Ҫу уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Патшалӑхӑн ҫул-йӗр хӑрушсӑрлӑхӗн инспекцийӗн ӗҫченӗ светофорӑн хӗрлӗ ҫутине пӑхмасӑр ҫул урлӑ вӗҫтерсе иртсе кайнӑ. Ҫакна асӑрханӑ ҫынсем асӑннӑ тытӑмӑн дежурство пайне систернӗ.
Часах айӑплине те палӑртнӑ. Вӑл полицай капитанӗ, асӑннӑ тытӑмра инженер-электроникра тӑрӑшакан арҫын пулнӑ иккен. «Киа Спектра» машинӑна светофора пӑхӑнмасӑр хӑваланӑскер эрех ӗҫнипе ӗҫменнине тӗрӗсленме килӗшмен. Унӑн ӗҫтешӗсен шучӗпе пӑхма вӑл хӗрӗнкӗрехӗн туйӑннӑ.
Полицайсен сумне ярать тесе халӗ капитана ӗҫрен хӑтарнӑ.
Ҫапла тӑвасси пирки Шупашкар хула влаҫӗсем асӑрхаттараҫҫӗ. Халӗ машинӑсем килсерен тенӗ пек пулса кайрӗҫ те (тата хӑш-пӗр ҫемьере пӗрре кӑна-и?) хурҫӑ утсем валли вырӑн ҫитменни ет вӑрттӑнлӑх мар-ха. Ҫапах та машинӑсене курӑк ҫине хӑпартса лартма та никама та ирӗк паман. Яваплӑхӗ пирки «Административлӑ майпа саккуна пӑсни ҫинчен» республика саккунӗнче уҫӑмлӑн пӑхса хӑварнӑ. Уйрӑм ҫынсен 500–2 000 тенкӗ кӑларса хума тивет, должноҫ йышӑнса ларакансен — 2 пинтен пуҫласа 5 пин тенкӗ таран, предприяти-организацисен — 5 пинтен тытӑнса 20 пин тенкӗ таран.
Урапа (машина) лартмалли йӗркене пӑснисем пирки паян хула администрацийӗн планеркинче те калаҫнӑ. Тротуар ҫине лартнӑшӑн ҫу уйӑхӗнче кӑна 37 протокол шӑрҫаланӑ, тротуар тӑрӑх кайнӑшӑн — 16. Тирпей-илем кӳрессин йӗркине (кунта машинӑсене курӑк ҫине лартни те кӗрет) 123 хутчен протокол шӑрҫаланӑ. Кунта эпир ҫул-йӗр инспекцийӗн ӗҫченӗсем ҫырни пирки каларӑмӑр. Унсӑр пуҫне хула администрацийӗ те ку ыйтупа ӗҫлет, тӗрӗслесе тӑрать.
Муркаш район сучӗ ӗнер «Сӗтев» хаҫата хирӗҫ пуҫарнӑ ӗҫе пӑхса тухма пуҫланӑ. Аса илтеретпӗр, тӳре-шара Илле Иванов журналиста «Покажи мне свой язык, и я скажу — кто ты» статьяшӑн айӑплать, экспертсен шухӑшӗпе ҫак статья вырӑспа чӑвашс халӑхӗсем хушшинче хирӗҫӳ кӑларать имӗш.
Хаҫатӑн тӗп редакторӗ Эдуард Мочалов суд умӗнче пӗчченле пикета та тухса тӑнӑ тет-ха та, анчах усси пулман.
Судӑн пӗрремӗш ларӑвӗнче хӳтӗлевҫӗсем тӑратнӑ нихӑш ҫырӑва та йышӑнман иккен. Сӑмахран, Илле Иванов ларӑва чӑвашла ирттерме сӗннӗ — судья унпа килӗшес темен. Ҫавӑн пекех суд материалӗсене чӑвашла куҫарса пама ыйтсан та ҫак ӗҫе пӑхса тухакан Трихалкин Сергей Владимирович унпа килӗшмӗн.
Илле Иванов судра чӑвашла анчах каланӑ пулин те унӑн сӑмахӗсене вырӑсла тӑлмач куҫарса пынӑ. Вырӑсла калаҫусене чӑвашла куҫарма ыйтнӑ пулин те судья ун хӳттине кӗмен.
Тепӗр лару ҫӗртмен 4-мӗшӗнче иртмелле. Чӑн та суд епле пынине вулатӑн та чӑваш чӗлхине ним вырӑнне те хуманнине куратӑн. Тӳре-шара та курать, анчах нимӗн те тӑвасшӑн мар. Ыйтас килет — чӑваш пӗтсен вырӑссем миҫе кун савӑнӗҫ-ши?
Шупашкарти полици ӗҫченӗсем вӑйӑ салонне тупнӑ пулнӑ-мӗн. Хурахсем металтан вакун евӗр тунӑ ҫурт-йӗрте хӑйсен ӗҫне пурнӑҫласа пурӑннӑ. ШӖМре пӗлтернӗ тӑрӑх вӑйӑ салон ертӳҫи 32 ҫулта, Мускав облаҫӗнчен пулнӑ имӗш.
Полици ӗҫченӗсем тӗреслӗв ӗҫне ирттернӗ чухне асӑннӑ салонтан вӑйӑ терминалне, система блокне, телевизор тата тӑватӑ монитор илсе тухнӑ.
Паянхи куна «ваккун» хуҫине саккунсӑр азарт вӑййине йӗркелесе пынишӗн айӑп тунӑ.
Чӑваш Енӗн сывлӑх сыхлав тата социаллӑ аталану министрӗн ҫумӗ Надежда Осипова тата пай пуҫлӑхӗ Наталия Полетаева пирки хӑй вӑхӑтӗнче пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑччӗ. Ун чух следовательсем вӗсене пульницасем валли томографсем тата ангиографи хатӗрӗсем хаклӑ хакпа туянма килӗшӳ туса хыснана 240 миллион тенкӗ ытлалӑх шар кӑтартнӑ тесе палӑртнӑччӗ. Ку вӑл ӗҫ вырӑнӗпе усӑ курни пулать тесе айӑпланӑччӗ вӗсене.
Шупашкар хулин Ленин район сучӗ министерство ӗҫченӗсем усал шутпа мар, тимсӗрлӗхе пула йӑнӑшнӑ тесе палӑртнӑ. Тимсӗрлӗхшӗн явап тыттармалли вӑхӑт вара иртсе кайнине кура (хаклӑ ҫав оборудование туянасси ҫинчен калакан килӗшӗве 2008-2009-мӗш ҫулсенче тунӑ) пуҫиле ӗҫе чарса лартма йышӑннӑ. Суд йышӑнӑвӗ хальлӗхе саккунлӑ вӑя кӗмен-ха.
«Шупашкар хулинчи машин тӑвакан текникумра вӗренекен студента вӗрентекене тискеррӗн хӗненӗшӗн суд 7 ҫуллӑха колонийе ӑсатмалла тунӑ», — пӗлтереҫҫӗ Чӑваш Республикин прокуратуринче.
Следстви материалӗ тӑрӑх юпан 29-мӗшӗнче 19 ҫулхи Сергей Абржин техникум коридорӗнче вӗрентекенпе тытӑҫса илнӗ. Студента тата унпа тӑракан каччӑсене техникум преподавателӗ хӑйсене йӗркеллӗ тытмалли ҫинчен асӑрхаттару туни килӗшмен пулас.
«Ытти вӗрентекенсемпе студентсем умӗнчех Абржин тата следстви ятне-шывне тӗпчесе ҫитереймен каччӑсем преподавателе ураран ӳкерсе алӑпа-урапа ҫапса-тапса ҫав терийӗх хаяррӑн ватнӑ», — паллӑртаҫҫӗ следстви хутӗнче. Ҫак тискерлӗхе пула преподаватель хытах сусӑрланса инвалид тӑрса юлнӑ.
Хӑйне тунӑ айӑпа Абржин пайӑмлӑ ҫеҫ йышӑннӑ. Студент шухӑшӗпе вӑл вӗрентекен сӑмахӗсемпе килӗшсех кайман, вара чӑтса тӑраймасӑр преподавателе алла чышкӑласа питрен ҫиҫсе янӑ. Ҫакна пула вӗрентекен ура ҫинче тытӑнса юлаймасӑр бетонлӑ урай ҫине тӗшӗрӗлсе аннӑ.
Анчах судӑн медицина эксперчӗсен пӗтӗмлетӗвӗ тӑрӑх Сергей Абржин каланӑ сӑмахсем суя пулнине кӑтартнӑ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ ҫумӗнчи каҫару комиссийӗ иртнӗ ҫул тӗрмере ларакан ҫынна каҫарма йышӑннӑ. Анчах Раҫҫей Президенчӗ хӗрхенме килӗшмен. Ҫапла пӗлтерет республикӑн Юстици министерстви асӑннӑ комиссин пӗлтӗрхи ӗҫне пӗтӗмлетнӗ май.
Аса илтеретпӗр: каҫару комиссине 2002 ҫулта туса хума йышӑннӑ. Унӑн йышӗнче — 14 ҫын. Ҫавсен хушшинче канӑва тухнӑ тӳресем те, общество организацийӗн элчисем те, ҫыравҫӑ та, чиркӳ ҫынни те пур.
Комисси ларӑва уйӑхсерен ирттерет. Пӗлтӗр, сӑмахран, тӗрмере ларакансен хӑйсене шеллеме ыйтнӑ 132 ҫырӑвне пӑхса тухнӑ. Ҫакна та палӑртмалла — республика шайӗнче тунӑ йышӑнӑва ҫӗршыв Президенчӗ тишкерсе татӑклӑ сӑмах калать.
Ҫемьере иккӗмӗш е ун хыҫҫӑнхи ача ҫуралсан амӑш укҫи панине пурте пӗлетпӗр. Ҫав тупрапа тӗллевлӗ усӑ курмалли пирки те паллӑ. Сӑмахран, пӳрт хӑпартма е хваттер илме, ачасене вӗрентме, амӑшӗн пулас пенсийӗ валли уйӑрма юрать.
Ҫӗмӗрле хулинче пурӑнакан 37-ри хӗрарӑм пӗлтӗрхи ҫу уйӑхӗнче ҫав тупран пӗр пайне — 62 пин ытларах тенке — илме шут тытнӑ. Пенси фончӗн вырӑнти управленийӗнче вӑл ҫав «кӗмӗле» пӳрт юсама уйӑрма шантарнӑ. Анчах ҫур ҫул ытларах иртсен хӗрарӑм суеҫтерни ҫиеле тухнӑ. Тупрана вӑл пӳрт юсама мар, мунча тума тӑкакланӑ иккен. Мунча та кирлӗ хуралтах-ха. Анчах амӑш капиталне мӗн тӗллевпе тӑкакланине ӑнлантарса паракан Раҫҫей шайӗнче йышӑннӑ хутра мунча тума юрани пирки пӗр сӑмах та каламан.
Нумаях пулмасть хӗрарӑмӑн суд тенкелӗ ҫине ларма тивнӗ. Айӑплавӗ ытла кӑра мар та, ҫапах та ӑна РФ Пуҫиле кодексӗн статйипех айӑплани паллӑ. Ҫӗмӗрлери прокуратура пӗлтернӗ тӑрӑх, хӗрарӑма суд 7 пин тенкӗлӗх штрафлама йышӑннӑ, кунсӑр пуҫне мунча тума янӑ 62 пин тенкӗ ытларах укҫана шыраса илмелле тунӑ.
Чӑваш Енри тӗпчев коммитечӗ пӗлтернӗ тӑрӑх чӑваш чӗлхине хӳтӗлесе пичетленӗ статьяшӑн «Сӗтев» хаҫата хирӗҫ пуҫарнӑ ӗҫе тӳресем патне ҫитернӗ. Аса илтеретпӗр, йӗрлем (следстви) шухӑшӗпе ҫак статья халӑхсем хушшинче хирӗҫӳ пуҫарать имӗш, ҫакӑншӑн Илле Иванов журналиста айӑплаҫҫӗ. «Сӗтев» хаҫата сӑлтавсӑр айӑплани пирки право хӳтӗлекен чӑмӑртанӑшсем пӗрре мар пӗлтерчӗҫ пулин те йӗрлев комитечӗ айӑплав ӗҫне пӑрахӑҫлама шутламасть-ха.
«Покажи мне твой язык, и я скажу — кто ты» статья хаҫатра икӗ ҫул каяллах пичетленсе тухнӑччӗ, унта автор чӑваш чӗлхине хӗснипе килӗшмен. Тӗслӗхрен, судра тата влаҫ органӗсенче чӑваш чӗлхипе усӑ курма май ҫуккине ҫӗкленӗ.
РФ пуҫилле кодексӑн 282 статьян 1-мӗш пайӗпе килешӳллӗн Илле Иванова икӗ ҫул таран пама пултараҫҫӗ. «Сӗтев» хаҫата кӑларакан Эдуард Мочалов айӑплӑ статьян авторӗ хӑй пулнине пӗрре мар пӗлтернӗ пулин те йӗрлемҫӗсех ҫавах Илле Иванова ҫуд тенкелӗ ҫине лартасшӑн.
СК ӗҫченӗ Владимир Маркин пӗлтернӗ тӑрӑх Чӑваш Ен сывлӑх сыхлав министрӗн ҫумӗ пулса ӗҫленӗ Надежда Осиповӑна судпа айӑплӗҫ — хӑйӗн вырӑнне усӑ курса вӑл 240 миллион укҫа ытлашши тӑкакланӑ имӗш. Унпа пӗрле ҫак ӗҫпе министерствӑн медицинӑпа социаллӑ пулӑшӑвӑн аталану управленийӗн пурлӑхпа тивӗҫтерекен пай начальникне Наталья Полетаевӑна та суд тенкелӗ ҫине лартӗҫ. Йӗрлевҫӗсем тӗпченӗ тӑрӑх Надежда Натальйӑпа пӗрле ку ӗҫе тунӑ иккен.
Следстви палӑртнӑ тӑрӑх 2008-2009 ҫулсенче Полетаева сывлӑх сыхлав учрежденийӗсем валли томографсем туянма хутсем хатӗрленӗ, Осипова вара пысӑк йӑнӑшсем пуррине кура куҫа хупса тавара кӳрекен организацисемпе килӗшӳсем тунӑ. Наталья Полетаева хатӗрленӗ хутсемпе чӑрмавсем пуртан конкурссене чылай организаци хутшӑнма пултарайман — ҫапла май томографсене хаклӑ хакпа туянма май килнӗ.
Надежда Осиповӑпа Наталья Полетаевӑна СК хӑйсен вырӑнӗпе ытлашши усӑ курнӑшӑн айӑплӗҫ, вӑл статьяпа 7 ҫул колони кӗтме пултарать. Паллах, Надежда та, Наталья та, хӑйсен апӑпне йышӑнмаҫҫӗ — пур ӗҫе саккунпа килӗшӳллӗн тунӑ тесе пӗлтереҫҫӗ.
Унсӑр пуҫне СК томографсене кӳрекен организацисене те айӑплать — вӗсем хӑш-пӗр ӗҫе лицензисӗр пурнӑҫланӑ иккен.
+0.3 °C