К.В. Иванов ячӗллӗ Литература музейӗ кӑрлачӑн 29-мӗшӗнче Лаврентий Таллеров ҫыравҫа асӑнса асӑну каҫӗ ирттернӗ. Пурӑннӑ пулсан кӑҫал вӑл 85 ҫул тултармаллаччӗ. Чӑваш халӑх писателӗ пирӗнтен пӗлтӗрхи пуш уйӑхӗнче уйрӑлса кайрӗ.
Асӑну каҫӗ валли музейҫӗсем «Чӗре хушнипе» курав хатӗрленӗ. Асӑну каҫне Чӑваш Республикин Профессилле ҫыравҫӑсен союзӗн ертӳҫи Сергей Павлов, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ Юрий Артемьев, филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Виталий Станьял, философи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ Юлия Силэм хутшӑннӑ. Таллеров хайлавӗсенчи ҫутӑ сӑнарсем пирки Анатолий Кипеч, Ева Лисина, Денис Гордеев ҫыравҫӑсем тухса калаҫнӑ.
Лаврентий Таллерова асӑнса ирттернӗ каҫа ҫыравҫӑн хӗрӗ Татьяна Максимова тата мӑнукӗ Людмила та хутшӑннӑ.
Сӑнсем (11)
Республикӑн Информаци политикипе массӑллӑ коммуникаци министерстви ача-пӑчапа ҫамрӑксем валли кӗнеке ҫыракансен хушшинче конкурс ирттерессине пӗлтерет. Унта пӗчченшерӗн те, темиҫе автор пӗр пулса та хутшӑнаяҫҫӗ.
Номинацисем ҫапларах: шкул ҫулне ҫитменнисем тата кӗҫӗн классенче вӗренекенсем валли ҫырнӑ хайлав, вӑтам ӳсӗмри ачасем валли ҫырнӑ хайлав, аслӑ классенче вӗренекенсем валли ҫырнӑ хайлав. Кашни номинаципех пӗрер грант пӑхса хӑварнӑ. Шӑпӑрлансем валли шӑрҫаланипе 50 пин тенке тивӗҫес шанчӑк пур, вӑтам ӳсӗмрисемпе аслисем валли ҫырсан — 75-шер пин тенке.
Конкурса хут ҫине пичетленӗ тата электрон вариантлӑ алҫырӑва тӑратмалла. Ӗҫсене ака уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен тытӑнса ҫав уйӑхӑн 15-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Камсем ҫӗнтернине юпа уйӑхӗн ҫурринчен кая юлмасӑр пӗтӗмлетме шантараҫҫӗ.
Нарӑс уйӑхӗн 10-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ литература музейӗнче чӑваш прозаикӗ, поэчӗ, драматургӗ, публицисчӗ, сатирӑпа юмор ӑсти Аркадий Ӗҫхӗл ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалласа литература каҫӗ иртмелле. Ҫав тӗле музейҫӗсем «Сӑввӑмсенче хӗвел нумайшӑн…» ятпа курав хатӗрлӗҫ. Унта сӑвӑҫӑн пурнӑҫӗпе пултарулӑхӗ ҫинчен каласа паракан кӗнекесемпе, хутсемпе паллашма май килӗ.
Вӑл 1914 ҫулхи нарӑсӑн 10-мӗшӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи Янсакасси ялӗнче ҫуралнӑ. Ӗҫхӗл «Канаш», «Коммунизм ялавӗ» хаҫатсенче, «Илемлӗ литература», «Ялав» журналсенче ӗҫленӗ. Чӑваш писателӗсен союзне ертсе пынӑ. Литературӑри ӗҫ-хӗлне иртнӗ ӗмӗрӗн 30-мӗш ҫулӗсенче пуҫланӑ. 1935 ҫулта вӑл «Ырӑ кун» ятпа сӑвӑ пуххи кӑларнӑ. 1944 ҫулта «Ӑмӑрткайӑк» поэма ҫырнӑ хыҫҫӑн Ӗҫхӗл ячӗ анлӑ сарӑлнӑ. Хайлавра вӑл Совет Союзӗн Паттарӗ, чӑваш лётчикӗ Федот Орлов ҫинчен ҫырнӑ. Аркадий Ӗҫхӗл 50 ытла кӗнеке кӑларнӑ. Вӗсенчен иккӗшӗпе эсир пирӗн электронлӑ вулавӑшра паллашма пултаратӑр.
Раштавӑн 18-мӗшӗнче К.В. Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче Чӑваш Республикин культура тава ӗҫченӗн Валентина Элпин 100 ҫулхи юбилейне халалласа литература каҫӗ иртнӗ.
Вӑрӑм ӗмӗр вӑрттӑнлӑхне ҫыравҫӑ ҫынсемпе килӗшӳре тата ҫураҫура пурӑннипе сӑлтавлать иккен. Уяв каҫӗ тӗлне музейре «Телейлӗ ҫын» курав ятарласа хатӗрленӗ. Ӑна Валентина Эльпине халалланӑ. Шупашкарти 10-мӗш шкулта вӗренекенсем авторӑн «Сӗмсӗркке» тата «Вӑйсӑррисене» хайлавӗсен инсценировкине лартса панӑ.
Нумай пулмасть эпир «Чӑваш йӑмри» литература ӑмӑртӑвне пӗтӗмлетрӗмӗр — хӑш шкул ачи мӗнле вырӑн йышӑннине пӗлтертӗмӗр. Конкурса хутшӑнакансене эпир раштав уйӑхӗнче чыслас шухӑшлӑччӗ те, анчах «Ҫӑлтӑрпа ҫуралнӑ ӗмӗт» кӗнекене хатӗрлесси вӑраха тӑсӑлнӑ май ку мероприятие тепӗр ҫул ирттерме тивет пуль. Малтан, ҫав-ҫавах кӗнеке хӑтлавне тумалла, кайран ун хыҫҫӑн тин эпир кӑҫалхи литература ӑмӑртӑвне хутшӑнакансене парнесемпе тата хисеплӗ хутсемпе чыслама пултарайратпӑр.
Ҫавах та, ачасене хавхалану кӳрес тӗлӗшпе кашни валли эпир ӗнентерӳ хучӗсен электронлӑ варианчӗсене хатӗрлерӗмӗр. Кӑмӑл пур пулсан эсир вӗсене ҫак каҫӑпа илме пултаратӑр: chuvash.org/knege/cert/certificat.html. Тӳрех пӗлтеретпӗр: ӗнентерӳ хучӗсене шкул ачисем валли кӑна хатӗрленӗ. Вӗсене тума та ятарлӑ скрипта явӑҫтарнӑ, ҫавӑнпа та пӗр-пӗр йӑнӑш тупӑнсан пирӗн пата ҫырса ярӑр (amartu@chuvash.org), эпир вара ӑна тепӗр хут алӑпа ӑсталаса сире ярса парӑпӑр.
Пултаруллӑ тепӗр ҫынна, тӗлӗнмелле пек те, хӑш чухне тӑван кӗтесӗнчинчен ытларах ют ҫӗрте пӗлеҫҫӗ. Муркаш районӗнчи Ҫӗнӗ Кӑрмӑш ялӗнче 1957 ҫулта ҫуралнӑ писателе тата журналиста Валерий Петровские Чӑвашринчен ытла Америкӑра вулаҫҫӗ тесен те ытлашши йӑнӑшмастпӑр пулӗ. Ӑна унта «Вырӑс америка писателӗ» тени пирки унӑн тӑванӗ пӗр ик-виҫ ҫул каялла каланине ас тӑватӑп-ха. Акӑлчан чӗлхипе пӗчӗк калавсем ҫыракан автор ӗҫӗсене Америкӑри Пӗрлешӳллӗ Штатсенче тата Австралинче пичетлеҫҫӗ.
Халӗ Валерий Петровский «Nazar Look» литература журналӗн премийӗн лауреачӗ пулса тӑнӑ. Ҫав журнала акӑлчанла тата крым тутар чӗлхипе кӑлараҫҫӗ иккен. Асӑннӑ кӑларӑмӑн акӑлчанла версийӗнче Валерий Петровскин ӗҫӗ пуҫласа пӗлтӗрхи авӑн уйӑхӗнче кун ҫути курнӑ. Ҫав журнала пичетлекен Румынири издательствӑра кӑҫалхи ҫурла уйӑхӗнче авторӑн «Tomcat Tale» ятпа кӗнеке пичетленнӗ. Маларах Петровский ӗҫӗсем асӑннӑ издательствӑн икӗ антологине кӗнӗ.
Хӑй вӑхӑтӗнче Валерий Петровский Чӑваш патшалӑх университетӗнче «истори» специальноҫа алла илнӗ, Чӑваш патшалӑх педагогика институтӗнче ют чӗлхесен факультетӗнче ӑс пухнӑ.
Республикӑн культура министрӗ Вадим Ефимов Чӑваш Енӗн Элтеперӗ ҫумӗнчи Литературӑпа ӳнер енӗпе патшалӑх премийӗ енӗпе ӗҫлекен комиссин черетсӗр ларӑвне ирттернӗ. Ларӑва васкавлӑ йӗркелени, эпир ӑнланнӑ тӑрӑх, литературӑпа ӳнер енӗпе паракан премие Константин Иванов ячӗпе хисеплентермелли пирки сӗнсе янӑ ҫыру хистенӗ. Ӑна культурӑпа ӳнер ӗҫченӗсем пухӑнса шӑрҫаланӑ иккен.
Ларура епле пӗтӗмлетӳ патне пырса тухнине кӗске информацире уҫӑмлӑн каламан. Анчах ҫапла ӑнлантарни пур. Константин Иванов ячӗллӗ литературӑпа ӳнер премине 1992 ҫулхи раштавӑн 7-мӗшӗнче ҫирӗплетнӗ иккен. Ҫавӑн чухне ятлӑ тепӗр премие те пама йышӑннӑ: музыкӑпа театр ӳнерӗнчине — Федор Павлов ячӗпе, сӑнарлӑ ӳнерпе архитектурӑрине – Петр Егоров ячӗпе, ӑслӑлӑхрине — Никита Бичурин ячӗпе. Ятлӑ премисене тепӗр пӗр-ик ҫултанах пама пӑрахнӑ.
Ак, «Чӑваш йӑмри» литература ӑмӑртӑвне те пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ. Пӗтӗмӗшле илсен вӑл кӑҫал тивӗҫлӗ шайра иртрӗ теме пулать — пурӗ 92 хайлав пирӗн пата ҫитрӗ. Кашни районтан тенӗ пекех хутшӑнакансем тупӑнчӗҫ. Ҫавах та Хӗрлӗ Чутай, Красноармейски, Элӗк, Канаш районӗсенчисем уйрӑмах хастар хутшӑнчӗҫ. Тутарстанран та икӗ хайлав килчӗ — пӗри Пӑва районӗнчен, тепри Ҫӗпрел тӑрӑхӗнчен.
Хайлавӗсене хаклама питӗ йывӑр пулчӗ — кашнинех мухтас килет. Чылай хайлаври чӗлхе илемлӗхӗ те, сюжет кӑткӑслӑхӗ япӑх мар шӑрҫаланнӑ. Хӑшна мала кӑларасси, хӑшне парнеллӗ тӑвасси самай пуҫа ваттарчӗ.
Кӑҫал эпир кашни класа уйрӑммӑн хаклас терӗмӗр — капла парнесем те сахал мар пулӗҫ, ачасене та ытларах савӑнтарӑпӑр. Мала ҫак хайлавсем тухрӗҫ:
6-мӗш класс, проза:
1-мӗш: Дарья Джус (Красноармейски) ҫырнӑ «Кушакпа йӑмра» калавӗ;
2-мӗш: Кристина Ивановӑн (Красноармейски) «Телей йӑмри» тата Алексей Яшмейкинӑн (Хӗрлӗ Чутай районӗ, Штанаш) «Пӗлӗт ҫинчи кермен» калавӗсем;
3-мӗш: Екатерина Сидоровӑн (Красноармейски) «Ҫул ҫӳревҫӗ йӑмра», Дмитрий Капитоновӑн (Шупашкарти 37-мӗш шкул) «Йӑмра шавӗ», Наталия Михайловӑн (Хӗрлӗ Чутай районӗ, Штанаш) «Йӑмра-метеоролог» калавӗсем.
Хутшӑнакансем ыйтнипе «Чӑваш йӑмри» литература ӑмӑртӑвӗн пӗрремӗш тапхӑрне эпир 1 эрне пек тӑсас терӗмӗр — ӗҫсене чӳкӗн 11-мӗшӗччен йышӑнатпӑр. Ун хыҫҫӑн килнисем конкурса хутшӑнмӗҫ (ҫавӑнпа та васкӑр — текстсене наборласа ҫитерӗр!).
Хальхи вӑхӑтра эпир ярса панӑ хайлавсене электронлӑ вулавӑша кӗртетпӗр. Эсир, вулаканӑмарсем, кашни, ӑмӑрту ӗҫӗсемшӗн сасӑлама пултаратӑр — ун валли сирӗн хайлав пирки хӑвсамӑрӑн шухӑшӑра хӑвармалла. Чи нумай сасӑ (шухӑш йышӗ + ытти уйрӑмлӑхсем) пухма пултарнӑ хайлав «Вулакансен кӑмӑлне кайнӑ хайлав» номинацире ҫӗнтерӗ.
Конкурс ҫӗнтерӳҫисене эпир раштавӑн 1-мӗшӗ тӗлне пӗлтерме тӑрӑшӑпӑр.
Хӑй мар паллах. Пултаруллӑ поэт паян пирӗнпе ҫук-ҫке. Анчах унӑн хӑй вӑхӑтӗнче чӑвашла ҫырнӑ сӑввисем швед тата норвеги чӗлхисемпе кун ҫути курмалла. Халӗ ҫак ӗҫпе ҫине тӑрсах швед издателӗ тата куҫаруҫи Микаэль Нюдал тӑрӑшать. Ӑна Геннадий Айхин йӑмӑкӗ Ева Лисина пулӑшать тесе пӗлтерет Рита Кириллова журналист.
Геннадий Айхи тӗнче шайӗнчи поэт пулса тӑни вӑл Литература институтӗнче вӗреннӗ тапхӑрпа та ҫыхӑннӑ темелле. Ун чух вӑл хӑйӗн сӑввисемпе Борис Пастернак патне пырать. Лешӗ ӑна вырӑсла ҫырма сӗнет. Ҫавӑнтанпа Айхи тӗнче шайӗнчи вырӑс авангарчӗн поэчӗ пулса тӑрать. Чӑвашла ҫырнӑ сӑввисем вара хыҫа тӑрса юлаҫҫӗ. Маларах асӑннӑ ӗҫе вӗҫлесен вӗсем Европа шайне тухайӗҫ. Микаэль Нюдал куҫаруҫӑ Айхин хайлавӗсен пуххине вырӑсла, шведла тата норвегилле кӑларма ӗмӗтленет. Хатӗрленӳпе пуху тапхӑрӗ сахалтан та 5 ҫула тӑсӑлмалла иккен.
+18.3 °C