхи пурнӑҫра кирлӗ тавар, ал ӑстаҫисем хӑйсем тунӑ япалисене сутӗҫ. Уявра сире шӳрпепе, шашлыкпа хӑналӗҫ. Чаплӑ? Сирӗн ку мероприятине килес кӑмӑл пурах пулӗ? Мӑн Шетмӗ ялӗ Красноармейски районӗнче вырнаҫнӑ. Шупашкартан кунта Газельпе («Чебоксары» — «Анаткасси» мартшрутлӑскерпе) килме пулать. Вӑл 8:30 Шупашкартан тухать. 10 сехет тӗлне ҫитеттӗр те. Ҫавӑн пекех Йӗпрем (Юпрямы) урлӑ иртекен автобуссемпе (Вӑрнара, Красноармейскине каякансемпе) те килме май пур. Ҫӗрпӳ-Анат Чӑрӑш (Анаткасы) автобус маршручӗ те пур. Ан манӑр, уяв 10 сехетре пуҫланать! |
 Ҫӗртмен 12-мӗшӗнче Чӗмпӗрте чӑваш Акатуйӗ пулать. Вырӑнӗ — Винновка ращи (чукун ҫул вокзалӗ патӗнчен инҫе мар). 11 сехетре пуҫланать. Артистсене, кӗрешӳҫӗсене, кире пукан йӑтакансене, куракансене йыхравлатпӑр. Уява Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗ ирттерет.
Хыпар ҫӑлкуҫӗ: "Канаш" хаҫат |
 Чӑваш кӗнеке издательствинче Борис Чиндыковӑн “Тухса кайиччен” ятлӑ хайлав пуххи пичетленсе тухрӗ. Унта калавсем, драмӑлла повеҫсем, пьесӑсем кӗнӗ. Иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗшпе 90-мӗш ҫулӗсен чиккинче Борисӑн ячӗ тӑван тӑрӑхра янраса кӑна тӑратчӗ. Эстрада ҫӑлтӑрӗсем унӑн Николай Казаковпа пӗрле ҫырнӑ юррисене янрататчӗҫ (пирӗн кӳршӗри Ҫӑрахви кинемей вӗсен “Пӗчӗк тӑлӑх хӗрачине” аса илсен халь те куҫҫульленмесӗр чӑтаймасть). Чиндыковӑн пьеси тӑрӑх академтеатр лартнӑ “Ҫатан карта ҫинчи хура хӑмла ҫырли” тӗрлӗ фестиваль-конкурсра приз хыҫҫӑн приз ҫӗнсе илетчӗ. Хаҫатсенче вӑл пуҫарнӑ диспутсем пуринчен те хӗрӳллӗрехчӗ. Борис пуҫласа хӑй шучӗпе кӗнеке кӑларнӑччӗ, “Аван-и” ятлӑ харкам хаҫачӗ йӗркеленӗччӗ. Ҫав вӑхӑтри чӑваш ҫамрӑкӗ пӗтӗмпех Чиндыков витӗмне лекнӗччӗ, юратӑвӗ те унӑн “Аван-и” пичет органӗнче ҫырса кӑтартнӑ пеккиччӗ. Унтан Борис Борисович “ЛИК Чувашии” журналӑн тӗп редакторӗ пулчӗ, пьесишӗн патшалӑх премине илчӗ. Вара Мускава парӑнтарма тухса кайрӗ. |
|
Республикипе паллӑ Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа искусство тата культура пӗрлӗхне йӗркеленӗренпе кӑҫал, раштав уйӑхӗнче, 20 ҫул пулать. Ҫак пӗрлӗхӗн Нестер Янкас ячӗпе хисепленекен премийӗпе 1990 ҫултан пуҫласа чысланӑ. Ку таранччен Нестер Янкас ячӗллӗ премине илнисен шучӗ 48 уйрӑм ҫынна тата 13 коллектива ҫитрӗ. Нестер Янкас ячӗпе хисепленекен преми тӗллевӗ ҫакӑн пек: чӑваш культурипе искусствине, литературипе чӗлхине аталантарас, культурӑпа истори палӑкӗсене упрас, халӑхсен туслӑхне ҫирӗплетес, ӳссе ҫитӗнекен ӑрӑва тӗрӗс-тӗкел воспитани парас, уйрӑм ҫынсен пултарулӑне аталантарас, наци культурин ҫитӗнӗвӗсене халӑх хушшине сарас енӗпе хавхалантарасси. Нестер Янкас ячӗллӗ премин пӗлтерӗшӗ паян кун та капашсӑр пысӑк. Вӑл литературӑпа искусствӑри вуншар ӗҫчене чыспа хисеп кӳрсе тӑрать, пултарулӑха аталантарма хавал парать, кӑмӑл-туйӑма ҫӗклет. Апла пулсан пурте пӗрле пуҫтарӑнса ҫак уява мӗнле кӗтсе илесси ҫинчен шутламалла. Ҫак тӗллевпе ҫу уйӑхӗн 26-мӗшӗнче 10 сехетре Красноармейски район библиотекин вулав залӗнче Нестер Янкас ячӗллӗ литературӑпа искусство тата культура пӗрлӗхӗн конференцийӗ — аслӑ органӗн черетлӗ ларӑвӗ пулать. |
+22.3 °C