«Алран алла. Пире тата несӗлсене» ятпа ҫӳрекен ыркӑмӑллӑх акци пынӑран Чӑваш Республикин наци вулавӑшне «Чӑваш халӑх теттисен тӗнчи» ҫӗнӗ кӗнеке килсе ҫитнӗ.
Альбом авторӗ — Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ, Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин ӳкерӳҫӗсен пӗлтешӗвӗн пайташӗ — Т.В. Шарикова.
Асӑннӑ альбом вулакансене «Чӑваш халӑх теттисен тӗнчи» республика куравӗнчи хӑш-пӗр экспонатсемпе паллашма сӗнет. Альбомра республикӑри халӑх ӑстисен ӗҫӗсене кӑна мар, тӗрле ҫулсенчи шкул ачисен ал ӗҫӗсене кӑтартнӑ.
Татьяна Шаркова хӑйӗн альбомне пултаруллӑх командировкисене ҫӳресе, теттесен ӑстисемпе паллашса темиҫе ҫул хушши пӗччӗкӗн-пӗччӗкӗн пуҫтарнӑ.
Ҫак кӗнеке халӑх ӑстисемшӗн, вӗренекенсемшӗш клуб тата социаллӑ ӗҫченсемшӗн питӗ усӑллӑ материал пулӗ. Республика наци вулавӑшӗ пурне те ҫак кӑсӑклӑ кӗнекепе паллашма йыхравлать.
Паян чӑваш халӑхӗн мухтавлӑ ҫыннин Андриян Григорьевич Николаевӑн ҫуралнӑ кунӗ — пурӑннӑ пулсан 84 ҫул тултарӗччӗ вӑл. Чӑвашра ун ятне манмаҫҫӗ — паянхи кун тӗлне тӗрлӗ мероприятисем хатӗрленӗ. Ак Хӗрлӗ Чутай район вулавӑшӗнче те ятарлӑ кӗнеке куравӗ хатӗрленӗ — «Ҫӑлтӑрсем патне...» ят панӑ ӑна.
Вулакансем кунта паллӑ космонавтӑн кун-ҫулӗпе паллашма пултараҫҫӗ. Кӗнекесенче ҫавӑн пекех сӑнсем те пур, паллӑ чӑвашсем Андриян Григорьевич пирки ҫырса хӑварнӑ асаилӳсем те. Вулакансене уйрӑмах «Андриян Николаев: орбиты космические и замные» (Андриян Николаев: тӗнче уҫӑхӗнчи тата ҫӗр ҫинчи орбитӑсем, 2013) кӗнеке кӑсӑклантармалла — унта космонавтпа тӗл пулнӑ хыҫҫӑн ҫырнӑ Петӗр Хусанкайӑн, Юрий Айташӑн, Александр Галкинӑн, Георгий Ефимовӑн, Яков Ухсайӑн тата ыттисен асаилӗвӗсене вулама пулать.
Нумаях пулмасть массӑлӑ информаци хатӗресенче «Улӑп» чӑваш халӑх эпосне туркӑлла пичетлесе кӑларнӑ сас-хура тухрӗ. Ҫак пысӑк ӗҫе вара Турцири паллӑ чӗлхеҫӗ тата фольклорист — Бюлент Байрам пурнӑҫланӑ пулнӑ имӗш. Ҫурлан 29-мӗшӗнче вара республикӑри наци вулавӑшӗнче кун ҫутти курнӑ куҫарӑвӑн хӑтлавӗ иртнӗ.
Куҫарупа тата унӑн авторӗпе паллашма хӑтлава республикӑри паллӑ ӑсчахсем, чӑваш культурине аталантаракансем, литература никӗсне тытса пыракансем — Порфирий Афанасьев, Юрий Сементер, Раиса Сарпи, Петӗр Яккусен, Валери Туркай — сӑвӑҫӑсем, Борис Чиндыков — ҫыравҫӑ, «Улӑп» эпоса вырӑс чӗлхи ҫине куҫаракан — Аристарх Дмитриев, Эктор Алос-и-Фонт — социолог, Николай Егоров, Виталий Родионов, Георгий Фёдоров — филологсем тата ытти чӑваш интелегенцийӗ пуҫтарӑннӑ.
Трибуна умне тухса калаҫакансен йышӗ сахал мар пулчӗ, вӗсенчен кашни Бюлент Байрам ӗҫе-хӗлӗн пысӑк тӳпине палӑртрӗ.
«Улӑп» чӑваш халӑх эпосне кӑҫал турккӑ чӗлхипе кун ҫути кӑтартнӑ. Ҫурлан 29-мӗшӗнче Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче унӑн хӑтлавне ирттерме палӑртнӑ.
«Улӑпа» турккӑлла Бюлент Байрам куҫарнӑ. Вӑл — Турцири паллӑ чӗлхеҫӗ тата фольклорист. Унччен маларах вӑл чӑвашла-турккӑлла словарь хатӗрленӗ тата чӑваш юмахӗсене турккӑлла куҫарса пичетленӗ.
Нумаях пулмасть «Улӑп» чӑвашла тата турккӑлла пичетленнӗ. Ӑна кун ҫути кӑтартма Тӗрӗк культурин пӗтӗм тӗнчери организацийӗ пулӑшнӑ.
Юмах-халапра Улӑпа тӑван халӑхӑмӑрӑн хӳтӗлевҫи евӗр кӑтартнӑ. Улӑп пирки калакан халапсенчи сюжетсене Ҫемен Элкер, Николай Шелепи, Геннадий Юмарт тата ытти ҫыравҫӑ усӑ курнӑ. Улӑп пирки ҫырнисене пӗр кӗнекене Хӗветӗр Сюин ҫыравҫӑ пӗрлештернӗ. Улӑп пирки калакан юмах-халапа вӑл 60 ҫул ытла пухнӑ. Эпосӑн тулли пуххине 1996 ҫулта «Улӑп. Чӑваш эпосӗ» ятпа пичетлесе кӑларнӑ. Кӗнекене 40 юрӑ кӗнӗ. «Улӑпа» вырӑсла куҫарса 2009 ҫулта Аристарх Дмитриев кӑларнӑ.
Паян, ҫурлан 22-мӗшӗнче, пирӗн ҫӗршыв Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх ялавӗн кунне паллӑ тӑвать. Ҫак куна халаласа ӗнер Наци вулавӗшӗнче патшалӑх символӗсен залӗнче хыпарлав сехечӗ иртнӗ. Унта республикӑри ШӖМ управленийӗнчи профессионаллӑ хатӗрлев центрӗн вӗренекенӗсем хутшӑннӑ.
Мероприятийӗ Раҫҫей гимнӗн юррипе уҫнӑ. Вулавӑшри сайра тӗл пулакан тата хаклӑ кӑларӑмсен пайӗн ертӳҫи Татьяна Николаева патшалӑх символӗсен залӗ ҫинчен, унӑн тӗллевӗсем ҫинчен, хӑй уявӗ ҫинчен каласа панӑ, уйрӑмах ялавӑн виҫӗ тӗсен историйӗ ҫинче тимлӗх тунӑ.
Хыпарлав сехетне хутшӑнакансем валли ятарласа «Раҫҫей символӗсем. Герб. Ялав. Гимн» тата «Раҫҫей Федерацийӗн конституцийӗ 20 ҫулта» ятпа кӗнекепе ӳкерчӗксен куравне уҫнӑ. Унсӑр пуҫне вӗренекенсене электронлӑ презентацийӗпе паллаштарнӑ, ун тӑрӑх патшалӑх символӗсен историйӗпе тата Раҫҫей Федерацийӗпе Чӑваш Республикин конституцийӗсемпе ҫыхӑннӑ нумай кӑсӑклӑ фактсем пӗлнӗ.
Мероприяти вӗҫнелле хутшӑнакансем валли вулавӑш тӑрӑх экскурси ирттернӗ.
Ҫурлан 17-мӗшӗнче Элӗк районӗнчи Юнтапа ял вулавӑшӗнче ҫӗнӗ чӑваш кӗнекин кунӗ иртнӗ. Вулавӑш пулӑшӑвӗпе усӑ куракансене Чӑваш кӗнеке издательстви пичетлесе кӑларнӑ ҫӗнӗ кӑларӑмсемпе паллаштарнӑ. Вӗсем хушшинче чӑваш халӑх историне ҫутатса паракан кӗнекесем: Н.И. Ашмаринӑн «Пӑлхарсемпе чӑвашсем» (выр. «Болгары и чуваши»), «Халӑх ӑстисен опытӗнчен» (выр. «Из опыта народных мастеров») ятарлӑ альбом ярӑмӗ, Элӗк районӗнче ҫуралса ӳснӗ, Раҫҫей патӑрӗ, космонавт Н.М.Бударин ҫинчен пичетлесе кӑларнӑ «Николай Бударин космонавт: Ман орбита вӗҫӗ-хӗррисӗр...» (выр. «Космонавт Николай Бударин: Моя орбита бесконечная…».
Шӑпӑрлансене сӑрӑллӑ, хитре кӗнекесем чуна кайнӑ: «Чӑваш халӑх юмахӗсем», Елена Нарпи ҫырнӑ «Салтак тӳммипе талпиҫен» юмахӗ, Урмарта ҫуралса ӳснӗ Т. Дорофеева сӑвӑҫ сӑввисем «Пур ҫул та — Вӑрмаралла» тата «Летушка» калавсен пуххи. Пӗтӗмпе чӑваш тата вырӑс чӗлхипе пичетленсе тухнӑ 26 кӗнеке вулавӑш ҫӳлекӗсенче вырӑн тупнӑ.
Ҫӗнӗ кӗнекесемпе вулавӑша ҫӳрекен 8 ҫын паллашнӑ, 16 кӗнеке вара хӑйӗн пӗрремӗш вулакансен аллине лекнӗ.
Паянхи кунсенче шӑпӑрлансене ахаль вулавӑша хӑваласа кӑларса яраймӑн. Ҫуллахи кунсенче те кӗнеке вулакансен йышӗ ӳсмест. Пӗринчен ятарласа «мӗншӗн вулавӑша кӗнекесемпе паллашма каймастӑн?» тесе ыйтрӑм. Вӑл вара мана «унта халь пӑчӑ, хӗсӗк» тесе хурав пачӗ. Наци вулавӗшӗ вара ҫак ыйтӑва хӑйне майлӑ татса парас тенӗ.
Ӗнер, ҫурлан 17-мӗшӗнче 15:00 сехетре Наци вулавӑшӗ литература картишӗ уҫрӗ. Мероприятийӗ учреждени ӗҫченӗсем, артистсем тата ахаль куракансем пухӑннӑ.
Вулавӑш лаптӑкӗ таврашӗнче ятарласа кӗнеке, журнал стендчӗсене вырнаҫтарнӑ. Картиша уҫнӑ ҫӗре пухӑннӑ ҫынсем валли юрӑсем шӑрантарнӑ, сӑвӑсемпе юптарусем вуласа панӑ.
— Литература картишне эпир ятарласа Шупашкар хула кунӗ ҫывхарнӑ вӑхӑталла уҫрӑмӑр. Мӗншӗн тесен уйрӑмах ҫак кунне ӗнтӗ эпир республикӑн культура еткерӗпе ҫыхӑнма пултаратпӑр, — палӑртать вулавӑш ӗҫченӗ Людмила Никитина.
Хула кунӗнче — ӑна ҫак вырсарникун ирттереҫҫӗ — «Чӑваш наци конгресӗ» регионсем хушшинчи общество организацийӗ лару ирттерме шут тытнӑ. Вӑл Наци вулавӑшӗн ларусен залӗнче 14 сехетре пуҫланмалла. Унта конгресс канашӗн Мари Эл, Пушкӑрт, Тутар республикисенчи, Мускавпа Питӗр хулисенчи, Самар, Чӗмпӗр, Чулхула, Тӗмен, Ӑремпур облаҫӗсенчи элчисем килсе ҫитмелле. Унта Чӑваш наци конгресӗн VIII сьездне ирттерес ыйтӑва сӳтсе явмалла.
Иртнӗ ӗмӗрсенче карап ӑслӑлӑхне ҫынсем хаваспах туптанӑ. Пӗрисем вара хӑйсен пурнӑҫне туллипех ҫак ӑслӑлӑхпа ҫыхӑнтарнӑ. Вӗсем шутне вара эпир тивӗҫлипех тӗнчипе паллӑ чаплӑ ӑсчаха, академика, «карап ӑслӑлӑхӗн адмиралне» Алексей Николаевич Крылова кӗртме пултаратпӑр.
Крылов А.Н. карапа хута ярассипе вырӑс ӑслӑлӑх шкулне пуҫарса яраканӗ. Унӑн пӗлӗвӗсем ҫӗршывра карапсене тунӑ ӗҫре, тинӗс ӗҫӗнче тата техника тавра ҫӗкленнӗ ыйтусене татса парассипе математика приложенине йӗркеленӗ чухне пысӑк пӗлтерӗшлӗ вырӑн йышӑннӑ.
Хӗрлӗ Чутайри тӗп вулавӑшра ҫак пултаруллӑ ӑсчах Алексей Николаевич ҫуралнӑран 150 ҫул ҫитнӗрен «Флота панӑ пурнӑҫ» ятпа истори сехечӗ иртнӗ. Мероприяти вӑхӑтӗнче вулавӑш ӗҫченӗ Михеева Алина карап ӑслӑхҫин пурнӑҫӗ ҫинчен, унӑн ҫитӗнӗвӗсем ҫинчен каласа панӑ. Пурне те Крылов А.Н. вырӑс чӗлхисӗр пуҫне хрантсусла, нимӗҫле, латинла пӗлни тӗлӗнтернӗ.
Мероприяти вӗҫнелле вара куракансем А.Н.Крылов ячӗллӗ халӑх музейӗ тӑрӑх виртуаллӑ ҫӳрев ирттернӗ. Унсӑр пуҫне пурне те вӑрҫӑ-тинӗс карапӗсемпе паллаштаракан слайдсем кӑсӑклантарнӑ.
Шупашкарти наци вулавӗшӗнче «Николай Дронник: ӳкерӳҫӗ тата кӗнеке кӑлараканӗ» ятпа ятарлӑ курав уҫӑлнӑ. Ӑна мухтавлӑ чӑваш ӳнерҫи 83 ҫул тултарнӑ ятпа уҫнӑ.
Чӑваш Республикин влаҫ органӗсен порталӗн пресс-службинче палӑртнӑ тӑрӑх витринӑсенче пухӑмӑн пӗр пайне ҫеҫ вырнаҫтарнӑ. Ыттине вара сайра тӗл пулакан тата хаклӑ изданисен пайӗнче курма пулать.
Николай Егорович Шупашкарта хӑйӗн Раҫҫейри пысӑк пухӑмӗпе паллаштарнӑ. Вӗсене ӳнерҫӗ 1980 ҫулта Париж хулинче килте пичетлеме пуҫланӑ.
Куравра ятарлӑ пухӑмпа та паллашма пулать: хӑйне евӗрлӗ портретсем, ӳкерчӗксем, документсем, ӳнерҫӗн биографийӗ, ҫырӑвӗсем, сӑнӳкерчӗксем, афиша, буклетсем.
Курав авӑнӑн 30-мӗшӗччен, Геннадий Айги залӗнче (2-мӗш хутра, 235 пӳлӗм) пырӗ.
Пӗлме: Николай Дронник 40 ҫул ӗнтӗ Францире пурӑнать. Унӑн ӗҫӗсемпе тӗрлӗ ҫӗршыв ҫыннисем паллашнӑ, вӑл «Раҫҫей статистики» документлӑ-историллӗ сборниксен тата ытти хӑйне евӗрлӗ 200 кӗнеке авторӗ.
+20.3 °C