Тутарстанри чӑвашсен наципе культура автономийӗн ертӳҫи Константин Яковлев ҫур ӗмӗрхи юбилейне паллӑ тунӑ. Тутар ҫӗрӗнче ҫуралса ӳснӗ чӑваш Хусанти педагогика институтӗнче пӗлӳ илнӗ. Унтах вӑл хӑй хастарлӑхне тата правурлӑхне кӑтартнӑ: факультетра комсомол ҫыруҫи пулнӑ. Е тата стройотряд йышне кӗрет те Украинӑна Чернобыль инкекне сирме тухса каять. Радиоактивлӑ вырӑнта вӗсем ҫӗнӗ ял тӑваҫҫӗ. Унти урамсенчен пӗрне Казански ят параҫҫӗ. Ҫӗнӗ пӳрте куҫакансене уҫӑ тыттарнӑ сӑнӳкерчӗк унӑн архивӗнче халӗ те пуррине Тутарстанри чӑваш ҫыравҫисен пӗрлешӗвӗн ертӳҫи Николай Сорокин пӗлтерет.
Константин Яковлев Тутарстанра чӑваш чӗлхине аталантарас тесе самай тӑрӑшать. Вӑл тӑрӑхрисем ӑна шӳтлесе «иккӗмӗш Яковлев» (Иван Яковлев ҫулпуҫӑмӑр хыҫҫӑн ӗнтӗ) тесе те калани пирки ӗнентерет маларах асӑннӑ Николай Сорокин.
Хӑйӗн ҫуралнӑ кунне Константин Яковлев Тутарстанра иртнӗ «Янра, хуткупӑс» фестиваль вӑхӑтӗнче палӑртнӑ. Ӑна «Чӑваш Республикин культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ» хисеплӗ ят пани пирки Чӑваш наци конгресӗн ертӳҫи Николай Угаслов пӗлтернӗ.
Чӑваш халӑх сайтне йӗркеленӗренпе 10 ҫул ҫитнине халалласа эпир «Шурӑ сӑнӑ» ӑмӑрту ирттеретпӗр. Ун пирки тахҫанах пӗлтерсе пулин те чӑвашла сайтсем тӑратакансем ҫуккипе пӗрех. Хальлӗхе пирӗн конкурса пӗр ӗҫ кӑна ярса панӑ — ку вӑл Валентина Яковлевӑн сайчӗ.
Валентина Петровна Патӑрьел районӗнчи Тури Туҫа шкулӗнче ачасене чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентет. Унӑн ӗҫ стажӗ 30 ҫул яхӑн. Сайтра эсир вӗрентекен пирки пӗлме, ачасен ӗҫӗсемпе тата методика кӑтартӑвӗсемпе паллашма пултаратӑр. Унтах «Чун валли» кӗтес тата сӑнӳкерчӗксен пайӗ пур. Валентина Петровна хӑйӗн сайтӗнче чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсем валли усӑллӑ каҫӑсем те пухнӑ.
«Шурӑ сӑнӑ» конкурса ачасемпе ҫамрӑксене тӑван халӑх культурипе кӑсӑклантарас, комьютерпа ӗҫлес ӑсталӑха аталантарас, чӑвашлӑх анлӑхне пысӑклатас тӗллевпе йӗркеленӗ. Заявкӑсене йышӑнас тапхӑр ҫурлан 3-мӗшӗнче вӗҫленет. Парнесен фондне те йӗркелесшӗн — пӗтӗмӗшле палӑртнӑ 35 пинрен паянхи кун тӗлне ӑна 24 пине ҫитернӗ.
Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче нумай пулмасть Раҫҫей академи ӑслӑлӑхӗсен академикне, филологи ӑслӑлӑхӗсен тухтӑрне, РФ тава тивӗҫлӗ ӑслӑлӑх ӗҫченне Леонид Михалова 80 ҫул тултарнӑ ятпа саламланӑ. Кун пирки Тимӗр Акташ журналист пӗлтерет.
Ҫавра ҫул тултарнӑ ӑсчаха тӑван тӑрӑхӗнчи тӑванӗсем тата паллӑ ҫыннисем саламланӑ. «Академик Михалов Леонид Михайлович» кӗнеке авторӗсем те — ЧПГӐИ ӑсчахӗсем А.А. Трофимовпа Л.П. Петров — юбиляр пирки темиҫе ӑшӑ сӑмах тухса каларӗҫ. Ҫавӑн пекех салам сӑмахӗсемпе наци вулавӑшне Владимир Алмантай, Евгений Ерагин, Чӑваш Ен халӑх сӑвӑҫи Юрий Сементер ҫитнӗ.
Леонид Михайлов мероприятие ҫитнӗ кашни ҫынна тав турӗ. Хӑйӗн сӑмахӗнче вӑл хальхи вӑхӑтра тӗрӗк чӗлхисене те тӗпчеме пуҫлани пирки пӗлтерчӗ. Сӑмаха вӗҫленӗ май юбиляр наци вулавӑшне «Деловой немецкий язык» (чӑв. Ӗҫлӗ нимӗҫ чӗлхи) кӗнеке парнелерӗ.
Михайлов Леонид Михалович Сӗнтӗрвӑрри районне кӗрекен Кивӗ Тукай ялӗнче 1935 ҫулта ҫуралнӑ. Шкула медальпе вӗренсе пӗтернӗ.
Утӑ уйӑхӗн 9-мешӗнче Чӑваш Ен ӳнерҫисен пӗрлӗхӗ 80 ҫул тултарнине палӑртнӑ. Мероприяти Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче иртни пирки пире Тимӗр Акташ журналист пӗлтерет. Хӑнасем хушшинче Чӑваш Республикин культура министрӗ Вадим Ефимов, Раҫҫей ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн секретарӗ Валерий Полотнов, Мари Эл ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн председателӗ Евгений Яранов, Чӑваш Ен ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн председателӗн пуканне маларах йышӑннӑ Ревель Фёдоров пунӑ.
Вернисажа уҫнӑ май унер музейӗн директорӗ Геннадий Козлов мероприятие пухӑнас умӗн ӳнерҫӗсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи ылмашӑнни пирки пӗлтернӗ — малашне председатель вырӑнне Андрей Анохин йышӑнӗ. Ӑна маларах иртнӗ отчетпа суйлав пухӑвӗнче лартнӑ пулать.
Пӗрлӗх ҫавра ҫул тултарнӑ май ӳнер музейӗнче ятарлӑ курав уҫӑлнӑ, унта чылай ӳнерҫӗ ӗҫӗпе паллашма пулать. Тӗслӗхрен, Иван Дмитриевӑн «Чӑваш туйӗ» ӳкерчӗкӗ, Юрий Зайцевӑн «Хӑмла» ӳкерчӗкӗ, Владислав Николаевӑн сӑвар хӗрӗн кӳлепи. Куравра ҫамрӑ ӳнерҫӗсен ӗҫӗсем те вырнаҫнӑ, сӑмахран, Анна Бубновӑн ӳкерчӗкӗсене курма пулать.
«Театр валли ҫуралнӑскер». Ҫак ятпа К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче хальхи вӑхӑтра курав ӗҫлет. Вӑл ҫак уйӑхӑн 12-мӗшӗнче хупӑнмалла.
Курава театр Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин халӑх артисткине Нина Яковлевана халалланӑ. Тата тӗрӗсрех каласан, унӑн юбилейне. Кӑҫалхи ҫӗртмен 8-мӗшӗнче Нина Яковлева ҫуралнӑранпа 75 ҫул ҫитрӗ. Вӑл 1940 ҫулта Вӑрмар районӗнчи Пысӑк Енккасси ялӗнче ҫуралнӑ.
Ӗҫтешӗн пултарулӑхне халалланӑ куравпа пӗр кунхине театрӑн директорӗ Юрий Владимиров, театрӑн ӳнер ертӳҫи, СССР халӑх артисчӗ Валерий Яковлев (вӑл Нина Михайловнӑн мӑшӑрӗ пулнине чылайӑшӗ пӗлет-тӗр), Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗсем Любовь Федорова, Геннадий Большаков, Владимир Семенов, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗсем Геннадий Медведев, Вячеслав Александров, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗсем Валерий Карпов, Елизавета Хрисанфова, Петр Садовников тата ыттисем паллашнӑ. Халӑхра ят-сум ҫӗнсе илнисемпе пӗрлех ҫамрӑксем те хисепе тивӗҫлӗ ӗҫтешӗн пултарулӑхне уҫса паракан куравпа кӑмӑлтан кӑсӑкланнӑ.
«Театр валли ҫуралнӑскер». Ҫак ятпа К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче хальхи вӑхӑтра курав ӗҫлет. Вӑл ҫак уйӑхӑн 12-мӗшӗнче хупӑнмалла.
Курава театр Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин халӑх артисткине Нина Яковлевана халалланӑ. Тата тӗрӗсрех каласан, унӑн юбилейне. Кӑҫалхи ҫӗртмен 8-мӗшӗнче Нина Яковлева ҫуралнӑранпа 75 ҫул ҫитрӗ. Вӑл 1940 ҫулта Вӑрмар районӗнчи Пысӑк Енккасси ялӗнче ҫуралнӑ.
Ӗҫтешӗн пултарулӑхне халалланӑ куравпа пӗр кунхине театрӑн директорӗ Юрий Владимиров, театрӑн ӳнер ертӳҫи, СССР халӑх артисчӗ Валерий Яковлев (вӑл Нина Михайловнӑн мӑшӑрӗ пулнине чылайӑшӗ пӗлет-тӗр), Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗсем Любовь Федорова, Геннадий Большаков, Владимир Семенов, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗсем Геннадий Медведев, Вячеслав Александров, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗсем Валерий Карпов, Елизавета Хрисанфова, Петр Садовников тата ыттисем паллашнӑ. Халӑхра ят-сум ҫӗнсе илнисемпе пӗрлех ҫамрӑксем те хисепе тивӗҫлӗ ӗҫтешӗн пултарулӑхне уҫса паракан куравпа кӑмӑлтан кӑсӑкланнӑ.
Йӗпреҫ районӗнчи Хыркасси ялӗнче пурӑнакан Ефросиния Андриановна Филиппова тӑванӗсемпе, ентешӗсемпе сӗтел хушшине ларса 100 ҫулхи юбилейне паллӑ тунӑ.
Йӗпреҫ район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Николай Чугаров, социаллӑ хӳтӗлев пайӗн пуҫлӑхӗ Римма Июдина, Шӑрттан ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Надежда Ефремова кинемее РФ Президенчӗ саламне памашкӑн килнӗ.
Ефросиния Андриановна Шӑрттан ялӗнче ҫуралнӑ. 1936 ҫулта вӑл Хыркасси каччипе Григорий Филипповичпа ҫемье ҫавӑрнӑ. Вӗсем 8 ача ӳстернӗ.
Ефросиния Филиппова вӑрҫӑ тата ун хыҫҫӑн колхоз хирӗсенче мӗн тери йывӑр пулнине паян та лайӑх астӑвать. Вӑл II, III степень «Амӑшӗн мухтавӗ» кавалер орденне тивӗҫнӗ. Тӗнчен икӗ вӑрҫине курнӑ кинемейӗн упӑшкине, ултӑ ачине пытарма тивнӗ.
Халӗ 100 ҫулти кинемейӗн 23 мӑнук, вӗсен 12 ачи. Нумаях пулмасть вал кил-тӗрӗшри ӗҫсене хӑех тунӑ. Халӗ вӑл хӗрӗ Раиса патӗнче Йӗпреҫре пурӑнать.
Раҫҫей кунӗнче Канаш районӗнчи Ҫӗнӗ Шелттем ялӗнче пысӑк уяв пулнӑ темелле. Унта шӑпах ҫав кун Анна Шатова 100 ҫул тултарнӑ.
Район администрацийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, Анна Алексеевна — Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫине хутшӑннӑ ветеранӑн тӑлӑх арӑмӗ. Анна Шатова 1915 ҫулта ҫуралнӑ. 1930-мӗш ҫулсенче вӗсен ҫемйине кулаксен йышне кӗртнӗ. Ачасене урамра нимсӗр-мӗнсӗр тӑратса хӑварнӑ. Анна Алексеевна ун чухне ача кӑна пулнӑ-ха.
Упӑшки унӑн вӑрманҫӑра ӗҫленӗ, пӗрле вӗсем икӗ ача ҫуратса ӳстернӗ. Халӗ Анна Алексеевна вӑрман хӗрринче кивӗ пӳртре хӗрӗпе пурӑнать. Упӑшки ҫӗре кӗнӗ. Анна Алексеевнӑн 4 мӑнук, вӗсен 7 ачи пур.
Кинемей ватӑ пулсан та хӑйне чиперех туять, хаҫат вулама юратать.
Ҫу уйӑхӗн 23-мӗшӗнче Мурманск облаҫӗнчи таврапӗлӳ музейӗнче К.Ивановӑн пурнӑҫӗпе пултарулӑхне халалланӑ конференци ирттернӗ. Ӑна «Чӑваш ен» чӑваш культурипе обществи йӗркеленӗ. Унта Североморск, Мончегорск тӑрӑхӗнче пурӑнакан чӑвашсем те ҫитнӗ.
Мероприятие «Чӑваш ен» чӑваш культурипе обществин председателӗ уҫнӑ. Вӑл общество организацийӗ мӗнле ӗҫленине каласа кӑтартнӑ, хастаррисене — Александрпа Ирина Федоровсене, Петрпа Ольга Клементьевсене, Роза Мокшинана, Дина Агеевана, Сергей Осипова — хисеп грамотисемпе чысланӑ.
Роза Мокшина Константин Ивановӑн пурнӑҫӗ пирки каласа кӑтартнӑ. Унӑн пурнӑҫӗ кӗске пулнӑ пулсан та сехечӗ-сехечӗпе калаҫма пулать. Дина Агеева унӑн вилӗмсӗр «Нарспи» поэми пирки калаҫнӑ.
Конференци вӗҫленсен пурте халӑх юррине шӑрантарма, такмак калама, ташлама пухӑннӑ. Ҫапла Мурманск чӑвашӗсем пӗр-пӗринпе паллашнӑ кӑна мар, малашнехи плансене те сӳтсе явнӑ.
Ӗнер Шупашкарта Константин Иванов ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнине халалласа митинг тата савӑнӑҫлӑ каҫ иртнӗ. Унта тӑван чӗлхешӗн ҫунакансемпе тата культура ӗҫченӗсемпе пӗрлех Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев та хутшӑннӑ. Михаил Васильевич вилӗмсӗр «Нарспи» авторӗн палӑкӗ патне чечек хунӑ.
М. Игнатьев Элтепер чӑваш литературин классикӗн ятне асра хӑварас тата унӑн пултарулӑхри эткерлӗхне упраса хӑварас тесе кӑҫал пирӗн республикӑра Константин Иванов ҫулталӑкӗ тесе йышӑннине аса илнӗ.
Константин Иванов ятне вӑл Дантепе, Шекспирпа, Пушкинпа тата Лермонтовпа тан тесе шухӑшланине пӗлтернӗ. Унтан вӑл Иванов ячӗпе урамсем хисепленнине, палӑксем вырнаҫтарнине, музейсем уҫнине палӑртнӑ. Уявӑн савӑнӑҫлӑ каҫне Константин Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче ирттерни те ахальтен мар теме юрать. Элтепер «Нарспи» поэмӑна вуласа темиҫе ӑру ӳснине те асӑнса хӑварнӑ. Пушкӑртстанран килнӗ хӑнасене уява килнишӗн тав тунӑ май вӗсем уявра пулни унтисем те чӑваш литературин классикне хисепленине кӑтартнине палӑртнӑ.
+6.3 °C