«Вырӑс егерӗсем» вӑл вӑхӑтри ҫарӗҫ хатӗрӗсемпе тата тумсемпе паллаштараҫҫӗ

Чӳкӗн 4-мӗшӗнче Раҫҫей Федерацийӗнче Халӑх пӗрлӗхӗн кунне уявлатпӑр. Чӑвашӑн историйӗнче ку уявпа ҫыхӑннӑ самансем чылай. Вӑл вӑхӑтри паттӑрсене те халӑх манман. Тӗслӗхрен, паллӑ ҫарпуҫ Пайтул пирки нумай чӑваш пӗлет. Ҫар ӑсталӑхӗпе паларнисӗр пуҫне вӑл хӑйӗн пултарулӑхӗпе те пирӗн асра — хальхи вӑхӑт тӗлне унӑн 9 юрри-сӑввине тупма пултарнӑ. Пайтулӑн ҫуралнӑ ҫӗрне палӑртас тесе пӗр вӑхӑт ЧОКЦ самай ӗҫлерӗ — Шупашкаркасси тӑрӑхӗ пулнине ҫирӗплетме пултарчӗ.

Уяв кунӗнче 13 сехет тӗлне Шупашкаркассинче халӑх пуҫтарӑна пуҫларӗ — кунта кӑҫал пӗрремӗш хут Халӑх пӗрлӗхӗн кунне Пайтулпа ҫыхӑнтарса уявлама шут тытрӗҫ.

Уява хӑйӗн сӑмахӗпе Вӑрман-Ҫӗктер ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Хорасев Н.Е. пуҫларӗ. Паянхи уява ирттернӗ май, вӑл калашле, эпир ҫав ӗлӗкхи вӑхӑтсем пирки ҫамрӑксене каласа панӑ май, вӗсене пурнӑҫра тӗрӗс утӑмсем тума, хамӑр мӑнаҫлӑ патшалӑха упрама, хаклама вӗрентетпӗр.

Курма пухӑннисене уяв кӑмӑла кайрӗ.

Малалла...

Хырхӗрри тӗп шкулӗнче 5-мӗш класра вӗренекенсем. ОРКСЭ урокӗ.

Паллӑ ӗнтӗ, ҫӗр ҫинче икӗ пине яхӑн тӗрлӗ халӑх пурӑнать. Кашни халӑхӑнах хӑйне евӗр йӑли-йӗрки, тӗн-ӗненӗвӗ. Пирӗн Кӗтне тӑрӑхӗнче те авалтанпах ҫумма-ҫуммӑн чӑваш, вырӑс, тутар халӑхӗсем туслӑн пурӑнаҫҫӗ, ирҫе, ҫармӑс тата ытти халӑх ҫыннисем те тӗл пулаҫҫӗ. Ҫывӑхра пурӑнакан халӑхсем пӗр-пӗрин йӑлисене хӑнӑхса-ӑнланса пыма тӑрӑшаҫҫӗ. Ҫак пулӑм малалла аталантӑр тесе иртнӗ 2009/2010 ҫулӑн тӑваттӑмӗш чӗрӗкӗнче Раҫҫейри ятарласа суйласа илнӗ регионсенчи пӗтӗмӗшле вӗренӳ паракан шкулсенче ҫӗнӗ предмет — ОРКСЭ (Основы религиозной культуры и светской этики) вӗрентме тытӑнчӗҫ. Ӑна ертсе пыма кӗҫӗн классенче вӗрентекенсене ятарласа Вӗрентӳ институтне чӗнсе илсе хатӗрлени ҫинчен Комсомольски район хаҫатӗнче ҫырса пӗлтернӗччӗ. Пӗлтӗрхи тӑваттӑмӗш класра вӗренекен ачасем кӑҫал та ҫӗнӗ предмета малалла вӗренчӗҫ. Районти чылай ашшӗ-амӑшӗ ачисене православи тӗн йӗркине вӗрентме кӑмӑл турӗ. Унсӑр пуҫне хӑйсен пепкисене этика, ислам тата тӗнчери тӗн йӗркисемпе паллаштарас текенсем те пур. Ачасене вӗренме меллӗрех пултӑр тесе вӗрентӳ кӗнекисемсӗр пуҫне электронлӑ пособисем те кӑларнӑ.

Малалла...

Куравра

Нумай пулмасть, юпан 30-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх филармонийӗнче Куславккасен уявӗ иртни пирки эпир пӗлтернӗччӗ ӗнтӗ. Ҫак тӑрӑхпа ҫыхӑннӑ Шупашкарти тепӗр мероприяти ҫинчен «Хыпар» хаҫат пӗлтерет — Чӑваш Енӗн Халӑх пултарулӑх ҫуртӗнчи «6x7» ӳнер галерейинче Куславкка районӗнчи халӑх ӑстисен куравӗ уҫӑлнӑ.

Ӑна савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ ҫӗре асӑннӑ район администрацийӗн социаллӑ аталанупа архив ӗҫӗн пайӗн пуҫлӑхӗ Марина Солдатихина, ҫавӑн пекех курава тӑратнӑ хӑш-пӗр ӗҫ авторӗсем Любовь Скворцова тата Юрий Орлов хутшӑннӑ. Алӗҫ ӑстисене Халӑх пултарулӑх ҫурчӗн Тав хучӗпе чысланӑ.

Галерейӑри ҫӗнӗ курав чӳкӗн 15-мӗшӗччен ӗҫлӗ. Унта тӑм теттесемсӗр пуҫне картинӑсемпе тата хӑваран авса тунӑ карҫинккасемпе, ҫемҫе пукансемпе, чечек савӑчӗсемпе, ытти япалапа паллашма май пулӗ. Вӗсен авторӗсем — Юрий Орлов, Валентина Юсова, Елена Смирнова, Любовь Смирнова.

Ҫакна палӑртмалла: Куславкка районӗ ӑстасемпе пуян.

Малалла...

Шупашкар районӗнчи Урай Макаҫ ялӗнче пурӑнакан Христофор Макаровсен харпӑр хӑй хуҫалӑхӗ октябрӗн 1-11-мӗшӗсенче Мускавра иртнӗ Раҫҫейри XII агропромышленность выставкинчен кӗмӗл медальпе таврӑннӑ. Мӗнпе чапа тухнӑ-ха чӑваш хресченӗ? Макаровсен ҫемйи килӗнчи утарта пыл хурчӗсем ӗрчетсе туса илекен продуктсем Пӗтӗм Раҫҫейри курав центрӗнче хӑйӗн пахалӑхӗпе пурне те тӗлӗнтернӗ.

Макаровсем «Раҫҫей Федерацийӗнчи ял туризмӗн аталанӑвӗ» ятарлӑ стендра хӑйсен продукцине тӑратнӑ. Христофор мӑшӑрӗ вара — Валентина Таганкӑра «Кӗр парни» ярмӑрккӑра пыл сутнӑ. Чӑваш пылне те, карасне те курава пухӑннӑ хӑнасем тата мускав ҫыннисем питӗ юратнӑ.

Сӑмах май, Мускавра ҫак кураврах «Инфраструктура аталанӑвӗ» номинаципе мала тухса, Патӑрьел районӗ ылтӑн медаль ҫӗнсе илнӗ.

Паллӑ фольклорист Иван Анисимович Патмар ывӑлӗ Эдисон Патмар ашшӗнчен те иртсе кайрӗ теме пулать. Иртнӗ кунсенче вӑл хӑйӗн 132-мӗш кӗнекине пичетрен кӑларчӗ. Кӗнекене тав сӑмахӗсене, туйра каламалли пилсене, ача ҫуралсан ӑна ҫунӑ чух каламалли сӑмахсене, ҫар хӗсметне ӑсатнӑ чух каламалли пилсене, ваттисене асӑнса каламалли сӑмахсене, йӑла-йӗркери ытти савӑнӑҫлӑ уявсенче каламалли ырӑ сӑмахсемпе саламсене кӗртнӗ. Кӗнеке «Ҫӗнӗ вӑхӑт» типографире 1000 экземплярпа пичетленнӗ.

Кам вӑл Эдисон Патмар? Нумайӑшӗ ун ҫинчен пӗлеҫҫӗ. Вӑл Чӑваш Енри ялсенче пуринче те пулса курнӑ, тен, кашни ҫемьенех ҫитме тӗллев тытнӑ. Ҫапах та унӑн тӗп тӗллевӗ — республикӑмӑр тулашӗнчи кашни чӑваш ялне ҫитсе курасси.

Вӑл 1972-1976 ҫулсенче Оренбург хулинче аслӑ ҫар пӗлӗвӗ илнӗ. 1979 ҫулта Кейӳ хулинче 10-мӗш ЦК УПСра вӗреннӗ. 2003 ҫулта ЧПУра Чӑваш филологи факультетне вӗренсе пӗтерне. 1997 ҫултанпа Раҫҫей пӗрлешӗвӗн ҫыравҫи, пӗтӗм тӗнчери баталистсемпе маринистсен пӗрлешӗвӗн членӗ, Нестр Янкаспа Алексей Талвир ячӗллӗ премисен лауреачӗ.

Малалла...

Республика тӳремӗ

Чӳкӗн 7-мӗшӗнче Шупашкарти Ленин проспекчӗпе К.Маркс урамне коммунистсем хупласа хурӗҫ — вӗсем демонстраци ирттерӗҫ. Троллейбуссене ҫеҫ ҫӳреме ирӗк пулӗ — ыттисен Энгельспа Ярославль урамӗсем урлӑ кайма тивӗ. Урамсене демонстрантсем 10-11 сехет хушшинче хупласа хурӗҫ. Сирӗн вӑл вӑхӑтра ҫула тухмалла пулсан мартшутӑра улӑштарма тивӗ.

Демонстрацие ирттерме хула пуҫлӑхӗн ӗҫӗсене туса пыракан Юрий Шилов ирӗк панӑ.

Халӑх пухӑвне Аслӑ Октябрь Пӑлхавӑрӗ кунне халалласа ирттереҫҫӗ. Асилтеретпӗр — малтан, 1991 ҫулччен, чӳкӗн 7-мӗшӗ уяв кунӗ шутланнӑччӗ. Хальхи вӑхӑтра чӳкӗн 4-мӗшӗнче Халӑх пӗрлӗхӗн кунне уявлатпӑр.

Чӑваш Республикинче пурӑнакан халӑхӑн 94 проценчӗ Пӗтӗм Раҫҫейри халӑх ҫыравне хастар хутшӑннӑ. Пӗтӗмпе 1 миллион та 239 пин ҫынна шута илнӗ. Ку кӑтарту, иртнӗ ҫыраврипе (2002) танлаштарсан, республикӑмӑрта 20-25 пин ҫын сахалтарах пурӑннине ҫирӗплетет. Regnum информаци агентстви пӗлтернӗ тӑрӑх ҫакӑн ҫинчен Президент куллен ирттерекен планеркӑра Чӑвашстат пуҫлӑхӗ Эльвира Максимова пӗлтернӗ. Президент администрацийӗн пресса-хӗсмечӗ те ҫакна ҫирӗплетнӗ.

Малтан Regnum-Хыпар пӗлтернӗ тӑрӑх, 2010 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗ тӗлне Чӑваш Енри халӑх йышӗ 1278,4 пин ҫынпа танлашнӑ. Ҫак йышран 58 проценчӗ (741,8 пин ҫын) хулара пурӑнать, 42 проценчӗ (536,6 пин ҫын) — ялта. Ҫулталӑк хушшинче халӑх йышӗ 1.007 ҫынна чакнӑ (0,1%).

Халӑх йышӗ чакасси, тӗпрен илсен, вилнисем ҫуралнисенчен нумайрах пулнипе ҫыхӑннӑ (уйрӑмлӑх — 1.389 ҫын шучӗ). Миграципе куҫса килнисен йышӗ ҫак ҫухатӑва 27,5 процент таран ҫеҫ сахаллатма пултарнӑ.

Чӑваш литературин электронлӑ вулавӑшӗ ҫу уйӑхӗн 7-мӗшӗнче кӑна 3 пин хайлавлӑччӗ, паян ак вӗсен шучӗ 4 пинрен иртрӗ! Ҫак 7 уйӑх хушшинче кӗртнӗ хайлавсен шутӗнче асӑнса хӑвармалла: Л. Агаковӑн «Юманлӑхра ҫапла пулнӑ» повеҫне, Николай Максимовӑн «Шурӑ акӑш ҫулӗ» роман-халапне, Денис Гордеевӑн «Каҫма» повеҫне, Валентина Элпин повеҫӗсене, Иван Мучин кулӑшла калавӗсене, тата ытти-ытти тӗслӗ сӑвӑ-калавсене.

Хайлавсен ытларах пайӗ — сӑвӑсем. Вӗсен шучӗ 3 пине яхӑн. Ытти тӗслӗ хайлавсем: калав (422 ытла, 100 яхӑн хушӑннӑ), юрӑ (80 ытла), юмах (170, 50 хушӑннӑ), шӳтлӗ сӑвӑ (67), кулӑшла калав (70), поэма (23), халап (25), новелла (19), юптару (37, 20-мӗшӗ ҫурҫул хушшинче хушӑннӑ), сӑвӑллӑ юмах (8). Пысӑк калӑпӑшлисене илес пулсан, халӗ 21 повесть (малтан 12 кӑначчӗ), 7 роман (вӗсен шутӗнче 1 историллӗ роман, 1 роман-халап тата 1 сӑвӑллӑ роман).

Пирӗн порталти электронлӑ вулавӑша 2008 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче уҫса. Кашни ҫур ҫул хушшинче вӑл вӑтамран пӗр пин хайлавпа пуянланса пырать.

Малалла...

Чӑваш халӑх сайчӗпе Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ ирттерекен «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» ятлӑ тӗнче тетелӗнчи фантастикӑллӑ хайлавсен литература ӑмартӑвӗн I тапхӑрӗ вӗҫленчӗ. Эрне каярах хайлавсен шучӗ пӗлтӗрхинчен самай сахалтарах пулассинчен шикленеттӗмӗр («Йышӑнас тапхӑра тата тепӗр 10 куна тӑсмалла мар-ши?» — шутлаттӑмӑр), анчах та юлашки виҫӗ-тӑватӑ кун хушшинче хутшӑнакансен йышӗ самай ӳсрӗ — кунне вуншар-ҫирӗмшер ҫыру илтӗмӗр. Ку пире, паллах, самай чӑрмав кӳрет — халӗ пирӗн кунне-ҫӗрне пӑхмасӑр ӗҫлеме тивӗ (хайлавсене вырнаҫтармалла-ҫке!). Ҫавӑнпа та ыйтасшӑн — тархасшӑн, тепӗр ӑмартусене хутшӑннӑ чухне ӗҫе юлашки кунсене ан хӑварӑр! Эсир нумайӑн... эпир вара, хаклакансем, пӗрре-иккӗн ҫеҫ. :)

Малалла иккӗмӗш тапхӑр пуҫланать — ярса панӑ хайлавсене тишкересси тата вулакансен кӑмӑлне кайнӑ хайлава палӑртасси. Ку ӗҫе сирӗнсӗр тума май ҫук — эсир сасӑламасӑр вулакансен кӑмӑлне кайнӑ хайлава пӗлеймӗпӗр. Вулӑр! Сасӑлӑр! Чӳкӗн 26-мӗшӗччен вӑхӑт чылай (сасӑлавӑн юлашки кунӗ).

«Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» интернет конкурса ачасемпе ҫамрӑксене тата чӑваш чӗлхипе литературине, културине вӗрентекенсене литература пултарулӑхне аталантарас, ҫутҫанталӑкри, тӑван тавралӑхра пулса иртекен чи кӑсӑк енсене илемлӗ литература мелӗсемпе уҫса пама хавхалантарас тӗллевпе йӗркеленӗ, вӗрентекен ҫулталӑкне халалланӑ.

Малалла...

Яманакри (Красноармейски районӗ) сӗт-ҫу фермин коллективӗ кӑҫал кашни ӗнерен вӑтамран 5000 килограмм сӗт суса илессишӗн кӗрешӗве тухнӑ. Иртнӗ виҫӗ кварталта ку кӑтартӑва 4291 килограма ҫитерме пултарнӑ.

«Хӗрлӗ Сурӑм» (Красное Сормово) пӗрлешӳ сӗт пахалӑхӗ енӗпе республикӑра Тӑвай районӗнчи «Акконд» пӗрлешӳ хыҫҫӑн иккӗмӗш вырӑн йышӑнать. «Шурӑ ылтӑн» кунтан патшалӑха чи лайӑх (высший) сортпа ӑсанать. Сӗтри белок хисепӗ 3,23-3,20 (ку республикӑра чи пысӑк кӑтарту), ҫу хисепӗ 3,4-пе танлашать. Яманаксем ҫак кунсенче ӗне пуҫне пӗр пӑт ытла сӗт сӑваҫҫӗ. Ку вӗсене тулӑх тӑрантарнипе ҫыхӑннӑ паллах. Рацион тӑрӑх кашнин пуҫне сенаж 20, фураж 6, салат пӑтти 5, чӗрӗ вӗтӗ ҫӗрулми 5, утӑпа улӑм 2—3-шер килограмм тивет.

Ферма заведующийӗ Е. Алексеева каланӑ тӑрӑх витесене хӗле лайӑх хатӗрленӗ. Выльӑх апачӗ ҫителӗклех. Ӗҫ условийӗсем аван. Ӗҫ укҫи вӑхӑтра тӳлеҫҫӗ тата унӑн хисепӗ те пӗчӗк мар, вӑтамран 10 пин тенкӗ ытла.

— Канма та лайӑх условисем туса панӑ. Выльӑх пӑхакансен пӳлӗмне ҫӗнӗ сӗтел-пуканпа тивӗҫтернӗ. Чей вӗретсе ӗҫме пулать.

Малалла...