Раҫҫейре урӑ регионсен танлаштарӑмне хатӗрленӗ. Доклада Федараци Канашӗнче вуланӑ. Экспертсем регионти ҫынсем мӗн чухлӗ эрех-сӑра ӗҫнине хакланӑ.
Танлаштарӑма «Урӑ Раҫҫей» проект тата Общество палати ҫумӗнчи экспертпа аналитика центрӗ хатӗрленӗ. Регионсенчи ҫынсем мӗн чухлӗ эрех ӗҫнине мӗнле хакланӑ-ха? Эрех ӗҫсе наркӑмӑшланнӑ тӗслӗхсене, ӳсӗрле тунӑ преступленисене шута илнӗ.
Чӑваш Ен 32-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Пӗтӗмпе списокра — 85 регион. Пирӗн республика, 2015 ҫулпа танлаштарсан, ҫӳлерех хӑпарнӑ. Пӗлтӗр вӑл 72-мӗш вырӑнта пулнӑ.
Чечня Республики, Ингушети, Дагестан, Магадан, Чукотка, Коми ҫыннисем ыттисенчен сахалрах эрех ӗҫеҫҫӗ.
Чӑваш Енри хӗсӗр ҫемьесене пепкеллӗ пулма тухтӑрсем хальхи вӑхӑтри технологи пулӑшнипе ачаллӑ пулма май туса параҫҫӗ. Ӗнер Шупашкарти Президент пепкелӗх центрӗнче пресс-тур иртнӗ. Унта пуҫтарӑннӑ журналистсене экстракорпораллӑ пӗтӗленӳ мелӗпе усӑ курни ҫинчен ӑнлантарса панӑ.
Хӗсӗр ҫемьесем Чӑваш Енре кашни пиллӗкмӗш теме те пулать. Официаллӑ статистикӑна ӗненсен вӗсен йышӗ — 17–18 процент. Ку шутран 30 процентӗнче айӑпӗ мӑшӑрсенчен иккӗшӗнче те пулать. 50–60 процентӗнче сӑлтавӗ — хӗрарӑмра, 40–60 процентӗнче — арҫынра.
Ачасӑр ҫемьесене юлашки 20 ҫулта Чӑваш Енре ЭКО пулӑшать. Ҫулталӑкра ҫуралакан мӗнпур ачаран 1 проценчӗ ҫак меслет пулӑшнипе ҫут тӗнчене килет.
2007 ҫулта ЭКона обязательнӑй медицина страховани программине кӗртнӗ. Маларах тӳлевсӗр квота пурӗ те 50 ҫеҫ пулнӑ. Каярах ку хисепе пӗчӗкшерӗн ӳстерсе пынӑ.
Шупашкарти Президент пепкелӗх центрӗн тӗп врачӗ Сергей Милаев пӗлтернӗ тӑрӑх, ЭКО меслечӗпе Чӑваш Енре пуҫласа 1994 ҫулта усӑ курнӑ, тепӗр ҫулхи ҫулла пӗрремӗш ача ҫуралнӑ.
Чӑваш Енре ВИЧ-инфекциллисен йышӗ ӳснӗ. Пӗлтӗр, 2016 ҫулпа танлаштарсан, ку чирпе 77 ҫын ытларах чирленӗ.
Пӗлтӗр республикӑра ВИЧ-инфекциллӗ 281 ҫынна шута илнӗ. 2015 ҫулта вара кунашкаллисен йышӗ 204 ҫын пулнӑ.
Статистика кӑтартнӑ тӑрӑх, ку чир ытларах ар ҫыхӑнӑвӗ урлӑ ерет. Анчах психотроплӑ япаласене венӑна шприцпа янӑ чухне ВИЧ ертекен йышланнине те палӑртмалла. Ку кӑтарту 2011 ҫултанпа 17,1 процентран 33,9 процент таран ӳснӗ.
Роспотребнадзор 2017 ҫул тӗлне республикӑра 100 пин ҫынран 145-шӗ ВИЧпе чирлине палӑртнӑ. Ку чирпе чирлисене Канаш хулинче, Куславкка, Сӗнтӗрвӑрри, Канаш, Шӑмӑршӑ, Елчӗк районӗсенче нумай шута илнӗ.
Чӑваш Енре кӑҫал 42 пин ҫынна ӗҫе вырнаҫтарма палӑртаҫҫӗ. Ун валли ваканси пуррине республикӑн Ӗҫ тата социаллӑ хӳтлӗх министерстви пӗлтерет.
Ӗнерхи кун тӗлне республикӑри предприяти-организацисем 15 пин ытла ваканси пуррине пӗлтернӗ. Вӗсем рабочисене те, служащисене те йышӑнма хатӗр. Вӗсен шалӑвӗ уйӑхне вӑтамран 17,7 пине ларнине ӗнентереҫҫӗ. Уйрӑмах час-час тӗл пулакан профессисен шутӗнче 500 ытла специальноҫа асӑннӑ. Рабочисенчен чылай ҫӗрте водительсем кирлӗ. Вӗсен ӗҫ укҫи уйӑхсерен 20 пине ларать. Ҫӗвӗҫсене те шыракан нумай. Вӗсене вӑтамран 158 пин тенкӗ тӳлеҫҫӗ. Каменщиксемпе сварщиксем 30-шар пин илеҫҫӗ.
Ӗҫ рынокӗнче служащисем те кирлине маларах асӑнтӑмӑр ӗнтӗ. Чӑн та, вӗсем валли вырӑн самай. Врачсен шалӑвӗ 30 пинтен пуҫланать, менеджерсен — 20 пин, инженерсен — 20 пин.
Раҫҫейре чи таса регионсен танлаштарӑмне хатӗрленӗ. «Раҫҫей хаҫачӗ» унта Чӑваш Ен лайӑх енчен палӑрнине пӗлтерет.
Танлаштарӑма тӗплӗн хатӗрленӗ. Малтан регионсенчи атмосферӑна, шыва, тӑпрана, биоресурссене тишкернӗ. Влаҫ тата общество экологи ыйтӑвӗсемпе мӗнле ӗҫленине те хакланӑ. Пӗтӗмпе кашни региона 21 пунктпа тишкернӗ.
Тамбов облаҫӗ, Алтай тӑрӑхӗ, Чӑваш Ен танлаштарӑмра малти йӗркесене йышӑннӑ. Мускав, Питӗр хулисем, Белгород, Тӗмен, Чӗмпӗр облаҫӗсем, Чукотка та малтисен йышне кӗнӗ.Экологи тӗлӗшӗнчен чи япӑх 10 регионсен списокне Иркутск, Курган, Ленинград, Мускав, Ӗренпур, Свердловск, Тверь, Чӗлепи облаҫӗсем, Еврей автономи округӗ, Бурят Республики лекнӗ.
Ҫулталӑк пуҫланнӑранпа ҫул ҫинче ачасемпе ҫыхӑннӑ 15 авари пулнӑ. Вӗсенче ҫул ҫитмен 15 шӑпӑрлан шар курнӑ.
Ачасемпе ҫыхӑннӑ аварисем ытларах эрнекун тата шӑматкун пулаҫҫӗ. Ытларах чухне ҫуран ҫӳрекен шӑпӑрлансем машина айне лекеҫҫӗ. Кунашкал тӗслӗх 10 хутчен пулнӑ. Виҫӗ тӗслӗхре ачасем ятарлӑ вырӑнта каҫнӑ чухне суранланнӑ. Икӗ шӑпӑрлан ҫине ҫуртсен картишӗнче машина кӗрсе кайнӑ.
Тӑватӑ тӗслӗхре шӑпӑрлансем хӑйсем ҫул-йӗр правилисене пӑснӑ. Виҫӗ шӑпӑрлан каҫма юраман вырӑнта аманнӑ. Пӗр тӗслӗхре шкул ачи тӑвайккинчен ярӑнса ансан машина кустӑрми айне лекнӗ.
Пилӗк тӗслӗхре ача пассажир вырӑнӗнче ларнӑ чухне шар курнӑ. Виҫӗ водитель тӗпренчӗкне ятарлӑ ларкӑчсӑр илсе ҫӳрени ҫиеле тухнӑ. Ҫавна май ача аварире суранланнӑ.
Чӑваш Енре пурӑнакансен номиналлӑ тупӑшӗ кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗнче ҫулталӑк каяллахинчен 2,8 процент хушӑннӑ. Ҫапах та алӑра юлакан укҫана потребитель карҫинкки ҫине куҫарса шутласан вӑл 2,7 процент пӗчӗкленнӗ. Пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗпе танлаштарсан та тупӑш самай хӗсӗннӗ. Чӑвашстат пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫынсен тупри кӑҫалхи кӑрлачра 2016 ҫулхи ҫав уйӑхринчен 45,6 процент пӗчӗкленнӗ.
Тупӑшӑн самай пайне ҫынсем тавар туянма тата тӗрлӗ пулӑшушӑн тӳлеме тӑкаклаҫҫӗ. Ҫак тӗллевпе ҫемье хыснине кӗнин 91,6 проценчӗ тӑкакланать. Вӑтамран илсен, тупӑшӑн 2,9 процентне ҫеҫ пухса пыраяҫҫӗ. Ют ҫӗршыври валютӑна туянма кӗсьери укҫан 1,2 процентне уйӑраяҫҫӗ.
Чӑвашстатра шухӑшланӑ тӑрӑх, тӑкак пайӗ тупӑшран 8,1 процент иртет.
Раҫҫейре чи ырӑ кӑмӑллӑ хуласен танлаштарӑмне хатӗрленӗ. Унта ҫынсем Пӗтӗм Раҫҫейри марафона хутшӑннине шута илнӗ.
Акцие Раҫҫейри Общество палати, Волонтер центрӗсен ассоциацийӗ, Роспатриотцентр, Раҫҫейри тӗнче фончӗ йӗркеленӗ. Ӑна ҫынсене ырӑ ӗҫ тӑвас ӗҫе ытларах хутшӑнтарас тӗллевпе йӗркеленӗ.
Ҫӗршыври «Ырӑ ӗҫсен марафонӗ» акцие пӗтӗмлетнипе килӗшӳллӗн, Шупашкар танлаштарӑмра пӗрремӗш теҫеткене кӗнӗ. Малти йӗркене Якутск йышӑннӑ, унтан — Мускав. Питӗр виҫҫӗмӗш вырӑна лекнӗ. Пӗрремӗш теҫеткене Шупашкарсӑр пуҫне Новочеркасск, Чӗмпӗр, Омск, Вологда, Екатеринбург кӗнӗ.
Чӑваш Енре иртнӗ ҫул патшалӑх служащийӗсен ӗҫ укҫийӗ 6 процент хӑпарнӑ. Кашни пуса шутлакан ҫын ку хыпара тарӑхса йышӑнать пулӗ. Анчах вӗсен ӗҫ укҫийӗ ӳсни портфельлисен йышне чакарнипе ҫыхӑннӑ.
Чӑвашстат пӗлтернӗ тӑрӑх, иртнӗ ҫул Чӑваш Енри патшалӑх служащийӗсен шучӗ 2015 ҫулхи раштав уйӑхӗнчи 5,4 пинтен 5,2 пин юлнӑ. Ӗс укҫин фондне малтанхиллех хӑварнине кура вӑтам шалӑва ӳстерме май килнине республикӑн Ӗҫлев тата социаллӑ хӳтлӗх министрӗ Сергей Дмитриев пӗлтернӗ.
Патшалӑх служащийӗсене юлашки хутчен шалӑва 2013 ҫулта ӳстерсе панӑ. Унтанпа вӗсен оклачӗ улшӑнман. Чӑваш Енӗн Элтеперӗн Администрацийӗн пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, федерацин Атӑлҫи округӗсемпе танлаштарсан пирӗн патри тӳре-шаран шалӑвӗ пысӑк мар.
Чӑвашстат республикӑра патшалӑх тытӑмӗнче ӗҫлекен ҫынсен ӗҫ укҫине шутланӑ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан, кӑҫал вӗсен вӑтам ӗҫ укҫи 13 процент ӳснӗ.
2016 ҫулта саккун кӑларакансем вӑтамран 48 пин те 700 тенкӗ илнӗ. Пӗлтӗр патшалӑх тытӑмӗнче вӑй хуракансем вӑтамран 32 пин те 200 тенкӗ илнӗ. Ӗҫ тӑвакан влаҫ ӗҫченӗсене 33 пин те 200 тенкӗ шалу тӳленӗ.
Суд приставӗсем тата прокуратура ӗҫченӗсем — чи сахал ӗҫ укҫи илекенсем. Ку кӑтарту, Чӑвашстат пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗлтӗр 27 пин те 100 тенкӗпе танлашнӑ.
Муниципалитет служащийӗсен шалӑвӗ 1,3 процент ҫеҫ ӳснӗ. Вӗсем вӑтамран 22 пин те 200 тенкӗ илнӗ.
+2.3 °C