Юлашки шӑнкӑрав кун, ҫу уйӑхӗн 23-мӗшӗнче, Шупашкарти суту-илӳ организацийӗсенче эрех ваккӑн сутма чарӗҫ. Ку хушӑва Шупашкар хула пуҫлӑхӗсем Чӑваш Енӗн Правительствин 2012 ҫулхи чӳк уйӑхӗн 14-мӗшӗнче кӑларнӑ 481-мӗш номерлӗ хушӑва пурнӑҫласа йышӑннӑ.

Сӑмах май, ҫакна та аса илтерер. Маларах эпир Раҫҫейре урӑ регионсен танлаштарӑмне хатӗрленине пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, экспертсем ҫынсем мӗн чухлӗ эрех-сӑра ӗҫнине хакланӑччӗ. Танлаштарӑма «Урӑ Раҫҫей» проект тата Общество палати ҫумӗнчи экспертпа аналитика центрӗ хатӗрленӗччӗ. Эрех ӗҫсе наркӑмӑшланнӑ тӗслӗхсене, ӳсӗрле тунӑ преступленисене шута илни тӑрӑх, Чӑваш Ен 32-мӗш вырӑн йышӑннӑ. Пирӗн республика 2015 ҫулпа 72-мӗш вырӑнта пулнӑ. Чечня Республики, Ингушети, Дагестан, Магадан, Чукотка, Коми ҫыннисем ыттисенчен сахалрах эрех ӗҫеҫҫӗ.

Чӑваш Енре пурӑнакансен тупӑш шайӗ кӑҫалхи кӑрлач–пуш уйӑхӗнче пӗлтӗрхи ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчи виҫӗ уйӑхринчен 3 процент чакнӑ. Кашни ҫын пуҫне тупӑш вӑтамран уйӑхне 16 пин те 115 тенкӗ те 20 пуса ларнӑ. Кун пирки Чӑвашстат пӗлтернӗ.

Халӑхӑн укҫа-тенкӗ тупӑшӗ кӑҫалхи кӑрлач-пуш уйӑхӗсенче 59 748,5 миллион тенке ларнӑ. Пӗлтӗрхи танлаштаруллӑ тапхӑртинчен 1,3% ӳснӗ. Алӑра пур укҫа виҫи 3% чакнӑ.

Уйӑхсерен ҫынсем вӑтамран 16 115,2 тенкӗ тупӑш илнинчен 78,5% тавар туянма тата тӗрлӗ пулӑшушӑн тӳлеме тӑкакланать. Кирек епле пулсан та тӳлемеллех расхута тупӑшӑн 12,3%, каять. Тупӑшӑн 9,4 процентне пухса пыраҫҫӗ, ют ҫӗршыв валютине туянма 1,4 процентне уйӑраҫҫӗ.

Маларах Чӑваш халӑх сайчӗ пирӗн регион чухӑн ҫемьеллисен йышне кӗнине пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер, «РИА Рейтинг» агентство Раҫҫейри ҫемьесем мӗнле пурӑннине тишкерсе танлаштарӑм хатӗрленӗ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан республика кӑштах ҫеҫ хӑпарнӑ: 67-мӗш вырӑнтан 65-мӗшне ҫитнӗ.

Пӗтӗм тӗнчери ҫемье кунӗнче «РИА Рейтинг» агентство Раҫҫейри ҫемьесем мӗнле пурӑннине тишкерсе танлаштарӑм хатӗрленӗ. Чӑваш Енӗн савӑнмаллиех ҫук: пирӗн регион хальлӗхе малтанхи пекех чухӑн ҫемьеллисен йышне кӗнӗ.

Пӗлтӗрхипе танлаштарсан, республика танлаштарӑмра кӑштах ҫеҫ хӑпарнӑ: 67-мӗш вырӑнтан 65-мӗшне ҫитнӗ.

Икӗ ачаллӑ ҫемьесем кирлӗ япала туянсан укҫа-тенкӗ кӑштах юлать. Ку кӑтурту пысӑкланнӑ: 10732 тенке ҫитнӗ. Пӗтӗмӗшле илсен, ку кӑтарту Раҫҫейӗпех ӳснӗ, вӑтамран 32977 тенкӗпе танлашать.

Ямал-Ненецк автономи округӗнчи, Чукотка автономи округӗнчи, Мускав, Сахалин облаҫӗнчи, Ханты-Манси автономи округӗнчи ҫемьесем чи пуян пурӑнаҫҫӗ. Алтай крайӗнче, Иваново облаҫӗнче, Дагестанра, Псков облаҫӗнче тата Кабарда-Балкарта чи чухӑн ҫемьесем тӗпленнӗ.

Паян, ҫу уйӑхӗн 10-мӗшӗнче, Чӑваш Енри ҫынсене пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк виҫене ҫирӗплетнӗ. Кунта сӑмах кӑҫалхи пӗрремӗш кварталти пирки пырать. Республикӑн Министрсен Кабинечӗн ларӑвӗнче йышӑннӑ тӑрӑх, пурӑнма сахалтан та кирлӗ виҫе пӗлтӗрхи тӑваттӑмӗш кварталтинчен 1,2 процент хутшӑннӑ. Тепӗр майлӑ каласан, вӑл 102 тенкӗ ӳснӗ. Ҫапла пурӑнма кирлӗ чи пӗчӗк виҫе 8448 тенке ҫитнӗ.

Социаллӑ демографи ушкӑнӗсемпе илсен, вӑй питтисене пурӑнма 8931 тенкӗ кирлӗ (ӳсӗм — 1,06%, е 94 тенкӗ), пенсионерсене – 6917 тенкӗ (ӳсӗм 0,99%, е 68 тенкӗ), ачасене – 8591 тенкӗ (ӳсӗм 2,03%, е 171 тенкӗ).

Республикӑн Министрсен Кабинечӗн ларӑвне Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев ертсе пынӑ. Унта ытти ыйтӑва та сӳтсе явнӑ.

Ялта тухтӑрта ӗҫлеме килӗшнисене ипотека процентне 4 пункт чакарса парӗҫ. Яллӑ вырӑнсене шурӑ халатлисене илӗртме йышӑннӑ ҫак хушу пирӗн республикӑра 2012 ҫултанпах вӑйра. Анчах вӑл вӑхӑтра ку пулӑшупа икӗ тухтӑр кӑна усӑ курнӑ. Вӗсене республика хыснинчен 67 пин тенкӗ куҫарса панӑ.

Тухтӑрсем яла ӗҫлеме кайччӑр тесе йышӑннӑ хушӑва халӗ тата тепӗр улшӑну кӗртнӗ: ипотека ҫӑмӑллӑхӗ 50 ҫула ҫитичченхи медицина персоналне пырса тивӗ.

Маларах Чӑваш халӑх сайчӗ тухтӑрсен ӗҫ укҫи кӑҫал 2,5 процент ӳснине, вӑл вӑтамран 33 пин тенкӗпе танлашнине пӗлтернӗччӗ. Вӑтам медицина ӗҫченӗсен шалӑвӗ — 19,3 пин тенкӗ, кӗҫен персоналӑн — 13,8 пин тенкӗ. 2012 ҫултанпа тухтӑрсен шалӑвӗ 1,4 хут ӳснӗ, кӗҫӗн персоналӑн — 2 хут ытларах.

Чӑвӑш Енри медицина ӗҫченӗсем мӗн чухлӗ ӗҫлесе илеҫҫӗ? ЧР влаҫӗсен официаллӑ порталӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, медиксен шалӑвне шутланӑ.

Тухтӑрсен шалӑвӗ РФ Президенчӗн Владимир Путинӑн 2012 ҫулхи ҫу уйӑхӗнчи хушӑвӗсемпе килӗшӳллӗн ӳссе пырать. Ӑна мӗнле пурнӑҫланине ЧР Сывлӑх сыхлавӗн министерстви тӗрӗслесе тӑрать.

Кӑҫал тухтӑрсен ӗҫ укҫи 2,5 процент ӳснӗ, 33 пин тенкӗпе танлашнӑ. Вӑтам медицина ӗҫченӗсен шалӑвӗ — 19,3 пин тенкӗ. Кӗҫен персоналӑн — 13,8 пин тенкӗ.

2012 ҫултанпа тухтӑрсен шалӑвӗ 1,4 хут ӳснӗ, кӗҫӗн персоналӑн — 2 хут ытларах.

Чӑваш Енре пурӑнакансен хӑйсене чухӑн ҫын пек туяс мар тесен мӗн чухле ӗҫлесе илмелле? Раҫҫейри Общество телекуравӗ ку ыйтӑвӑн хуравне тупнӑ. Чӑвашра пурӑнакансен сахалтан та 20–30 пин тенкӗ ӗҫлесе илмелле-мӗн.

Экспертсем куракансене хӑйсем пурӑнакан регионта чухӑн туяс мар тесен мӗн чухлӗ укҫа кирли пирки ҫырма ыйтнӑ. Вӑтамран пӗр ҫын пуҫне уйӑхра 27 пин тенкӗ те 991 тенкӗ тухнӑ.

Палӑртмалла: тӗрлӗ регионта ку кӑтарту тӗрлӗрен. Тӗслӗхрен, Камчатка, Алтай, Кабарда-Балкар, Якути, Байкал, Сахалин тӑрӑхӗнче, Аҫтӑрхан, Мускав, Севастополь хулисенче пурӑнакансене ытлӑ-ҫитлӗ пурӑнмашкӑн уйӑхне 40–50 пин тенкӗ кирлӗ. Адыгея, Бурят, Карачай-Черкеси, Крым, Тыва, Курган тӑрӑхӗсенче ҫынсем уйӑхра 15–20 тенкӗпе лайӑх пурӑнаяҫҫӗ-мӗн.

Йӗпреҫ районӗнче Буинскра ҫынсене кивӗ ҫуртран пӗлтӗрех хӑтлӑ хваттере куҫармалла пулнӑ. Анчах «Санар-строй» компани ӗҫе халӗ те вӗҫлемен. Куншӑн Чӑваш Ен Элтеперӗ паян ирттернӗ Правительство канашлӑвӗнче строительсене ӳпкеленӗ, васкаманнисен тӗлӗшпе тивӗҫлӗ мерӑсем йышӑнма чӗнсе каланӑ.

Аса илтерер, ҫынсене кивӗ тата ишӗлекен ҫуртран куҫармалли программӑна авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне вӗҫлемелле.

«Йывӑрлӑх кӑларса тӑратакан муниципалитетсем те пур-ха. Шупашкар хулипе Ҫӗмӗрле районӗнче лару-тӑру ҫӑмӑлах мар. Паянхи куна илес пулсан ҫапах та вӗсенче ӗҫ планпа килӗшӳллӗн пулса пырать. Программӑна 2017 ҫулта авӑн уйӑхӗн 1-мӗшӗ тӗлне пӗтӗмпех пурнӑҫласа пӗтермелле», — тенӗ республикӑн строительство министрӗ Владимир Михайлов.

Кӑҫалхи кӑрлач-пуш уйӑхӗсенче Чӑваш Енре эрех ӗҫсе 200 ытла ҫын шар курнӑ. Пӗлтӗрхи ҫак тапхӑрпа танлаштарсан, кӑҫал эрехпе наркӑмӑшланакансен йышӗ пӗчӗкленнӗ.

Роспотребнадзор пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗлтӗр пирвайхи 3 уйӑхра 301 ҫын эрехпе наркӑмӑшланнӑ. Вӗсенчен 65-ӗшӗ вилнӗ.

Ытларах чухне арҫынсем шар курнине палӑртмалла. Ку кӑтарту 78,6 процентпа танлашать. Кӑҫал 14 ҫула ҫитмен 5 ача эрехпе наркӑмӑшланнӑ.

Куславкка, Комсомольски, Вӑрмар, Ҫӗмӗрле районӗсенче, Канаш, Шупашкар хулисенче наркӑмӑшланнӑ тӗслӗх нумай пулнӑ. Улатӑр, Комсомольски, Вӑрмар, Ҫӗмӗрле районӗсенче, Ҫӗмӗрле хулинче эрехпе наркӑмӑшланнӑ пур ҫын та вилнӗ.

Ҫӗнӗ ҫурт ҫӗнех

Хваттер е ҫурт-йӗр туянас текенсем ку хыпаршӑн савӑнасси каламасӑрах паллӑ: кӑҫалхи пӗрремӗш кварталта Чӑваш Енре ҫурт-йӗр хакӗ йӳнелнӗ.

Чӑвашстат цифрӑсене 2016 ҫулхи пӗрремӗш квартал вӗҫӗнчипе танлаштарса кӑтартнӑ. Ҫӗнӗ ҫурт-йӗр хакӗ унчченхинчен 2,1 процент йӳнелнӗ, унччен пурӑнни — 4,4 процент.

2016 ҫулхи тӑваттӑмӗш кварталпа танлаштарсан иккӗмӗшле рынок шутланакан ҫурт-йӗр хакӗ 2,1 процент чакнӑ. Ҫапах та ҫӗннине туянма хакланнӑ. Виҫӗ уйӑх каяллахинчен кӑҫалхи кӑрлач–пуш уйӑхӗсенче ҫӗнӗ ҫуртра хваттер туянакансен 2,5 процент ытларах тӳлеме тивнӗ.

Ӑнланмалларах пултӑр тесе тӑваткал метр вӑтамран мӗн хак тӑнине те илсе кӑтартнӑ. Чӑвашстат пӗтӗмлетнӗ тӑрӑх, пӗрремӗш рынокри (тепӗр майлӑ каласан, ҫӗнӗ) ҫурт-йӗрӗн пӗр тӑваткал метрӗ вӑтамран 40 пин те 9 тенкӗ тӑнӑ. Иккӗмӗш рынокришӗн вӑтамран 38 пин те 235 тенкӗ ыйтнӑ.

Ҫӗнӗ ҫурт-йӗре илсен, элитлӑ шутланаканни ҫулталӑк каяллахинчен 9,2 процент йӳнелнӗ. Ӑна туянма кашни тӑваткал метршӑн вӑтамран 45 пин те 205 тенкӗ кӑларса хума тивнӗ. Лайӑхлатнӑ пахалӑхлӑ шутланаканни те йӳнелнӗ. Нумаях мар-ха: 1,6 процент.